VII.Қазтуған жырау

Шумақтардың түзіліміне назар аударсақ, алғашқы тармақтарда нақты бір нәрсенің бейнесі (берілген үзіндіде олар – көк сеңгір, құрыш болат) нақты әрекетімен сабақтаса суреттеледі, соңғы тармақтарда сол әрекеттердің себебі көрсетіледі. Мәселен, көк сеңгірдің мақсаты – ердің қарауыл қарауына қызмет қылу болса, құрыш болаттың мақсаты – жауға жұмсалу. Бұдан кейінгі шумақтар да осы үлгіде келеді де, ең соңғы шумақта жырау алдыңғы айтқан жағдайларының түйінін өз толғауын тыңдаушы – адамға тікелей бағыттай ұсынады:

...Азамат ердің баласы Жабыққанын білдірмес, Жамандар мазақ қылар деп!

Көкірегінде намыс оты маздаған, сөз қадірін білетін қаһарманболмысты қазақ баласы үшін жеткілікті түйін. «Жаным– арымның садағасы» деп бағалайтын азамат үшін өзгенің мазағына айналып, табасына қалудан артық қорлық болмас емес. Сондықтанда жауынгер қазақ жырауы ел жігерін жанып, ер көңілін серпілту үшін атойлатпай-ақ, ұрандатпай-ақ, ұтымды тәсіл табады. Ол тәсіл – азамат ердің өзін ойландырып, ой түйінін, алдағы жасар нақты әрекетін өзі таңдауға мүмкіндік беру.

Қазтуған жыраудың осы толғауында сол заманның шындығы, сол заман адамының қадір тұтқаны мен қасиеттіге балағаны анық аңғарылады. Бұл тұста қысқа қайыра ой түйсек, жыраудың қастерлей ұсынар ардақты ұғымдары – туған жер (көк сеңгір бейнесі), туған жерге қорған болар ер ұлдардың қаруы мен серігі (құрыш болат, арғымақ). Сонымен бірге, толғаудан жыраудың өз өміріне тікелей қатысты сурет те көрініс табады. Ол – ақ дария бейнесі. Толғауда ұлан-ғайыр кең дала, я болмаса, асқар тау суреті емес, дария бейнесінің көрінуі – балалық, бозбалалық дәурені өзен бойын жайлаған ел ішінде өткен Қазтуған жырау үшін дариялы дала бейнесінің аса қымбат болғанын аңғартады. Жалпы, Қазтуған жырларында өзен, көлге қатысты суреттердің ұдайы кездесіп отыруының бір себебі осында жатса керек.