Наурыз көжені қалай дайындайды?

Наурыз көже – қазақ халқының Ұлыстың ұлы күні Наурыз мерекесінде әзірлейтін дәстүрлі тағамы. Бұл көже тек тағам ғана емес, ол Наурыз мейрамының басты символдарының бірі болып саналады. Наурыз көже тоқшылық пен молшылықтың, татулық пен бірліктің белгісі.

Наурыз көже бірлікті, ынтымақты нығайтады. Қазақ халқында қонақжайлылық ерекше орын алатындықтан, Наурыз көжеден дәм тату – ырыс-несібенің артуының белгісі болып саналады. Сонымен қатар, бұл көже тек бір күндік тамақ емес, ол келер жылдағы молшылық пен құт-берекенің кепілі деп есептеледі.

Наурыз көжені қалай дайындайды?

Наурыз көженің ерекшелігі – оның құрамында кем дегенде жеті түрлі ингредиент болуы керек. Бұл жеті санның символдық мәні бар: ол өмірдің толықтығын, береке мен денсаулықты білдіреді. Дәстүрлі түрде Наурыз көже ет, су, ұн, дәнді-дақылдар және сүт өнімдерінен дайындалады. Міне, классикалық рецепт:

Қажетті ингредиенттер:
1. Ет (әдетте қой немесе сиыр еті) – 1-1,5 келі.
2. Су – 5-6 литр;
3. Бидай немесе арпа – 1 стақан;
4. Тары – 1 стақан;
5. Күріш – 0,5 стақан;
6. Құрт (кептірілген сүзбе) – 200-300 грамм;
7. Айран немесе қатық – 1 литр;
8. Тұз – дәміне қарай;
9. Пияз (міндетті емес) – 1-2 дана.

Ең алдымен етті пісіріп аламыз. Етті үлкен кесектерге бөліп, суық суға салып, баяу отта 2-3 сағат қайнатады. Көбікті уақытында алып тастау керек, сонда сорпа мөлдір болады. Ет піскен соң оны бөлек алып қойып, сорпаны сүзеді.

Онан кейін дәнді-дақылдарды қосамыз. Сорпаға алдын ала жуылған бидай немесе арпаны салып, жартылай піскенше қайнатады. Содан кейін тары мен күрішті қосады. Барлық дәндер біркелкі пісуі үшін отты орташа деңгейде ұстаған жөн.

Құрт пен айранды қосуды ұмытпау керек. Дәндер піскен соң құртты сорпаға салып, ерігенше араластырады. Соңында айранды немесе қатықты баяу құйып, үнемі араластырып отырады, әйтпесе сүт өнімі ұйып қалуы мүмкін. Тұз қосып, дәмін келтіреміз. Кейбір өңірлерде пиязды қуырып немесе шикі күйінде қосады. Ыстық күйінде тостағандарға құйып, үстіне майдалап туралған ет салып береді.

Дайындалу процесі қарапайым болғанымен, әр отбасының өзіндік құпиясы болады. Кейбір жерлерде жүгері, ноқат немесе кептірілген жемістер қосылады, бұл көженің дәмін одан әрі байытады.

Наурыз көженің маңызы

• Бірліктің белгісі
  Наурыз – жаңару мен келісімнің мерекесі. Бұл күні әр үйде міндетті түрде көже дайындалып, туған-туыстар, көрші-қолаң бір-біріне қонаққа барады. Бірге көже ішу – адамдар арасындағы татулық пен бауырмалдықты нығайтады. Қазақ халқында «Ас – адамның арқауы» деген нақыл бар, ал Наурыз көже сол бірлік пен ынтымақтың дәмі іспеттес. Көжеден ауыз тию – өткен жылдағы өкпе-ренішті ұмытып, жаңа жылды ақ көңілмен бастау дегенді білдіреді.

• Молшылықтың нышаны
  Наурыз көже жеті түрлі тағамнан жасалады. Бұл сан қазақ танымында ерекше орын алады және ырыс, бақыт, денсаулық, молшылық, ұзақ өмір, қорғаныш, даналық сияқты қасиеттерді бейнелейді. Көженің құрамындағы әрбір өнім өмірдің бір саласын қамтиды. Мысалы, су – тіршіліктің негізі, дәнді дақылдар – береке мен тоқшылықтың символы, ет – қуат пен күштің, сүт өнімдері – тазалық пен амандықтың белгісі. Осылайша, бұл тағам халықтың табиғатпен үндестікте өмір сүретінін көрсетеді.

• Жаңарудың көрінісі
  Наурыз – тек көктемнің келуі ғана емес, жаңа жылдың, жаңа өмірдің басталуы. Табиғат қысқы ұйқыдан оянып, тіршілік жанданады. Дәл осы секілді Наурыз көже де осы жаңаруды бейнелейді. Көже дайындау арқылы халық өткен жылдағы қиындықтардан арылып, жаңа жылға ниет етеді. Бұл – болашаққа деген үміттің, ізгі тілектердің, жақсылыққа деген сенімнің символы.

• Денсаулықтың кепілі
  Көженің құрамында ағзаға пайдалы көптеген қоректік заттар бар. Дәнді-дақылдар ас қорыту жүйесін жақсартып, иммунитетті нығайтады. Сүт өнімдері сүйек пен тіс саулығын сақтауға көмектеседі. Ет пен сорпа денеге күш-қуат береді. Әсіресе, қыстан әлсіреп шыққан ағза үшін Наурыз көже – дәруменге толы, нәрлі әрі құнарлы тағам.

Қазақ дәстүрінде Наурыз көжені ішпей, мереке толық болмайды деп есептеледі. Оны дәмдеген адамға “Наурыз көже іштік, береке кірсін!” деп тілек айтылады.

Наурыз көже туралы қызықты деректер

Наурыз көже туралы қызықты деректер

Жеті санының құпиясы

Көженің құрамындағы жеті ингредиент әр түрлі мағынаға ие болуы мүмкін. Кейбір деректерде олар жеті қазынаны (ат, қару, ит, әйел, бүркіт, тазы, білім) немесе жеті күнді білдіреді деп айтылады. Сонымен қатар, жеті саны қазақ халқының мәдениетінде қасиетті саналған. Ол жеті ата, жеті қат көк, жеті ғалам ұғымдарымен тығыз байланысты.

Аймақтық ерекшеліктер

Қазақстанның әр өңірінде Наурыз көженің өзіндік нұсқасы бар. Мысалы, оңтүстік аймақтарда көжеге ноқат немесе кептірілген өрік қосса, батыста балық еті қолданылуы мүмкін. Кейбір өңірлерде қоспа ретінде жүгері немесе қарақұмық қосу дәстүрі бар. Бұл қазақ халқының әртүрлі табиғи жағдайларға бейімделе отырып, тағам дайындаудағы алуан түрлілігін көрсетеді.

ЮНЕСКО мойындаған дәстүр

Наурыз мейрамы 2016 жылы ЮНЕСКО-ның материалдық емес мәдени мұралар тізіміне енді. Наурыз көже де осы мұраның маңызды бөлігі ретінде танылады. Бұл тағам тек қазақ халқы үшін ғана емес, бүкіл түркі және иран халықтары үшін ортақ мәдени құндылықтың бір бөлігі болып саналады.

Емдік қасиеті

Көженің құрамындағы қымыз бен құрт ас қорыту жүйесін жақсартады және иммунитетті нығайтады. Бұл – көшпелі халықтың ежелгі даналығы. Сонымен қатар, ет пен дәнді-дақылдар денеге қуат беріп, ағзаны қажетті дәрумендермен қамтамасыз етеді. Ерте заманда қазақтар көжені ұзақ сапарға шығар алдында ішіп, күш-қуат жинаған.

Тарихи тамыры

Наурыз көжеге ұқсас тағамдар Орталық Азияның басқа халықтарында да бар. Бұл оның ежелгі түркі дәстүрінен бастау алатынын көрсетеді. Мысалы, қырғыздар «сүмөлөк» деп аталатын бидайдан жасалған көжеге ұқсас тағам әзірлейді, ал өзбектер Наурызда арпа мен бұршақтан жасалған көжеге ұқсас ботқа дайындайды. Осылайша, Наурыз көже – мыңдаған жылдар бойы сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан мәдени мұра.

Наурыз көже – дәмді тағам ғана емес, ол – халықтың рухани байлығы. Оны дайындау процесі отбасыларды біріктіреді, ал оның дәмін тату мерекенің шынайы рухын сезіндіреді. Жеті ингредиенттен тұратын бұл тағам әр қазақтың жүрегінде ерекше орын алады. Сондықтан Наурыз көжені тек мейрамда ғана емес, күнделікті өмірде де бағалап, оның мәдени маңызын ұмытпауымыз керек. 

Бүгінде Наурыз көже тек үйде ғана емес, мейрамханалар мен қоғамдық шараларда да ұсынылады. Оны әлемге таныту үшін заманауи тәсілдерді қолдануға болады. Мысалы, көженің вегетариандық нұсқасын жасау немесе оны халықаралық фестивальдерде жарнамалау арқылы шетелдіктердің қызығушылығын оятуға мүмкіндік бар. Сондай-ақ, оның дайындалу процесін бейнебаянға түсіріп, әлеуметтік желілерде тарату да тиімді болмақ.

Наурыз көже – қазақтың ұлттық брендіне айналуға әлеуеті бар тағам. Ол арқылы біз тек асханамызды ғана емес, мәдениетімізді, тарихымызды және қонақжайлығымызды көрсете аламыз. Егер әр қазақ отбасы осы дәстүрді сақтап, келесі ұрпаққа жеткізсе, наурыз көже мәңгілік мұрамыз болып қала береді.

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға