Жер сілкінісін алдын ала болжауға бола ма?
Түркия мен Сириядағы сұрапыл жер сілкінісі адамзатты қатты тітіркендірді. Жойқын жер сілкінісі 15 мыңнан астам адамның өмірін қиған гуманитарлық апатқа әкелді, ондаған мың адам жарақат алды, жұрт үйлерінен кетуге мәжбүр болды.
Түркия мен Сириядағы сұрапыл жер сілкінісі оны алдын ала болжап білуге болады ма деген сұрақты қайтадан күнтәртібіне қойып отыр. Бұл жер сілкінісі жануарлар адамдардан бұрын қатты жер сілкіністерін сезе алады деген ежелден қалыптасқан теорияны іс жүзінде тексерді.
Сирияда апат алдында иттер қатты абалап, құстар мезгіл-мезгіл ғимараттардың үстінен ұшып өткен. Содан кейін Түркия мен Сирияда көптеген адамның өмірін қиған апат орын алған.
Америкалық Washington Post газетінің хабарлауынша, әлеуметтік желі қолданушылары 7,8 баллдық жер сілкінісі алдында жануарлар біртүрлі әрекет етті деп мәлімдеген. Американдық газет жануарлар адамдардан бұрын күшті жер сілкіністерін анықтай алады деген теорияның жаны бар екенін растады.
Ғалымдардың айтуынша, сейсмографтар адам ағзасы сезбейтін жер асты дүмпулерін түсіре алатыны сияқты, жануарлар да күшті сейсмикалық толқындар пайда болғанға дейін бірнеше секунд бұрын жер арқылы өтетін шағын дүмпулерді сезінуге жақсы бейімделген, ал кейбір зерттеушілер тіпті оларды жердің әлсіз дірілдегеніне дейін сезіне алатынын айтады.
АҚШ Геологиялық қызметінің мәліметтері бойынша, жер сілкінісінен бірнеше секунд бұрын жануарлардың қалыптан тыс мінез-құлқы сейсмикалық толқындардың екі түрінің, бастапқы толқындардың немесе Р, олар эпицентрден секундына бірнеше шақырым жылдамдықпен таралатын жер сілкінісі шығаратын алғашқы толқындарына байланысты.
Кейбір адамдар жер сілкінісі көзінен жылдамырақ таралатын және үлкен S толқынынан ертерек келетін кішірек P толқынын сезеді. Бірақ өткір сезімдері бар көптеген жануарлар S толқыны келгенге дейін бірнеше секунд бұрын P толқынын сезінуі мүмкін.
Жер сілкінісін болжаудың қиындығы сейсмологиялық машиналар анықтаған және талдаған алдын ала жылжуларды жер сілкіністерінен бұрын болжау үшін ерте ескерту жүйелері де пайдаланады - әдетте жылжу ұзақтығы бір минуттан аз. Бірақ жануарлар жер сілкінісін қазіргі машиналарға қарағанда ертерек және жақсы сезіне ала ма, мыңдаған жылдар бұрын адамдар жануарлардың жер сілкіністерін олар пайда болғанға дейін бірнеше минут немесе бірнеше сағат бұрын сезетінін байқаған.
Зерттеушілердің бір бөлігі жануарлар жер сілкіністерін басталмас бұрын да сезіне алады дейді. Жануарлар мінез-құлқы институтының директоры Мартин Викельски: «Жануарлардың сейсмикалық белсенділік емес жер сілкінісінің триггерлерін шынымен сезінетіні туралы өте жақсы дәлелдер бар», - деді.
Ол 2020 жылы жариялаған зерттеуінде итальяндық фермада біршама сиыр, ит және қойға электронды чиптер салып, жақын жерде жер сілкінісі анықталған бірнеше ай ішінде олардың қозғалысын қадағалаған. Олар жануарлардың жақын жерде сегіз ірі жер сілкінісінің жетеуі орын алғанша 45 минуттан астам тұрақты қозғалыс үстінде болған. Бұл зерттеу жануарлардың жер сілкіністерін адамдардан 12 сағаттан астам бұрын, яғни жер сілкінісі болғанға дейін анықтай алатынын көрсеткен.
Жануарлардың ішінен қауіпті сезіну қабілеті жағынан сиыр бірінші орында, содан кейін иттер абалап үре бастайды. Сезімталдығы жағынан қойлар үшінші орында.
Сонымен атар, осы зерттеу жануарлар эпицентрден 12 мильге дейінгі жер сілкіністерін алдын ала анықтай алатынын көрсеткен. Жануарларға жер асты қысымына байланысты ауаға бөлінетін темір деңгейі әсер етеді деген болжал бар. Жануарларға ғана белгілі басқа да факторлар бар.
Түркиядағы жер сілкінісі апатының алдында құстардың біртүрлі қозғалысы тіркелген. 2018 жылы жүргізілген ғылыми шолу жер сілкінісі алдындағы жануарлардың әдеттен тыс мінез-құлқының 700 тіркелген дәлелдерін анықтағанымен, зерттеушілер қорытынды жасамас бұрын көбірек дәлелдер келтіруге шақырып отыр. 2018 жылғы шолуды дайындаған ғалымдар жануарлардың оғаш мінез-құлқының көптеген тарихи мысалдарын жер сілкінісінің үлкен толқындарынан бірнеше секунд бұрын сейсмикалық дүмпулермен түсіндіруге болады деп болжады.
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға