Зейнетақы жинағын мерзімінен бұрын қалай алуға болады?

Зейнетақы жинағын мерзімінен бұрын алу мүмкіндігі

Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексінің 207-бабы 1-тармағына сәйкес, ерлер 63 жасқа, ал әйелдер 61 жасқа толғанда зейнетке шығады. Зейнеткерлердің көпшілігі әрі қарай жұмыс істемейді, сондықтан оларға зейнетақы төлемдері тағайындалады. Бұрын зейнетақы жинақтарын тек зейнет жасына жеткеннен кейін ғана алуға болатын. Алайда, 2023 жылы Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан қаражаттың бір бөлігін мерзімінен бұрын алу мүмкіндігін қарастыратын заң қабылданды. Бұл мүмкіндік белгілі бір талаптармен шектелген. Атап айтқанда:

• Тек міндетті зейнетақы жарналары есебінен жиналған қаражатты алуға болады.
• Қаражатты нақты мақсаттарға жұмсау қажет. Мысалы, тұрғын үй жағдайын жақсарту немесе медициналық қызметтерге ақы төлеу үшін пайдалану мүмкіндігі бар.
• Жеткіліктілік шегінен асқан соманы ғана шешіп алуға рұқсат етіледі. Бұл шек әр жас санатына жеке белгіленеді және зейнетке шыққаннан кейін тұрақты төлемдердің сақталуын қамтамасыз етуге бағытталған.

Бұл өзгерістер азаматтарға зейнетақы жинақтарын икемді пайдалану мүмкіндігін береді, бірақ сонымен бірге болашақтағы қаржылық тұрақтылықты да ескеруді талап етеді.

Қазақстандағы зейнетақы жүйесі

Қазақстанда зейнетақы жүйесі екі негізгі бөліктен тұрады: мемлекеттік зейнетақы және Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы жинақ.

1. Мемлекеттік зейнетақы

Бұл төлемдер екі санатқа бөлінеді:

Негізгі зейнетақы төлемі – еңбек өтіліне және ең төменгі күнкөріс деңгейіне (2025 жылы 46 228 теңге) байланысты есептеледі. Оның мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 65-105%-ын құрайды.

Жасына байланысты зейнетақы – кез келген үш жылдағы орташа айлық табыстың 60%-ына тең. Бірақ есептеу кезінде ең жоғары табыс 55 АЕК-тен (216 260 теңге) аспайды.

2. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы жинақ

Бұл жүйеге үш түрлі жарна кіреді:

Міндетті зейнетақы жарналары  – жұмыс істейтін азаматтардың жалақысынан 10% ұсталып, БЖЗҚ-ға аударылады.

Жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналары – 2024 жылдан бастап енгізілді. Бұл жарнаны жұмыс беруші өз қаражаты есебінен төлейді. 2025 жылы оның мөлшері 2,5% болса, 2028 жылға қарай 5%-ға жетеді.

Кәсіптік зейнетақы жарналары – зиянды және қауіпті өндіріс орындарында еңбек ететін қызметкерлер үшін жұмыс беруші төлейтін қосымша жарна (5%).

Барлық аударымдар зейнетақы қорына ай сайын түсіп отырады. Зейнет жасына жеткен азаматтар өз жинағын бірден емес, ай сайын белгіленген мөлшерде алады.

Зейнетақы жинағын қандай мақсаттарға пайдалануға болады?

Қазақстанда зейнетақы жинақтарын тек белгілі бір жағдайларда ғана алуға рұқсат етіледі. Қазіргі таңда бұл қаражатты екі негізгі мақсатқа жұмсауға болады: медициналық көмек алу және тұрғын үй жағдайын жақсарту.

1. Медициналық ем алу

Зейнетақы жинағын кез келген медициналық қызметке емес, тек белгілі бір ем түрлеріне жұмсауға болады:

• Жоғары технологиялық медициналық қызметтер (стоматологиялық, офтальмологиялық, ортопедиялық және реконструктивті хирургия);
• Қатерлі ісікке қарсы ем (радионуклидтік терапия, радиойодтерапия);
• Сирек кездесетін ауруларды емдеу;
• Қазақстанда қолжетімсіз емді шетелде алу.

2. Тұрғын үй жағдайын жақсарту

Зейнетақы жинағы тұрғын үй мәселесін шешу үшін төмендегі жағдайларда қолданылады:

• Дайын тұрғын үй сатып алу;
• Жер телімін сатып алу және үй салу;
• Ипотеканы (толық немесе ішінара) өтеу;
• Ипотекалық қарыз бойынша бастапқы жарнаны төлеу;
• Тұрғын үйді кейін сатып алу шартымен жалға алу (жалға алу ақысын төлеу);
• «Отбасы банкіндегі» депозитті толықтыру.

Зейнетақы жинағын жөндеу жұмыстарына немесе басқа да мақсаттарға пайдалануға болмайды. Егер жөндеу жүргізу қажет болса, басқа қаржыландыру жолдарын қарастырған жөн.

Жақын туыстарға пайдалану мүмкіндігі

Зейнетақы жинағын тек өзіңізге ғана емес, жақын туыстарыңыздың қажеттіліктеріне де жұмсауға болады. Жақын туыстар қатарына ата-ана, балалар (асырап алынғандарды қоса алғанда), немерелер, ата-әжелер, әпке-қарындастар, аға-інілер кіреді.

Зейнетақы жинағының қанша бөлігін алуға болады?

Зейнетақы жинағын толық немесе ішінара алуға болады. Алайда толық соманы кез келген азамат ала алмайды – бұл құқық белгілі бір санаттағы адамдарға ғана беріледі.

Толық соманы алуға құқығы бар азаматтар:

1. Еңбек сіңірген жылдары үшін зейнетке шығатындар – мысалы, құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен әскери қызметшілер.
2. Зейнетақы аннуитетін рәсімдегендер – сақтандыру компаниясымен арнайы келісімшарт жасап, зейнетақы жинағын мерзімінен бұрын алу мүмкіндігіне ие азаматтар.

Ерлер 55 жастан, әйелдер 52 жастан бастап аннуитет рәсімдей алады.

Аннуитетке өтініш беру үшін зейнетақы шотында белгілі бір сома болуы керек:

• Ерлер үшін – кемінде 8,5 млн теңге;
• Әйелдер үшін – кемінде 11 млн теңге.

Шартты 45 жастан бастап жасауға болады, бірақ төлемдерді келісімшартта белгіленген жастан кейін ғана аласыз.

Ішінара алу мүмкіндігі

Толық алуға құқығы жоқ азаматтар жинақтың бір бөлігін ғана ала алады. Бұл үшін ең төменгі жеткіліктілік шегінен асатын қаражат болуы керек.

Жеткіліктілік шегі – Үкімет белгілейтін минималды сома, ол азаматтың жасына қарай өзгереді. Мысалы, 45 жастағы ер адам үшін шек – 6 950 000 теңге. Егер оның шотында 8 000 000 теңге болса, айырмасын – 1 050 000 теңгені алуға құқығы бар.

Ішінара алынған қаражатты тек белгілі бір мақсаттарға жұмсауға болады:

• Тұрғын үй жағдайын жақсарту;
• Медициналық қызметтер алу.

Зейнетке шыққаннан кейін жинақты алу

Зейнет жасына жеткен азаматтардың жинағын алу мүмкіндігі орташа айлық кірісті алмастыру коэффициентіне байланысты есептеледі. Егер бұл коэффициент 40%-дан жоғары болса, міндетті зейнетақы жарналары есебінен жинақталған қаражатты алуға болады.

Жинағыңызды қалай тексеруге болады?

• БЖЗҚ-ның ресми сайтында жеке кабинетке кіріп, қолжетімді соманы қарау;
• БЖЗҚ бөлімшесіне барып, мамандардан кеңес алу.

Зейнетақы жинағыңызды жоспарлы түрде бақылап, мүмкіндіктеріңізді алдын ала бағалаған жөн.

БЖЗҚ-дан зейнетақы жинағын қалай алуға болады?

Қазақстан азаматтары Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы жинақтарын мерзімінен бұрын ала алады, бірақ оны тек тұрғын үй жағдайын жақсарту немесе емделу мақсатында пайдалану мүмкін. Барлық процесс «Отбасы банкі» платформасы арқылы онлайн жүзеге асырылады. Өтінім беру үшін электрондық цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) қажет. Егер сізде ЭЦҚ болмаса, оны egov.kz порталы арқылы рәсімдей аласыз.

Зейнетақы жинағын алу үшін не істеу керек?

• Қаражат сомасын анықтау: БЖЗҚ ресми сайтынан немесе мобильді қосымшасынан өз зейнетақы жинағыңыздың қолжетімді сомасын тексеріңіз.
• «Отбасы банкі» платформасында шот ашу: Егер сізде әлі шот жоқ болса, оны онлайн түрде «Отбасы банкінің» сайтынан немесе мобильді қосымшасынан ашыңыз. Егер қаражатты туысқаныңыз алатын болса, оған да шот ашу керек.
• Платформада авторизациядан өту: «Отбасы банкі» платформасында жеке мәліметтеріңізбен авторизациядан өтіңіз.
• Өтінімді толтыру: Өтінімде төлемақыны кім (сіз немесе туысқаныңыз) алатынын, қаражаттың қандай мақсатқа жұмсалатынын (мысалы, жылжымайтын мүлік сатып алу немесе емделу) көрсету керек. Сондай-ақ, алынатын соманы және табыс салығын төлеу тәсілін көрсетіңіз.
• Өтінім жасау: «Өтінім жасау» батырмасын басып, электрондық цифрлық қолтаңбамен (ЭЦҚ) қол қойыңыз.
• БЖЗҚ-ға сұрату жіберу: «Отбасы банкі» сіздің сұрауыңызды БЖЗҚ-ға жібереді. Бұл процеске 3-5 күн уақыт кетеді.
• Қаражатты алу: Сұрату мақсатыңызға сәйкес қаражат шотыңызға аударылады. Егер жылжымайтын мүлік сатып алу немесе емделу үшін пайдаланатын болсаңыз, қаражатты алу мерзімі 20 немесе 45 күнге дейін ұзартылуы мүмкін.

Есіңізде болсын, қаражатты алу үшін мақсатқа сай растама құжаттарын ұсыну қажет. Егер мерзімді сақтамасаңыз, төлемақы БЖЗҚ-ға қайтарылады, сондықтан барлық процесті қайтадан бастау қажет болады.