«Маната» күйінің шығу тарихы

Бөкей хандығындағы Шыман деген төренің ұлы Жанша бір тойда кедей күйшінің өзінен басым түскеніне ызасы келіп, Құрманғазының «қарасын батыруға» серт байлайды. Ұры деген қағаз жасатып, Орданың түрмесіне қаматады. Бірақ Құрманғазы онда көп жатпай қашып кетеді. Жайықтан өтіп, Бөкей хандығының жерін артқа тастаған Құрманғазы күндердің күнінде Үстіртке келеді. Оның жоғарына көтерілер жердегі құз-қиясын көріп тамашалайды. Қарсы келе жатқан керуеннен асудың сырын сұрап, әңгімеге біраз қанығады. Ақсұр аттың айыл-тартпасын қаттырақ тартып, өмілдірік, құйысқанын мықтап алып, «Қара түйе Манатаның» шыңына көтеріледі. Бұл шың туралы ел аузында небір қызықты аңыздар барын бұрыннан да білетін. Енді міне ертегідей болып естілген асуды өз көзімен көріп, өз аяғымен басып келеді. «Қара түйе Манатаның» жоғары қарасаң, бөркің түсетін, төмен қарасаң, басың айналатын құрдым құздарын басып өтіп, Үстірттің текше тегіс үстіне шығады. Ақсұр аттың айыл-тартпасын босатып, аз уақыт желге қаратып қаңтарып қойып, шылбырынан ұстап отырып, біраз ойға кетеді. Бұл шыңның басына шықса да, төмен түссе де аман-есен өткендіктеріне мал сойып, садақа беріп жататын керуеннің ісін жасайтын қауқары жоқтығын есіне алады. Дегенмен бұл да бір ел аузында бар жер екен деп асудың асқарларын домбыра үнімен жаңғырта «Маната» деп күй шығарады. Сөйтіп, Үстіртке асатын асу – «Қара түйе Манатаның» басын жылдар бойы садақаға шалған мал етінің иісі мен жер ошақтың түтіні ғана шалса, ол құздарды Құрманғазының қолынан күйдің сиқырлы үндері шалып өтіп, шың-шыңды қуалап кетті.

         «Маната» - көркем күйлердің бірі. Мұнда Құрманғазы жаратылыстың сырт түрін беремін деп әуреленбеген болу керек. Күй басынан бастап-ақ психологиялық жаққа бейімделе береді, адамның жан дүниесін аралайды. Бірінші рет өзінің туып-өскен жерінен кетіп, Жайықтан өтіп, Үстірт сияқты жер шоқтығына көтеріліп отырғанын жай жиһанкездік деп ұқпай, осы бір асумен өмірдің жаңа бір белесіне қадам басқандай жан жағдайында болған күйші – бұл шығармасында моральдық «өрге» тырбанып шығып бара жатқандай қиял теңізіне жүзіп берген сияқты. Ен далада, қасында ақсұр аттан басқа серігі жоқ күйші, домбыраның екі ішегі арқылы, арқауға осы баяндалған оқиғаны ала отырып «өз қабырғасымен өзі кеңескен» сияқты. Күйдің жарқын бейнесі, күңгей әуені Құрманғазыға тән күшті күйшілік шығармашылық бағытта жаңа қадам жасауға айналғанын көрсетеді, жаңа бір ізденулердің барлығын сипаттайды.

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға