Сүт безі қатерлі ісігі туралы білесіз бе? НУ студенті ерекше жобаны қолға алды
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы қазан айын сүт безі қатерлі ісігіне (СБҚІ) қарсы күрес айы деп жариялады. Сүт безі қатерлі ісігі – әйелдер арасында әлемдегі ең жиі кездесетін қатерлі ісік түрі, бұл аурудың таралу көрсеткіші 100 000 әйелге 99,4 жағдайды құрайды. 13 жастан 90 жасқа дейінгі аралықты қамтиды. Қазақстанда жыл сайын шамамен 5 мың науқас анықталады. Соңғы 15 жыл көлемінде сүт безі қатерлі ісігі Қазақстанда өзге диагноздардың ішінде бірінші орынға шығып, жыл сайын 1200-ден астам әйелдің өмірін қияды.
Аталмыш қатерлі ісік түрін емдеудегі басты мәселе – аурудың кеш анықталуы. Сүт безі қатерлі ісігінің шамамен 70%-ы алғаш рет аурудың соңғы сатыларында анықталады, бұл кезде емделу мүмкіндігі айтарлықтай төмендейді.
Қазіргі уақытта әлеуметтік даму қорының қолдауымен Назарбаев Университетінің студенттері, оның ішінде Табиғи, әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар мектебінің 4-курс студенті Мақпал Акишованың жетекшілігімен «Breast Cancer Awareness» жобасы жүзеге асырылып жатыр. Жобаның негізгі мақсаты – сүт безі қатерлі ісігінің пайда болу қауіп факторлары, ауруды ерте анықтау әдістері және дер кезінде тексеруден өтудің маңыздылығы туралы қоғамның хабардарлығын арттыру. Гранттың сомасы – 1 163 000 теңге.
Жобаны жүзеге асыру аясында 2024 жылы қоғамның хабардарлығын арттыру бойынша келесі іс-шаралар өткізілді:
Назарбаев Университетінде «Breast Cancer Awareness» флешмобы ұйымдастырылды, оның шеңберінде флаерлер таратылып, сүт безі қатерлі ісігінің пайда болу қаупі туралы барлық қызығушылық танытқан адамдарға түсіндіру жұмыстары жүргізілді.
Сүт безі қатерлі ісігіне шалдыққан науқастарға арналған «Hope Kit» мотивациялық жиынтықтарын дайындау үшін қаражат жинау мақсатында Garage Sale іс-шарасы өткізілді, оның барысында жобаның қатысушылары қоғамның сүт безі қатерлі ісігі туралы хабардарлығын арттыру бойынша ақпараттық кампания жүргізді;
30 қыркүйекте жоба қатысушылары Астана қаласындағы Онкологиялық орталыққа барды. Іс-шара барысында сүт безі қатерлі ісігімен күресіп жатқан пациенттерге 50 мотивациялық жиынтық «Hope Kits» табысталды;
Сондай-ақ жоба ұйымдастырушылары NU Red Crescent Society студенттік клубымен бірлесіп, донорлық қан жинау іс-шарасын ұйымдастырды, оның нәтижесінде 53 литрден астам қан жиналды. Бұл акция сүт безі қатерлі ісігі туралы хабардарлықты арттыруға ықпал етіп, Назарбаев Университетінің қызметкерлері мен студенттерінің сүт безі қатерлі ісігі туралы білімдерін бағалауға мүмкіндік берді;
Павлодар облысының Екібастұз қаласында «Breast Cancer Awareness» флешмобы ұйымдастырылды, оның барысында грант иегері ақпараттық флаерлер таратып, халық арасында сауалнама жүргізді. Сауалнама нәтижесі респонденттердің көпшілігі сүт безі қатерлі ісігі туралы базалық ақпаратқа ие екенін және жыл сайын скринингтен өтетінін көрсетті.
Осы орайда жоба жетекшісі Мақпал Акишевамен сұхбаттасып, сұрақтарымызға жауап алдық.
El.kz: Мақпал ханым, ең алдымен өзіңіз туралы айтып берсеңіз. Қандай мамандықта білім алып жатырсыз?
Мақпал Акишева: Менің жасым жастым 21-де, Назарбаев Университетінің биологиялық ғылымдар факультетінде 4-курста оқимын. Кызылорда қаласынанмын. Оқуымнан тыс, мен мақсатты дәрілерді жеткізу лабораториясында ғылыми ассистент болып жұмыс істеймін, мұнда наночастицалардың жасуша өткізгіштігін зерттеумен айналысамын. Жақында, iGEM командасындағы жұмыс аясында модификацияланған бактерияларды пайдалана отырып, қатерлі ісікті емдеудің жаңа әдісін әзірлеуге бағытталған жобамызды аяқтадық. Бұл жобалар маған ғылым әлеміне тереңірек еніп, кәсіби өсуіме көмектеседі.
El.kz: Мақпал ханым, сізді сүт безі қатерлі ісігі туралы тақырып несімен қызықтырды?
Мақпал Акишева: Қазақстандағы сүт безі қатерлі ісігі туралы хабардарлықты арттыру мәселесі өте өзекті, өйткені әйелдер арасындағы бұл аурудың таралуы мен өлім-жітім деңгейі жоғары. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің деректеріне сәйкес, сүт безі қатерлі ісігі әйелдер арасындағы онкологиялық аурулар ішінде бірінші орында тұр, бұл барлық қатерлі ісік жағдайларының шамамен 20%-ын құрайды. Науқастардың 40%-дан астамы медициналық көмекке аурудың III және IV сатыларында жүгінеді, бұл емдеудің тиімділігін айтарлықтай төмендетіп, өлім қаупін арттырады. Бұл әйелдердің ауру белгілері мен тұрақты тексерулердің, мысалы, маммография мен өзін-өзі тексерудің қажеттілігі туралы ақпараттануының жеткіліксіздігімен байланысты. Сонымен қатар, мәдени және әлеуметтік кедергілер, соның ішінде денсаулық туралы талқылау төңірегіндегі стереотиптер мен тыйымдар, ашық байланысқа және медициналық көмекке уақытылы жүгінуге кедергі келтіреді.
Осы мәселенің маңыздылығын түсіне отырып, біз, биология және медицина ғылымдарының студенттері, Қазақстандағы сүт безі қатерлі ісігі жағдайын мұқият зерттеп, осы ауруға қарсы күреске бағытталған алғашқы жастар ұйымын құруды шештік. Біздің мақсатымыз — халық арасында ақпараттандыру деңгейін арттыру, бар мәдени кедергілерді еңсеру және сүт безі қатерлі ісігін ерте диагностикалауға ықпал ету.
Бұл жоба мен үшін ерекше маңызды, себебі мен оны Арайлым және Дамира атты құрбыларыммен бірге жұмыс істеп жатырмын, олар да осы тақырыпқа терең қызығушылық танытады. Арайлым, өзінің аналитикалық ойлау қабілетімен және стратегиялық жоспарлау дағдыларымен бізді алға жетелеп, шабыттандырады. Дамира, адамдарға деген қамқорлығымен және қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы құштарлығымен біздің барлық шешімдерімізде адамгершілік аспектісін сақтауға көмектеседі. Бірге біз қоғамға нақты пайда әкелуге және қоғамдық денсаулық сақтауда маңызды үлес қосуға ұмтыламыз.
El.kz: Жобаны жүзеге асыру барысында қандай іс-шаралар жүзеге асырылды?
Мақпал Акишева: Ең алғашқы іс-шарамыз – «Pink Day – Қызғылт күн» деп аталды. Біздің командамыздың сүт безі қатерлі ісігі туралы хабардарлықты арттыру бағытында қабылдаған басты бастамаларының бірі Назарбаев Университетінде алғашқы "Қызғылт күнді" ұйымдастыру болды. Бұл іс-шара кампуста сүт безі қатерлі ісігі туралы ақпараттандыруды арттырудағы маңызды қадамға айналып, студенттер мен профессор-оқытушылар құрамы арасында бұл ауруды тереңірек түсінуге ықпал етті. "Қызғылт күн" үлкен қызығушылық тудырды, ал күн бойы іс-шараларға 200-ден астам адам қатысты.
Осы бастама аясында біздің команда келушілерге 200-ден астам ақпараттық парақшалар таратты. Бұл парақшаларда сүт безі қатерлі ісігі туралы маңызды ақпарат, соның ішінде симптомдардың толық сипаттамасы, қауіп факторлары және алдын алу шаралары қамтылды. Сондай-ақ, парақшаларда адамдарға тұрақты өзін-өзі тексеруді жүргізу арқылы ауруды ерте анықтаудың маңызды құралы ретінде өздерін тексеру жөнінде нұсқаулықтар берілді. Бұл қарапайым, бірақ тиімді білім беру іс-шарасы арқылы біз адамдарға алдын ала ескерту белгілерін тануға және өз денсаулықтарын бақылауға қажетті білім беруді көздедік.
Қан донорлығы
Біздің командамыз Назарбаев Университетінің Қызыл Жарты Ай Қоғамымен бірлесіп, Халықаралық әйелдер күніне орай «Women’s Day Blood Drive» қан тапсыру акциясын ұйымдастырды. Іс-шара екі негізгі мақсатты көздеді: Ұлттық қан орталығына қолдау көрсету және сүт безі қатерлі ісігі туралы ақпараттандыруды арттыру. Акцияға 117 адам қатысып, жалпы 57 литр қан тапсырды. Бұл донорлық қан шұғыл көмекке мұқтаж пациенттерге бағытталды.
Қан тапсырудан бөлек, іс-шара сүт безі қатерлі ісігіне арналған ақпараттық сессияны қамтыды. Қатысушыларға симптомдар, қауіп факторлары және ауруды ерте анықтау әдістері туралы оқу материалдары ұсынылды. Сессияның мақсаты — қатысушыларға сүт безі қатерлі ісігін ерте анықтау және алдын алу үшін қажетті білім беру. Бұл бастама Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесіне қолдау көрсетіп қана қоймай, сүт безі қатерлі ісігі туралы хабардарлықты арттырып, ауруды ерте анықтаудың маңыздылығын көрсетті.
Жәрмеңке
Біздің сүт безі қатерлі ісігі туралы ақпараттандыру қорымыз (BCAF) Балаларды дамыту қорымен (CDF) бірлесіп, сүт безі қатерлі ісігімен ауыратын науқастарға көмек көрсету үшін сәтті жәрмеңке ұйымдастырды. Назарбаев Университетінде өткен бұл іс-шарада сатылымға дәстүрлі киімдер, косметика, кітаптар, жапсырмалар және азық-түліктер ұсынылды, оларды NU қауымдастығы ұсынған болатын. Гараждық жәрмеңкеге жоғары қатысушылықтың арқасында 100 000 теңге жиналды, бұл қаражат сүт безі қатерлі ісігімен ауыратын науқастарға арналған «Hope kits» жинақтарын жасауға пайдаланылды.
Павлодар облысына сапар
Біздің команданың тағы бір маңызды бастамасы – Павлодар облысындағы Екібастұз қаласына сапар болды. Бұл қалада еліміздегі сүт безі қатерлі ісігі бойынша ең жоғары көрсеткіштер тіркелген. Сапар барысында біздің команда сүт безі қатерлі ісігінің симптомдары, қауіп факторлары және тұрақты тексерулер арқылы ауруды ерте анықтаудың маңызы туралы ақпарат берілген буклеттер таратты. Сонымен қатар, біз қоғамдық сауалнамалар жүргізіп, халықтың сүт безі қатерлі ісігі туралы білімдерін бағалап, болашақ бастамалар аясында жойылуы мүмкін ақпараттық олқылықтарды анықтадық.
«Үміт қорапшалары» – Hope Kits
Команданың бұл бастамасы сүт безі қатерлі ісігімен ауыратын науқастарға арналған үміт қорапшаларын жасауға және таратуға бағытталды. Бұл қорапшалар пациенттерге емделу кезінде жайлылық пен эмоционалды қолдау көрсету үшін жасалған. Әр қорапшаға жылы шұлықтар, термокесе, шай, бетке арналған маскалар, ерін бальзамдары, блокнот және денеге арналған крем сияқты ыңғайлы заттар кірді, олар қиын сәтте жылылық пен демалыс сыйлау үшін мұқият таңдалған.
Жалпы алғанда, Астана қаласындағы Онкологиялық орталықта сүт безі қатерлі ісігімен ауыратын 50 науқасқа директор Мұхтар Тілеутаевтың толық қолдауы және рұқсатымен «Hope kits» үміт қорапшалары таратылды. Бұл бастаманың мақсаты – сүт безі қатерлі ісігімен күресіп жатқан адамдарға бір сәтке болсын күтім мен қолдау көрсету, оларға бұл қиын жолда қолдау бар екенін еске салу болды.
El.kz: Жобаны іске асыру бойынша алдағы уақытта қандай жоспарларыңыз бар?
Мақпал Акишева: Қаржыландыруды кеңейту: Біз жобамыздың тұрақты дамуы үшін қосымша қаржыландыру көздерін іздеуді жалғастыруды жоспарлап отырмыз. Біз қазірдің өзінде Қазақстанның Мәдениет және ақпарат министрлігі қолдайтын Birgemiz Saulyq қорынан қосымша грант ұтып алдық. Сондай-ақ, біз фармацевтикалық компания Roche-қа қайта жүгініп, ықтимал серіктестік мүмкіндіктерін қарастырамыз. Бұдан басқа, біз сүт безі қатерлі ісігімен күресуге арналған бастамаларды қолдауға мүдделі басқа ұйымдардың қаражат тарту мүмкіндіктерін қарастырамыз.
2. Қалалық және өңірлік іс-шараларға қатысу: Біз тек университет қабырғаларында ғана өткізілетін іс-шаралармен шектелмей, қалалық және өңірлік ауқымдағы іс-шараларға белсенді қатысуды бастаймыз деп жоспарлап отырмыз. Бұл кеңірек аудиторияны қамтып, сүт безі қатерлі ісігі туралы қоғамның әртүрлі топтарының хабардарлығын арттыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, қалалық форумдарға, денсаулық жәрмеңкелеріне және басқа да қоғамдық іс-шараларға қатысу жоспарымызда бар.
3. Семинарлар мен дәрістер ұйымдастыру: Қазіргі уақытта университеттерде өткізілетін семинарлармен қатар, біз жұмыс істейтін әйелдер, қоғамдық ұйымдар және денсаулық сақтау өкілдері үшін білім беру іс-шараларын ұйымдастыруды жоспарлап отырмыз. Біз қазірдің өзінде тәжірибелі онколог-маммологтармен байланыс орнатуды бастадық және медициналық мамандармен бірлесіп іс-шаралар өткізу үшін серіктестікті жалғастыруды жоспарлаймыз.
4. Кәсіби қауымдастықтармен ынтымақтастық: Біз жақында құрылған онколог-маммологтар қоғамдық бірлестігімен тығыз ынтымақтастық орнатуды жоспарлап отырмыз. Бұл біздің ағартушылық іс-шараларымызды нығайтып қана қоймай, сонымен қатар, кең аудиторияға ұсынылатын ақпараттың сапасын жақсартуға ықпал ететін ғылыми өзара әрекеттестікті дамытуға мүмкіндік береді.
5. Ресми қайырымдылық ұйымын құру: Біз жобамызды ресми қоғамдық қайырымдылық ұйымы ретінде тіркеу мүмкіндігін қарастырып жатырмыз. Бұл заңды түрде қайырымдылық қабылдауға мүмкіндік береді және жобамыздың ұзақ мерзімді тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, бұл біздің серіктестерімізбен және демеушілерімізбен ынтымақтастығымызды жеңілдетеді.
Сүт безі қатерлі ісігін ерте анықтау үшін...
Сүт безі қатерлі ісігі – әйелдер арасында ең көп таралған қатерлі ісік түрлерінің бірі. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, жыл сайын әлемде шамамен 2 миллионнан астам әйелге сүт безі қатерлі ісігі диагнозы қойылады. Бұл ауруды ерте анықтау мен алдын алу шараларының маңыздылығын ескере отырып, төменде сүт безі қатерлі ісігі туралы ең маңызды ақпараттар ұсынылған.
- Ерте диагностика – өмірді сақтайды. Сүт безі қатерлі ісігін ерте кезеңде анықтау – емнің сәтті өтуінің басты факторы. Маммография – ауруды анықтаудың негізгі әдісі, ол кішкентай ісікті де байқап, оны бастапқы сатысында емдеуге мүмкіндік береді. 40 жастан асқан әйелдерге жыл сайын маммографиялық тексеруден өту ұсынылады.
- Өзіңізді бақылау – алғашқы қадам. Ай сайынғы өзіндік тексеру де маңызды. Бұл қарапайым әдіс арқылы әйелдер өздеріндегі кез келген өзгерістерді, түйіндерді немесе ісіктерді байқап, дереу дәрігерге қаралуы тиіс. Кеуде пішінінің, көлемінің өзгеруі немесе емізіктің түсі өзгеріп, сұйықтық шығуы аурудың белгісі болуы мүмкін.
- Генетикалық факторлар. Сүт безі қатерлі ісігінің кейбір түрлері генетикалық факторларға байланысты. BRCA1 және BRCA2 гендерінің мутациялары сүт безі мен аналық без қатерлі ісігіне шалдығу қаупін арттырады. Егер отбасында қатерлі ісік жағдайлары болса, дәрігермен кеңесіп, генетикалық тест тапсыру маңызды.
- Тәуекел факторлары. Сүт безі қатерлі ісігінің даму қаупін арттыратын бірқатар факторлар бар, олардың ішінде:
Жасы (50 жастан кейінгі әйелдерде қаупі артады)
Гормондық терапияны ұзақ қолдану
Артық салмақ немесе семіздік
Темекі шегу және алкогольді шамадан тыс қолдану
Физикалық белсенділіктің төмен болуы
- Алдын алу шаралары. Салауатты өмір салтын ұстану, дұрыс тамақтану, белсенді болу – қатерлі ісік қаупін төмендетеді. Тамақ рационына талшықты, антиоксиданттарға бай өнімдерді қосып, қызыл етті шектеп, өсімдік негізіндегі өнімдерге мән беру ұсынылады. Физикалық белсенділік те маңызды: аптасына 150 минуттан артық жаттығу жасау – қатерлі ісіктің алдын алудың тиімді тәсілдерінің бірі.
- Психологиялық қолдау. Қатерлі ісік диагнозын естіген науқасқа психологиялық қолдау аса қажет. Отбасы мүшелері мен жақындары тарапынан қолдау, сонымен бірге мамандармен жұмыс істеу, психотерапия сессиялары аурумен күресуде маңызды рөл атқарады.
- Заманауи емдеу тәсілдері. Сүт безі қатерлі ісігін емдеудің заманауи тәсілдері оның түріне, сатысына және науқастың жағдайына байланысты. Химиотерапия, сәулелік терапия, гормоналды терапия, хирургиялық араласу секілді тәсілдер қолданылады. Соңғы жылдары иммунотерапия мен таргеттелген терапия секілді жаңа әдістер де дамып келеді, олар рак жасушаларына бағытталған әсер етіп, сау тіндерге зақым келтірмейді.
Қорытынды
Сүт безі қатерлі ісігі туралы хабардарлық – аурумен күресте ең маңызды қарулардың бірі. Әйелдер өз денсаулығына мұқият болып, ерте диагностиканың, өзіндік тексерудің және дұрыс өмір сүру салтының маңыздылығын түсінген сайын, бұл ауруды жеңу мүмкіндігі артады.
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға