Kazak toprağında Uygur edebiyatı

Bugün ülkemizde yaşayan birçok halklar arasında edebiyatı daha önce gelişimde bulunanlardan biri Uygurlardır. Uygurca gazeteler, dergiler, seçmeler ilk olarak ülkemizde basılmağa başlamış, Uygur şairlerinin ve yazarlarının yapıtları ve eserleri burada çıkmıştır. Devlet başkanımız söylemiştir: “Kaderin hükmü ile farklı halkların temsilcileri Kazakistan topraklarına taşınmışlar. Biz onları Kazaklara özgü konukseverlik ile karşılamışız. Onlar bizim ülkemizde yetişmiş ve bizim kardeşlerimiz olmuşlardır. Şimdi biz çokuluslu çehresi olan birleşik bir devletiz. Küreselleşme devri – çokuluslu devletler devridir. Bu evrensel bir sureçtir. Ülkemizin gelişiminde tüm halklar ve milletler katkıda bulunmuşlardır”, ve böyle halklardan biri – Uygurlar edebiyatımıza katkı yapmakta devam etmektedir.  

1932 yılında Kazakistan Yazarlar Birliği’nde Uygur bölümleri oluşturulmuştur. Ünlü Uygur yazarları halen Kazakistan Yazarlar Birliği’nin üyeleri olmaktadır. Onların bazileri hakklnda söz açalım.

Aysarov Yusup. 1927 yılında Almatı’nın Uygur ilçesinde dünyaya gelmiştir. Yazarın Uygurca yazdığı şu hayat ürünü roman eserleri çıkmıştır: “Bitmemiş şarkı”, “Asker”, “Onlar tekrar buluştular”, “12 yıl süren korku”.

Arşitdinov Batur 1926 yılında Almatı ilinin Jarkent şehrinde doğmuştur. Yazarın eserleri: ilk şiiri 1947’de çıkdı. 1957’de “Gençlik duyguları” derlemesi, 1967’de – “Bozkır”, 1971’de – “Dağ serinliği”, 1980’de – “İntikam”, 1986’da – “İhtiras” kitapları neşredilmiştir. “Uygur klasiklerinin yaratıcılığında destan türü”, “Uygurların sözlü halk yaratıcılığı”, “Destanlar alemine seyahat”, “Dört derviş”, “Oniki istiareyi temsiliye hakkında” (atasözleri), “Altın yayın balıkları” (hikayeler), “Uygur folklorü antolojisi” gibi ilmi yapıtların yazarıdır.

Dulyatov Abdumajit 1949 yılında Almatı ilinin Şelek ilçesinde dünyaya gelmiştir. Şairin kalemi birçok şiir derlemelerine hayat vermiştir. Örneğin; 1973’te “Benim yirmi yaşım var”, 1976’da “Baharın dönüşü”, 1980’de “İnsana sevgi”, 1986’da “Vatan toprağı hakkında şarkılar”, yine 1986’da “Kanatlı düşünceler”, 1990’da “Beyaz şafaklar”.

Ganiyev Abdukerim 1937 yılında Almatı ilinin Panfilov ilçesinde dünyaya gelmiştir. Onun şiirleri Uygurca yayınlanan “Kolhozçilar avazi” Panfilov ilçe gazetesinde çıkmağa başlamıştır. Onun ilk derlemesi olan “Genclik duyguları” 1962 yılında Kazak Devlet sanat edebiyat yayınevi tarafından basılmıştır. 1966’da Kazak radyosu yabancı radyo yayınları idaresinde Genel yayın yönetmeni, 1974-1987 yıllarında ise Genel yayın müdürü gibi çalışmıştır. Yazarın birkaç eserleri Moskova, Taşkent ve Almatı şehirlerinde neşredilmiş ve “Çinarlar”, “Uygur şairlerinin sesi”, “Uygur şairleri” şiir derlemelerine girmiştir. O, “Büyüklerin yolu”, “Kazakistan”, “Toprak kararnamesi”, “Benim hayallerim”, “Gerçek hakkında gerçek”, “Bir savaşçının monoloğu”, “Düşünen insan herşeyden yücedir”, “Aziz Şolakay” gibi eserlerin yazarıdır.

Jalilov İlahun – Yazar 1942 yılında Almatı ilinin Uygur ilçesinin Ketpen köyünde dünyaya gelmiştir. Kariyerine öğretmen olarak başlamış, daha sonra – “Kommunizm tuği” ulusal gazetesinde düzeltmen, muhabir gibi çalışmış, bölüm müdürlüğüne kadar yükselmiştir. 1973 yılında yazarın “Deniz yankısı”, 1983’te – “Yere selam”, 1986’da – “Tutku” şiirler derlemeleri, 1990 yılında ise – “Nağmelerin yeni sesi” belgesele romanı yayımlanmıştır.

İzimov İziz – Yazar 1929 yılında Almatı ilinin Uygur ilçesinin Avat köyünde doğmuştur. İlk şiirlerini 1948 yılından yazmağa başlamıştır. Onun birçok şiirleri 1953’de Uygur şairlerinin şiirler derlemelerine geçmiştir. Onun şiirleri Rus ve Kazak dillerine çevrilmiştir. O, A.S.Puşkin’nin, N.A.Nekrasov’un şiirletini, M.O.Auezov’un “Abay’ın yolu” epik romanını, S.Mukanov’un “Botagoz” romanını (Asamdinov’la birlikte), A.Gaydar’ın “Timur ve onun ekibi” hikayesini, M.Gafuri’nin seçilmiş şiirlerini Uygur diline çevirmiştir. Eserleri: 1955 yılında – “Genclik şarkısı”. 1963 yılında onun “Dağlarda”, 1974’de – “Köyün şarkıları”, 1978’de – “Parmak çocik” yapıtları yayımlanmıştır.

İlahun Hurşida 1940 yılında Çin’in Gulca şehrinde dünyaya gelmiştir. Kariyerine 1970 yılında Almatı şehrinde “Kommunizm tuği” (“Uyğır avazi”, “Yeni hayat”) gazetesinde muhabir görevi ile başladı. Bu yetenekli kızcığaz 12 yaşından şiir yazmağa başlamıştır. Yazarın ilk şiiri 1953 yılında Gulca şehrinin “İli” gazetesinde yayımlandı. Şairin yaratıcılığı Kazakistan’a göç etdiği andan beri gelişmeğe başladı. İlk olarak 19870 yılında “Jazuşı” Yayımevi tarafından “Medhiye”, 1978’te – “Turnalar”, 1983’de “Anilar avazi”, 1988’te – “Ninni” derlemeleri, “İyilik anahtarı”, “Dua tepesi”, “İsyan” epik şiirleri neşredilmiştir. Onun şiirleri “Kazak edebiyatı” gazetesinde, “Yıldız”, “Pervaz”, “Arzu” dergilerinde yayımlanmıştır. Şair hanım hem de Jambıl Jabayev’in 150. yıldönümü için ulusal şairler yarışmasının ve M.Auezov’un 100. yıdönümü için Uygur şairleri yarışmasının ödül sahibidir.

Muhlisov Yusupbek 1929 yılında Doğu Türkistan’ın Kaşkar ilinin Artuş ilçesinin Osten-Boyı köyünde doğmuştur. O, “Zengin ve çalışan”, “İki zenginin bir çalışanı”, “Arşin mal alan” gibi eserleri sahneye koymuştur. İlk tarihsel tiyatro oyunu olan “Parlayan ışıklar”ın yazarıdır. 1980 yılında onun “Güçlü Sadır” tarihsel hikayesi daha sonra roman olmuş ve “Jazuşı” Yayımevi tarafından neşredilmiştir. 1960’ların sonunda o, Doğu Türkistan’dan Almatıya gelmiş ve Kazakistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi’nin Uygur çalışmaları Bölümünde çalışmıştır.

Masimov Avut – yazar 16 Mart 1953 yılında Almatı ilinin Şelek ilçesinde dünyaya gelmiştir. Kariyerine 1973’te başlamlış, “Egemen Kazakistan”, “Kazakistan gerçeği” gazetelerinde sayfa düzeltici, Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin kütüphanesinde, 1975 yılında – “Kommunizm tuği” (şimdiki “Uyğır avazi”) gazetesinde düzeltmen, 1991-1996 yıllarında – Kazakistan Yazarlar Birliği’nin yayın aracı olan “Arzu” dergisinde Genel yayın yönetmeni gibi çalışmıştır. Yazarın kalemi 1992’de – “Dastarhan”, 1993’te – “İşaretlerin tartışması” kitaplarını, 2004’de “Bir hafta ve oniki ay” şiirler derlemesini, 2007’de – “Ağmihan”, yine de 2007’de – “Parmakların oyunu”, 2008’de – “Beş gün aylaklık, iki gün dinlenme” eserlerini okuyuculara bağışlamıştır.

Tairov Yahya 7 Aralı 1938 yılında Çin’in Gulca şehrinde dünyaya gelmiştir. 1959’da ilkokulu bitirerek Sincan Pedagojik Universitesine girmiştir. Yüksekokulu 1962 yılında filoloji uzamnı gibi bitirmiştir. 1963’te Kazak topraklarına göç etmiştir. Kariyerine Şelek ve Panfilov ilçelerinde öğretmen olarak başlamıştır. 1971 yılında Taşkent şehrine taşınmış, radyoda, Tarih Enstitüsünde, Kazakistan’ta yayınlanan “Uyğır avazi” gazetesinin muhabiri gibi çalışmıştır. 1989-1996 yıllarda Özbekistan radyo ve televizyon yayınları şirketinde üst düzey muhabiri olarak çalışmıştır. 1969’da onu “Közler” adlanan ilk kitabı çıkmıştır.

Yanı sıra, adı geçen yazarlardan başka, insanlar ayrı ayrı romancı yazarların eserlerini aramakta ve okumaktalar. Bunların arasında H.Abdullin, Z.Samadi, J.Bosakova, T.Toktamova, M.Zulpıkarova, A.Aşirova, N.Baratova, P.Sabitova’nın hikaye derlemelerini gösterebiliriz. İ.Bahtiy, M.Hamrayev, İ.Bahniyazov, R.Kadıri, A.Ganiyev, M.Abdurahmanov ve başkalarının şiir ve koşukları vardır. Uygur yazarları Kazak eserlerini de kendi dillerine çevirmişler. Örneğin, 1987 yılında K.Toktamov A.Kunanbayev’in “Şarkılar” ve S.Mukanov’un “Baluan Şolak” eserlerini, 1987 ylında ise Z.Samadi – G.Musrepov’un “Kayıp suret” hikayesini Uygur diline çevirmiştir.

Kazak halkı ve diğer halklar arasında dostluk köprüsünün gelenekleri, edebiyat ve tarihi birleştirdiğini söylemek yalnış olmaz. Birçok millet ve halkları bir araya getirebilmiş Kazakistan Halkı Meclisi önemli rol oynamaktadır. Devlet Başkanı boşuna söylememiştir: “Meclis – 17 milyon Kazakistanlı demektir”. “Meclis BM, AGİT, Asya’da İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı, Tüm halkların temsilcileri Meclisi tarafından tanınmıştır. Bu nedenle ben Meclisin Başkanı’yım, bu nedenle ben Meclisi ülkemizin onyedi milyon nüfusu adlandırıyorum”, diye N.Nazarbayev söylüyor.

Gulmira Yerubayeva

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға