Қазақстанның электронды басылымдарында қандай мәселелер бар?

Заманауи Қазақстандағы ғылыми-техникалық   прогресс  ақпараттық технологияның дамуынсыз мүмкін емес және ғылыми әдебиеттерді қолдану мүмкіндігін үнемі кеңейту мен жақсарту да мүмкін емес.  Электрондық ғылыми журналдарды ендіру  кең   көлемдегі   аудиторияға қолжетімді ғылыми ақпараттардың базасын құруға мүмкіндік берді,   оның ішінде  миллиондаған  студенттер, оқытушылар, ғалымдар және басқа да оқырмандар бар, барлығы кезінде зерттеу кітапханасына жете алмай  жүрген еді. Электрондық   журналдардың басымдығы болып мыналар табылады:  

• Ғылыми зерттеулердің нәтижелерін жылдам жариялау мүмкіндігі.Сайттарда материалдарды статьялар бойынша тарату (жеке номердің қалыптасуын күтпей-ақ );

• Қағаз журналдарының баспалық және полиграфиялық дайындығының толық айналымын қамтамасыз етуге уақыт пен материалдық шығындардың болмауы;  

• Электрондық журналдарда шығатын ғылыми материлдарға тез қол жеткізу;

• Көп адамдар қолдана беретін енулер;  

• Видеоматериалдарды, фотографияларды, жоғары сападағы суреттерді  қолдану мүмкіндігі;

• Таңдауды сайлау.Егер журнал Интернетке түссе, онда оқырман әр журналдан керекті материалдарын ғана таңдап алады;  

• Электрондық журналда авторлардың жеке индекстерін жоғарылату. Интернет қолданушылардың   журналға ұсыныстарының саны қағаздық журналдардың тиражының  ондаған мыңға өсуіне әкеп соғады;  

• Қажетті   материалдарды автоматты түрде іздестіру мүмкіндігі.

• Материалдарды КБ ендіру мүмкіндіктері;

• Винтерактивті тәртіптегі диалогтың қолданушының, автордың және  редакцияның арасындағы мүмкіндігі;  

• Баспаларды ұрлаудағы және олардың бұзылған жағдайда жоғалып кетулерінің төмендеуі, сөрелердегі орындардың үнемделуі;  

• Журналдар мен жеке статьяларға ұсыныстар бойыншастатистикалық мәліметтерді қарқынды түрде алу;   Қарастырылған саладағы  қиындықтар мен  жаңа тың нәрселерге  процестегі   ЭА пен ЭК нақты  құрылуы    күшіне енеді,  сонымен қатар, ЭК қолдану кезіндегі тәжірибеде көптеген әрқилы қиындықтар туындып жатады, олардың көбісін қазір шешіліп жатыр.  Тереңге үңілмей-ақ, олардың жүзеге асып тұрғандарын бөліп қарастырып көрейік. Техникалық:

• ақпараттық қорды қалыптастырудағы  технологияларды дамыту (нені, қандай түрде  және қандай  тәсілмен көрсетуге болады );

• ақпараттарды салыстыру мен суреттеудегі қиындықтар  — ақпараттық нысандарды рационалды тұрғыдан таңдау, метеақпараттар жүйесін қарқынды түрде таңдау;  

• ақпараттарды тарату мен сақтау   (ақпараттарды тасымалдау жылдамдығы және қалыптасу есебі мен ақпараттық қорларды пайдалану,  ақпараттық қорларды бөлудегі белсенді ұйым,  гетерогенді  ақпаратқа бірыңғай интерфейсті қамтамасыз ету және т.б. .).          

 Ұйымдастырылған:

• ЭК дамытулар мен тасымалдау үшін  түрлі саладағы мамандарды қамтитын мамандандырылған ұжымды құру қажеттілігі; 

• Квалифицияланған кадрлардың жетіспеушілігі мен оларды дайындайтын орындардың мүлде жоқтығы;   Экономикалық:

• ЭК дамытудың  қымбаттығы;  

• құралдардың қымбаттығы;  

• қорды тасымалдау мен қалыптастыру  процесінің  еңбекті көп қажет етуі.   Юристік: 

• ЭК   статусын анықтау -ЭК  нені көрсетеді, ол қандай міндеттемелер мен құқықтарға ие, кім кейбір АЖ  ЭК сапасыда көреді және т.б.;   • ЭК ақпараттық статусының  анықтау - ақпараттардың шынайы екенін қамтамасыз ету, ол тек электрондық  түрде болуы қажет,  бұл сұрақтар шеңберіне электрондық жазбалардың мәселелері кіреді;  

• ЭК құрайтын ақпараттарды   коммерциялық тұрғыдан қолданудың қиындықтары;  

• ақпараттарды алудағы азаматтардың конституциялық  құқығының мәселелері мен ақпараттардың белгілі түрлерін таратуды шектеудегі мәселелер   (персоналдық мәліметтер, құпия ақпараттар және т.б.)   Әлеуметтік: 

• ЭК мен ЭА құруда ғылыми қоғамның қатысуының дайын еместігі және оларды өз жұмыстарын қолдануда да дайын еместігі;  

• оқытушылар мен студенттердің  электрондық кітапханаларды қолданудағы және басқа да білім процестерінің жиегіндегі ақпараттық жүйелердегі  тәжірибелерінің аздығы.  

 Айтылған қиындықтар  бір ғана ұйыммен шешіле алмайды және ол ақпараттық  технология,  басқару, құқық және білім саласындағы мамандардың күшін талап етеді.  Бұл мәселелердің шешімі сонымен қатар, айтарлықтай қаржылай және  интеллектуалдық  инвестицияны қажет етеді. ЭК құруда арнайы жабдықталған ұйымдар мен  жұмысты сапалы және кәсіби тұрғыда орындай алатын шығармашылық ұжымдар қажет.  Ол үшін, жобаның нақты және анық   концепциясы қажет және жұмыстың қарқынды координациясы да керек.Басқа жағдайда қалаған нәтижелерге жету мүмкін емес . Электрондық кітапханаларды дамыту қажеттілігі  ұлттық мәдени жетістіктерімізді сақтаудың бір тәсілі тәрізді.  Өкінішке орай,  басқа дамыған елдерге қарағанда  Қазақстанда әлі ұлттық деңгейдегі осы тапсырмаларды таратудағы бағдарламалар жоқ.  Жоғарыда қарастырылған     бағдарламалардың  ешбірі ЭК анық   концепциясына ие емес. Сонымен қатар, олардың басты назары ақпараттық инфрақұрылымдар тұрғызу мәселелеріне ауып отыр.Мұндай жақындаулар мынаған әкеп соғады, тіпті барынша маңызды бғдарламаларда да ЭК тек жанама рольде тұрады. Қазақстанда ЭК дамуына батыстың кейбір қайырымдылық қорлары қолдау білдіріп жатады.   Бірақ бұл жерде уақытша қолдау туралы сөз болып тұр, негізі,  тәртіп бойынша, олар  кең қоғамдық маңызға ие болмаған  ұсақ жобаларға ған қолдау жасайды.  бұл таңқалатын жағдай емес.  Қазақстанда  кім ЭК құрады екен деп, оны кім қаржыландырады, оны ақпараттық ресурстармен кім толтырады және дамытады деп күтіп отыра беруге болмайды.   ЭК құрушы энтузиасттер –құмарпаздар  сөз жоқ маңызды және пайдалы іс жасаған. Бірақ  оның ғылым, техника, мәдениет аумағындағы барлық ұлттық ақпараттар ресурсттарын қарқынды түрде қолдану мен тарату, сақтауды қамтамасыз ете алуы мүмкін емес.  ЭК құру мен  сәйкес  зерттеулер  тек ұлттық деңгейде және өздеріне сай бағдарламаларда орындалады.   бұл ауқымдағы жұмыстар көп салалы, олар өздеріне түрлі тәртіптерді ендіреді, олар   лингвистика мен байланыс техникасы  сияқтылар.  Мұндай жұмыстарды толығымен орындау  координациялар мен айтарлықтай материалдық шығндарды қажет етеді. Оларды жеке  немесе үлкен ұйымдармен жүргіссең де, әрқашан тек жеке шешімдерге келіп жатады, олар толық деңгейде ұлттың қажеттілігін қанағаттандыра алмайды.   

Қазіргі таңда әлемде түрлі бағалар бойынша  16 мыңнан 25мыңға дейін  электронды ғылыми   журналдар бар, олардың саны сонымен қатар күн санап өсіп келеді.  Тек үлкен ауқымды еуропалық баспасы   Elsevier-дің мәліметтер базасында 14 мың рецензияланған   электрондық  журналдар бар .  Батыс елдерінде  барлық қағаздық баспалар әрдайым Интернет арқылы келетін электрондық нұсқаларды иемденіп отырды.   Баспалық  аналогтары жоқ   электрондық  журналдар  қарқынды түрде дамып кетті.   Сонымен қатар, әлемде ғылыми басылымдардың  альтернативтік жүйесі қалыптасты.  90%  зерттеушілер қазіргі таңда өз жұмыстарында ақпараттарды сандық тасымалдау басымдығын қолданады. Қазіргі таңда Қазақстанда Интернет желісінде "электрондық" деп аталатын ғылыми журналдарды кездестіруге болады.  Әдетте бұл дәстүрлі баспа  ісінің электрондық  нұсқалары болып табылады.  Олар   электрондық журналдарға тән шынайы басымдықтарды жиі иемдене бермейді. Мысалы,  электрондық  нұсқалар  қағаздық нұсқалармен  бір уақытта немесе кейін  шығады,  ол электрондық журналдардың негізгі басымдығын жояды.  Онда  үзілген, аяқталмай қалған және  тасталып кеткен жобалар көптеп кездеседі.   Электрондық журналдардың дамуының басты аспектілері  болып толық функцияланған  бағдарламалық ортаның жұмыстары жатады, олар ғылыми  баспалар үшін стандартты процестердің қатарын автоматтауға мүмкіндік береді.  Ақпараттарды жетілдіру тұсынан қарағанда,  электрондық баспалардың  процесі  өзінен XML-ағынын шығара алады, онда кіру кезінде  ереже журналдары үшін стандартты қолданыстағы материалдарды көруге болады, ал шығуда – журналдың оқырмандар үшін таңдауы көп  мүмкіндіктерімен журналдың келесі саны шығады.   (pdf, html, djvu и т.д.).  Мұндай жақындаулар,   процесті стандарттаудан басқа,  журналда басылып шыққан мақалалардың мәліметтерін табу үшін іздестіру машинасын пайдалануды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Мұндай сападағы  журналдың үлгісі ретінде  "Білім мен ғылымның замануаи мәселелері" электрондық журналын  көрсетуге болады,  , ол өзінің құрылымы мен технологиясында  осы талаптардың барлығын  табысты түрде қолданып отыр.    Авторлар үшін    www.science-education.kz  сайтына тіркелу үшін мына бірнеше қадамдарды орындаса болды:    

1. Автор туралы мәліметтер  on-line қалпында толтырылады.   

2. Автор туралы мәліметтер  on-line қалпында толтырылады, ол  редакциямен  өзара жазбаларын  жүзеге асырады.  Сонымен қатар, соавторлар туралы мәліметтерді де ендіру мүмкінідігі бар  (10 соавторға дейін).

3. on-line  қалпында   редакциялардағы мақалалар толтырылады

4. Жеке файлдар ендіріледі:  Мақаланың мәтіні кестелер мен суреттерімен 

• Қазақ  тіліндегі резюме

• Ағылшын тіліндегі  резюме

• Екі жақты   рецензияны сканерлеу  №1 (ғылым докторы)

• Екі жақты   рецензияны сканерлеу  (ғылым докторы)

• Негізгі хатты сканерлеу   ( мекеменің жетекшісі немесе бірінші автордың өзі жазған)  Файлдардың мына форматтары рұқсат етілген: doc, docx, jpg, gif, txt, pdf, rtf, zip, rar. файлдың максималды өлшемі   5 Мб

1. Қалыптардың  толтырылуының дұрыстығын тексеру.  

2. Барлық  материалдар редакцияға жіберіледі.   Әрі қарай мақаланың редакцияға өткені туралы барлық ақпаратты автор өз кабинетінде отырып ала алады (құпия кілт бойынша). Ақпаратты сонымен қатар,  электрондық пошта арқылы да ала алады.  Соңғы хат болып    басылымдардың  Интернет-парақшалары  немесе   библиографиялық жеткізулер  болып табылады.    Журналдың  сайттағы материалдары ортақ қабылданған стандарттарға сай болады:   Резюме, Abstract, Толық мәтін HTML, PDF. Журналдағы мақалалар басылымдарының   барлық    циклі  авторлардың орындалуындағы барлық талаптардағы  жұмыстарды рәсімдеуге 14 күн өтеді. Күн сайын  журналдың   Интернет-ресурсына  жүздеген және мыңдаған қолданушылар бас сұғады.  Әрине,  мұндай оқырманы бар   аудиторияны ешбір қағаз нұсқадағы  танымал журналдар жинай алмаған. Толығымен айтар болсақ, электрондық басылымдар жоғары қарқындылық пен жаңа ғылыми ақпараттық талаптарды  дәлелдеп берді.

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға