Kazakistan’daki Alman Edebiyatı

Cumhurbaşkanı Sayın Nursultan Nazarbayev şöyle belirtmiştir: «(Halk) Asamblesinin temel amacı; ülkemizdeki sosyal uzlaşmayı muhafaza etmektir. Etnik gruplar arasındaki barış; Asamble çok yönlü faaliyetlerinden sadece bir tanesidir. Şunu hiçbir zaman unutmamalıyız ki; Kazakistan’daki toplumsal uzlaşma, ilk önce Kazaklar arasındaki uzlaşmayı ifade eder. Barış ve istikrara herkesten önce ev sahibi olan Kazaklar ihtiyaç duymalıdır».

Bunun yanında, bağımsızlığımızın ilk yıllarında Almanlar, sayı olarak Kazaklar ve Ruslardan sonra üçüncü milletti. Bugünlerde Kazakistan’da 300 bin civarında Alman yaşamaktadır. 1980’lerde çoğu Almanya’ya taşındıysa da bazıları sonradan Kazakistan’a dönüş yapmışlardır. Onlar toplum hayatının bütün alanlarında yer almışlardır. Devlet Başkanı şöyle diyor: «Milletimizin birliği için entellektüellerin faaliyeti büyük önem taşımaktadır. Sadece entellektüeller, toplumun manevi birleşmesi sürecini  başlatabilirler». Cymhurbaşkanımızın bahsettiği entellektüeller, Alman halkı arasında da nevcuttur. Ve bu insanlar Kazak edebiyatının gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Kazakistan’daki Alman edebiyatı sovyet zamanında gelişmeye başlamıştır. 1966’da FREUNDSCHAFT gazetesinin çıkması, 1967’de Almatı’daki “Kazakistan” basımevinde Alman edebiyatı redaksiyonunun oluşturulması, 1958’den beri Almatı’da Almanca radyo programlarının çıkması, Karagandı’da Almanca televizyon programının çıkması, ve 1980’de Temirtav’da Alman tiyatrosunun açılımı – bunların hepsi, Kazakistan’da Alman halkına verilen himayenin altında yapılabilmiştir. 1950-60’lı yıllarda Kazakistan^da yaşayan Alman yazarlarının eserleri şiirlerle douydu. Rudolf Jakmyen, K.Weltz, I.Warkentin, N.Wakker, H.Henke, D.Leven, R.Frank, E.Ulmer, R.Leist, O.Pladers vs gibi şairlerin şiir kolleksiyonları basılmış, A.Reimhen, W.Klein, D.Holman, A.Debolsky, H.Belger, K.Erlich, H.Holman gibilerin mensur kitapları basılmıştır. Herbert Henke, Seni Esterreicher, Roza Flüg gibi Aşman şairler, Abay eserlerinin Almanca’ya çevirilmesine önemli katkıda bulunmuşlardır. Şimdi de bu kişilerin hayat ve çalışmalarına daha detaylı bakalım.

Herbert Henke (1913–1999) – 14 Ekim günü Rusya’nın Jitomir vilayeti Yarun ilçesi Anetal köyünde dünyaya gelmiştir. 1937’de Engels şehrindeki pedagoji enstitüsünden mezun olur. Daha sonra Kazak radyosunda ve Alman dilinde yayınlanan basılımlarda çalışmıştır. İlk şiirlerini 1935’te yazmış, «Frau Wolga» ismindeki ilk şiir koleksiyonu da 1935 yılında çıkmıştır. Bir kaç madalya ile ödüllendirilmiştir.

Eserler: Frau Wolga (Almanca). М., «Pravda» basımevi, 1938; İlkbahar (Almanca). М., «Pravda» basımevi, 1939; Bal Şenliği (Almanca). А., «Kazakistan», 1967; Mavi Yankı (Almanca). «Kazakistan», 1970; Erikler (Almanca). А., «Kazakistan», 1973; Merdiven (Rusça). Şiirler. А., «Jalın», 1985; Seçilenler. Şiir ve hikayeler. А., 1988; «Krugovorot». Şiirler. А., 1990.

Alexandr Reimhen (1916–1991) – 18 Ekimde Kırım vilayeti Kızıl Muhafız teşkilatı ilçesinde dünyaya gelmiştir. Feodosya (Kefe)’deki pedagojik kolejinden mezun. Öğretmen ve ressam olarak çalışmıştır. Moskova yabancı diller enstitüsünü dışardan bitirmiştir. İlk yazı ve şiirleri 1936’da Moskovadaki «Alman Merkez Gazetesi»’nde basılmıştır. Şiir ve mensur kitaplarının bazıları Almatı ve Moskova basımevlerinde çıkarılmıştır.

Eserler: Yanında dostların var. Yazılar. А., «Kazakistan», 1970; Mahallemizin insanları. Şiir ve mensurlar. М., «Sovyet yazar», 1973; Bir adım bile geri atılmaz. Mensur. М., «Sovyet yazar», 1976; Tuzlu yollar. М., «Sovyet yazar», 1979; Son yara. Mensur. М., «Sovyet yazar», 1978.

Alexey Debolsky (1916–1997) – 13 Ocakta Ukrayna’nın Kharkiv şehrinde dünyaya gelmiştir. Moskova pedagojik enstitüsü Coğrafya fakültesinden mezun. İkinci Dünya Savaşı gazisidir. 1945-1954 yıllar arasında Sovyet Ordusu basım kurumlarında ve Doğu Almanya’nın Sovyet askeri idaresinde çalışmıştır. Eserlerinin başlangıcı; 1948’de Sovyetlerin Doğu Almanları için bastığı TÄGLİCHE RUNDSCHAU adındaki Berlin gazetesinde mensurlarının çıkmasıdır. Kitabı ise gerçek dışı A.Hummels ismi altında çıkmıştır (1949, Berlin). 1950’lerin sonu ve 1960’ların başında gerçek olmayan A.Strajevsky ismi altında rus dilinde eserler çıkarmış ve Almanca, İngilizce ve Fransızca’da bazı eserlerin Rusça’ya tercümesini yapmıştır. «Hakikat hayata değer» (1960) ismindeki romanı ile  «Beyaz denizden Siyah denize kadar» ismindeki sefer mensurları kitabını çıkarmıştır. L.Kernek kaleminden çıkan «Hindistanda» (1956) adlı mensurlar koleksiyonunu, M.Lafayt’ın «Prenses Klevskaya» romanı (1959), H.Nachbar’ın «Kötü İşaret» (1963) romanını Rusça’ya çevirmiştir. Aynı zamanda «Sis» romanı (1971) ve «Çok uzun yaz» komedi yazısı (1975) çıkmıştır. «Beşerin ta kendisi» romanı ise «Enginlik», «Phoenix» dergilerinde basılmıştır (1993–1994). 1966-1977 yılları arasında ülkemizin FREUNDSCHAFT gazetesi redaksiyonunun yönetimini yapmıştır. Kızıl yıldız nişanı, 2.dereceli Vatan savaşı nişanı ile ödüllendirilmiştir.

Nelly Wakker 20 Ekim 1919’da Ukrayna’nın Kırım vilayeti Smferopol ilçesinde dünyaya gelmiştir. 1939’da Engels şehrindeki iki senelik öğretmenler enstitüsü Alma dili ve Edebiyatı bölümünden, 1965’te ise Omsk şehrindeki pedagoji enstitüsünden mezun olmuştur. Okul ve pedagoji kolejlerinde öğretmenlik yapmıştır. İlk şiirleri 1962’de «Pravda» basımevi tarafından basılan NEUES LEBEN gazetesinde çıkmıştır. Kazak ve Rus şairlerin eserlerini Almanca’ya çevirmiştir.

Eserler: Yaşıtlara (Almanca). А., «Kazakistan», 1969; Sihirli kalem (Almanca). А., «Kazakistan», 1975; İtiraf. А., «Kazakistan», 1978; Senin için bir karanfil. Yazılar, hikayeler. А., «Jazuşı». 1983.

Albert Ustinov 26 Şubat 1932’de Pavlodar vilayeti Kaçir ilçesi Osmerıjsk köyünde dünyaya gelmiştir. Kazak Devlet Üniversitesinden mezun olduktan sonra 1955’te rus dili ve edebiyatı öğretmeni olarak çalışmaya başlamıştır. 1958’de Kaçir ilçesi genç komünistler komitesi birinci sekreterliğine, 1959’da Pavlodar vilayeti genç komünist komitesi ikinci sekreterliğine, daha sonra birinci sekreterliğine atanır. 1961–1965 yıllar arasında Kazakistan genç komünist merkez komitesi sekreterliğini yapmıştır. Albert Ustinov 1965–1968 yıllar arasında SSCB komünist partisinin Sosyal bilimler Akademisi yüksek lisansını bitirmiştir. 1968–1982 yıllar arasında komünist parti görevlerini yerine getirmiştir: Kazakistan komünist parti öğüt ve propaganda bölüm başkanlığı, Kültür bölümü başkan yardımcılığı, 1982–1986 yıllar arasında ülkemizin «Kazahstanskaya pravda» gazetesinin yönetimini yapmıştır. Daha sonra Kazakistan komünist parti öğüt ve propaganda bölüm başkanlığı. Filoloji Bilimler PhD dereceli birden fazla kritik kitap müellifidir. Halklar Dostluğu nişanı, «Hürmet işareti», madalyalarla ödüllendirilmiştir.

Eserler: Damladaki deniz. Kritik makaleler. А., «Jazuşı», 1975, Yeni insan: İdeal ve geröek. Kritik ve publistik makaleler. А., «Jazuşı», 1978; Dayanma noktası. Edebi kritik makaleler. А., «Jazuşı», 1982.

Herold Belher 28 Ekim 1934 yılında Saratov vilayeti Engels ilçesinde dünyaya gelmiştir. Almanca, Kazakça ve Rusça eserleri vardır. Abay Kazak Pedagoji Enstitüsünden mezun olmuştur (1958). 1958–1960 yıllar arasında Jambıl vilayeti Baykadam çiftliğinde okul öğretmenliği yapmıştır. 1960–1963 yıllarında Abay Kazak Pedagoji Enstitüsünde yüksek lisans yapmıştır. 1963–1964 yıllarında “Juldız” dergisinde edebiyat uzmanlığı görevini yapmıştır. 1964 yılından itibaren sanat çalışmaları vardır. 1992’den beri, Almanca yayın yapan PHOENİX dergisi yönetici yardımcılığını yapmıştır. Kazakistan Cumhuriyeti Milletvekili idi (1994–1995). «Köy kenarındaki ev» adlı inceleme çalışmalarının yazarıdır (1973), «Dala martısı» (1976), «Altı adet dağ geçidi» (1977), «Taş geçit» (1988, Kazakça, Almanca ve rusça), «Kardeşliğin yaşayan şekli» (1981), «Ses uyumu» (1982), «Zaman ile baş başa» (1985, Almanca), «Üç telin sesi» (1986), «Goethe ve Abay» (1989), «Kan bağı» (1991), «Yerdeki seçilenler» (1995). B.Maylin, Kh.Yesenjanov, A.Nurpeyisov, A.Kekilbayev, D.Dosjanov gibi önemli Kazak yazarlarının eserlerini Kazakça’dan Rusça’ya çevirmiştir. Almanca’dan ise; A.Raimhen, E.Konchak, N.Wakker gibi Alman yazarların belli başlı eserlerini çevirmiştir. Makale ve hikayelerin girdiği yirmiye yakın eser koleksiyon yazarı ve 25 adet koleksiyon sahibidir. Kazakistan Yazarlar Birliğinin B.Maylin ödülü sahibidir (1988), Kazak SSC onurlu sanat şahsiyeti (1987), Cumhurbaşkanı Barış ve Manevi Uzlaşma ödülü sahibi (1992), Cumhurbaşkanlığı Devlet Siyaseti Konsey üyesidir. «Parasat» ödülü sahibi (1994), Kazak PEN-club ödül sahibi (1996), «Altın Samruk» ödül sahibidir (2007).

Eserler: Kelime yüzleri. yazı. А., «Bilim», 1996; İsmini unutma. Makale koleksiyonu. А., «İlim», 1999; Gürültülü kavşaklarda düşük sesli sohbetler. Yazı. А., «Arıs», 2001; İ.Jansugurov’un Tercüme etüdleri. А., «İlim», 2001; Söz izi. Edebiyat portreleri. А., «Jazuşı», 2002; Gezginci evi. Roman. Astana. «Avdarma», 2003; Ruh ahengi. Makale ve yazı. Moskova. «Rus kniga», 2003; Otobiyografik eskizler. А., «Jibek jolı», 2004; Tuyuksu. Roman. А., «Daik press», 2004; El. А., «İlim», 2005; Saçmalamalar. Publistik. А., «İlim», 2006; Munartav. Hikayeler. А., «Ölke», 2006; Söz hakimi. А., «МКА», 2007; Uyuşmazlık. Roman. А., «Jazuşı», 2008; Kazakça kelimeler. А., 2009.

Reinold Leis 1940 yılında Saratov vilayeti Fran ilçesi Gessenbach köyünde dünyaya gelmiştir. Yedi senelik okulu bitirdikten sonra MMKR çalışmıştır. Zirai makinalar tamir teknisyeni lisansını almıştır. Bu meslekte beş sene çalışmıştır, ara sıra hammallık yapmış ve inşaat işçisi olarak çalışmıştır. 1958’de okulu bitirdikten sonra Omsk vilayeti Pologayevko köyüne tayin çıkmış ve oranın okuluna Almanca öğretmeni olarak gitmiştir. 1962’de Omsk pedagoji enstitüsü Alman dili ve edebiyatı bölümünü kazanır. Aynı enstitüden mezun olduktan sonra Omsk vilayeti Novoalekseevka köyü sekiz orta okulunda bir sene boyunca çalışmıştır. 1967’da Gökçetav şehrindeki Valihanov Pedagoji Enstitüsüne asistan olarak girmiştir. Alman dili ve edebiyatı okutmanlığını yapmıştır. Şiirleri ilk defa 1963’te NEUES LEBEN ve ROTE FANS gazetelerinde basılmıştır. Bu zamandan sonra şiirleri devamlı olarak basılmaya başlamıştır.

Leonid Waidman (1940–2001) – 1 mayısta Taldıkorgan’da doğmuştur. 1957’de liseyi bitirdikten sonra Kızıl Tuğ gazetesinde çalışmaya başlamıştır. Kazak devlet Üniversitesini dışardan bitirmiştir. Daha sonra ülkemizin FREUNDSCHAFT gazetesi redaksiyon uzmanı ve yöneticisi olarak çalışmıştır. 1993–1995 yıllar arasında PHOENİX dergisi yöneticisi görevini yapmıştır. Kazakistan Cumhuriyeti onurlu kültür şahsiyeti ünvan sahibidir. 1995’te Almanya’ya taşınmıştır. 1970’lerin başında belgesel mensur ile beraber fiksiyon janrlarında eserler bırakmıştır. «Kazakistan» basımevi tarafından dört adet hikaye ve yazı koleksiyonu basılmıştır: «Muhabir notları», «Arkadaşının kim olduğunu söyle», «Haini sevmeyi dene», «Geçmiş ile gelecek arasındaki bir an» (Almanca). «Şafaktaki gri sis» romanı ve Almancadan yapılan tercümeler,  «Dala bölgesinde» koleksiyonuna dahil edilerek «Jazuşı» basımevi tarafından çıkarılmıştır.

Konstantin Erlich 24 Mart 1948 yılı Omsk vilayeti Odessa ilçesinde doğmuştur. 1975 yılı Omsk pedagoji enstitüsü Yabancı diller fakültesinden mezun olmuştur. Okul öğretmeni, muhabir, vilayet ve ülke çapındaki radyolarda tercüman ve Kazakistan basımevinde baş yönetici görevlerini yapmıştır. ESKİZ adındaki mensur kitabı yazarı. «Ay gibi güzel olan Kunikey», «Fakirin üç oğlu, «Kazak Halkı Masalları», «Uygur Halkı Masalları» gibi kitapların çevirisini yapmıştır.

Adı geçen şahsiyetleri yanında, Kazak edebiyat kültürünün gelişmesine önemli katkıda bulunan çok sayıda önemli kişiler vardır.

Kuralay AHMET

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға