IV. Батырданқалған өсиет

Бауыржан Момышұлының қанатты сөздерін оқырман назарына ұсынғанды жөн көрдік.

Отанға деген сүйіспеншілік қана соғыс кезіндегі өлімді моральдық тұрғыдан ақтап, соғыс ісінің адамгершілік негізі бола алады.

 

Олжа – елге сауға, атақ – ерге сауға.

 

Мақтан сүйгіштікке қарсы қолданылатын бірден-бір құрал – қара қылды қақ жарар әділдік, ерлікті өте сезімталдықпен айыра біліп, тауып, көре білушілік.

 

Жалпы мықты ерік-жігер – жеңіс серігі.

 

Әлсіз ерік-жігер – жеңіліске ұшыраудың хабаршысы.

 

Мінезсіздік – ойлаудың айқын еместігі.

 

Нағыз жауынгерлерді тәрбиелеуде дәстүрдің алатын орны зор.

 

Билік те қауіпті. Егер билік ақылды адамның қолына берілген болса – онда ақылды басшыға, ал егер ақымаққа берілген болса – онда есерсоққа айналады.

 

Соғыс – өмір мен өлімнің арасындағы қыл көпір.

 

Ел дегенде еміреніп, жұрт дегенде жүгініп қызмет еткін.

 

Адал болмай азаматпын демегін.

 

Атағыңа ақылың сай келсе ғана сыйлы боласың.

 

Өтіріктің балын жалап тірі жүргенше, шындықтың уын ішіп өлген артық.

 

Тілекке еңбек тірек болмаса, ойға омалып, қырдан аса алмайсың.

 

Ерлік – елдің қасиеті, жүректілік – жігіттің қасиеті.

 

Сабырлылық алдында дұшпан сасады, сабырсыздан береке қашады.

 

Үміт өрге тартады, үмітсіздік көрге тартады.

 

Өз ұлтын сыйламау, оны мақтаныш етпеу – сатқындық!

 

Дәмді, дәстүрді сыйламай өскен балалардың қолына қылыш берсе, кімді де болса шауып тастауға даяр.

 

Жаяу әскер – ұрыста шешуші күш.

 

Солдаттың алғашқы ерлігі – бұл офицердің еркіне мойын ұсыну, бағыну. Офицердің алғашқы ерлігі – халықтың атынан, мемлекеттің атынан әмір ете білу.

 

Халықтың атынан әскери ерлігі үшін алғыс айтып, жігерлендіре білу – жауынгерлік құрмет көрсету.

 

Армиядағы ең қиын шаруа – мойынсұну, бағына білушілік. Әмір ету – мойынсұнуға қарағанда одан да қиынырақ іс.

 

Ойланып тұжырым жасау ойлаған нәрсені   орындағаннан күрделірек.

 

Жауынгерлік бақыт ұрыста командирге кездейсоқ келмейді, жеңіспен келеді.

 

Өз міндетін ойлы көзбен қарау – командир қызметінің творчестволық негізі.

 

Қаталдық әділ болсын, ешуақытта адамның бойындағы адамгершілік сезіміне, намысына тиіп, қорламайтындай  болсын.

 

Қаталдық азаматтық мінез-құлық нормасы шегінен асып кетпеуі қажет.

 

Командир –жеңістің атасы, табандылықтың жан-жүйесі, тұтқасы, коллективтің абыройы.

 

Көзсіздік – батырлық емес, есерсоқтық.

 

Командир көзсіздік жасап батылдық, батырлық, табандылық көрсетпей, есті бола алмаса керек.

 

Түсіну талдаудан гөрі әлдеқайда күрделірек.

 

Ең қиыны – шыдамдылық, төзімділік, байсалдылық пен сабырлылық көрсету, творчестволық тұрғыдан дұрыс, парасатты ойлай білу.

 

Ұлттық рух – ұлы адамның және тұтастай алғанда ұлттың да асыл қасиеті.

 

Ұлттық мақтаныш – ұлт ішіндегі жеке адам үшін мызғымас әрі қасиетті заң.

 

Халықтардың бауырмалдығы ұлттық мақтанышқа негізделген.

 

Айбарлы адам тек айбарлы адамды ғана сыйлай алса керек, оның жасық жанды құрметтемесі әбден заңды.

 

Кір-қоқыс адамды аздырып, тоздырады.

 

Жеке мақтаныш сезімі ерлікті тудырады.

 

Жасық жан ержүрек бола алмайды.

Ол жанқиярлық ерлік жасауға да қабілетсіз.

 

Тәрбие адам бойында жақсы мінез-құлық қалыптастырады.

 

Көнтерілілік, көнбістік – асқақ адамның сергек ойына тұсау.

 

Ойлау дегеніміз – алған әсерді біртіндеп ендей отырып,

объективті шындықты бейнелейтін танымның жоғарғы сатысы.

 

Сенімділік табысқа жетуге деген құлшынысты арттырады,

бойға қуат береді, дереу әрекет жасауға итермелейді.

 

Күдік – қорқыныштың бір түрі.

 

Жеке тәжірибе – ұлы іс, ол санада терең із қалдырады.

 

Әскери істе ес тәжірибені негіздеуге қызмет етеді.

 

Зерігу қызмет орнына, табиғаты келмейтін жұмысқа бейімділігіне,

қабілетіне қарамай тағайындай салушылықтан келіп туады.

 

Екіжүзділік – жалған жаны ашушылық, түсінушілік, ұғынушылық,

пікірлестік, өтірік нәрсені шын деп, шынды жасырып көрсетушілік.

 

Парыз алға қойған міндеттен туады, яғни, міндет адамға парызды жүктейді.

Сондықтан да парыз бен міндет адамның қызмет әрекетінде де әр түрлі.

 

Адамның жан-тәніне түсетін жөнсіз сын мен ауыртпалықтан,

арып-ашу мен қажудан мүмкіндігінше аулақ болған жөн.

 

Парызды түсіну ар-ұят деп айтылады.

 

Ар – парыздың бақылаушысы, адам қызметін реттеп отырушы.

 

Абыройды, жоғары моральдық рухты сақтау жолында өз өмірін қиюға дейін баруға ниет ету – намыс деп аталады.

 

Намысқа кір келтірушілік, моральдық рухтың асқақтығын қорлау – масқара болушылық.

 

Жігерлендіру дегеніміз – рухани күш беру, күш-қуаттың тасуы, сергектік күй.

 

Адамның басына түскен қайғыны бөлісе білушілік адамның бойында коллектившілдік сезімді тәрбиелеудің нәтижесі.

 

Ешқашан өмірде үміттене алмаған адам ғана үмітін үзе алады.

 

Ұлттық рух пен ұлттық патриотизм – бұл ұлттың ішіндегі жеке адамның асыл белгісі мен қасиеті.

 

Ұлтшылдықтың негізінде басқа халықтарға өзін қарсы қоюшылық, антогонизм жатады, ал ұлттық рухтың табиғатына өз халқына деген сүйіспеншілік арқылы басқа халықтарды сүю мен құрметтеу тән.

 

Кімде-кім мәдениеттің негізін бөлшектеуге жол берсе, ол адамға барлық жағынан айып пен әділ кінә тағылуға тиіс.

 

Басқалардың тасының өрге домалауы, күш-қуатының, қайратының артықтығы, сондай-ақ, материалдық игілігі күншілдік сезімін тудырады.

 

Күншіл өзінің кескін келбеті жағынан әрқашан да өзі күндеп жүрген адамнан төмен тұрады.

 

Сөз тасушы адам өсектеп жүрген адамының тырнағына да тұрмайды.

 

Күншіл – қоғамда жексұрын да зиянды адам, өйткені ол адамгершілікке, жат қылыққа, тіпті қылмысқа да бейім.

 

Тобыр – армия емес, армия да – тобыр емес.

 

Ұйымшылдық бірлесіп ортақ міндет пен мақсатты орындауға ақылды, ерік-жігерді жұмылдыруға мүмкіндік жасайды.

 

Ұрыс даласында басшы – сөздің адамы емес, тікелей іс-қимылдың адамы болуы керек.

 

Жалпы мықты ерік-жігер – жеңіс серігі.

 

Әлсіз ерік-жігер – жеңіліске ұшыраудың хабаршысы.

 

Ерік дегеніміз – қозғаушы күш, мақсатқа жету жолындағы кедергілерді жеңуші құрал.

 

Кез келген адамға батырдай болсам деген ниет, еліктеу тән.

 

Жұрттың көбіне ақыл берілгенімен, жүрек бәріне бірдей берілмеген.

 

Әскери бөлімнің күші жауынгерлік достық пен жолдастық бірлікте, ынтымақта.

 

Жауынгерлік достықтағы басты нәрсе – өзара түсіністік, адамның адамгершілігін құрметтеп сыйлай білушілік.

 

Қарапайымдылық екі жақты мән-мағына береді: қарапайым деген сөз бір жағынан – тереңдікті, екінші жағынан – бос, қуыс деген ұғымды, басқаша айтқанда, қарапайым әрі ақылды немесе қарапайым әрі ақымақ дегенді білдіреді.

 

Бір жақтылық – офицердің міні, кемшілігі.

 

Қостай берушілік – әлсіздік.

 

Өзің мерт болғаннан гөрі өлтіру қиынырақ.

 

Ашумен емес, ақылмен үйрету керек.

 

Ақылдылар үшін атақ-даңқ – бұл зіл батпан жүк.

 

Атақ-даңқ барып тұрған ақымақ болуға итереді.

 

Егер атақ-даңқты көтере алмай ақымақтана, есіре түссе, бұл адамның жағымсыз көлеңкелі жағы.

 

Егер адам белгілі, танымал бола бастаса, ол образға, өзінің жеке “мені” енді өзіне тән болмайтын адамға айнала бастайды.

 

Қалың солдат та әбден қалыптасқан халық.

 

Өлімге асықпай, ұрыс жүргізуді үйрен.

 

Ұрыс жүргізе жүріп үйрен, шыңдала, әрі батылдана түс.

 

Жеке үлгі-өнеге ұрыста басқару құралы болып табылады.

 

Адамдарды шабуылға бастап көтеруден ең ауыр міндет жоқ.

 

Нағыз солдат болу оңай емес.

 

Әділетсіздік ашу-ыза туғызады.

 

Ғасырлар бойы сеңі бұзылмайтын өтірік болады. Бірақ та, бәрі бір өтірік әшкереленеді.

 

Ержүректілік пен батылдық жүректен шығуға тиіс.

 

Кітап – әлемнің азаматы.

 

Шындық – суреткердің ұлы міндеті.

 

Кез келген кітаптың басты мақсаты – ағарту.

 

Өтірік – зиян, кесір.

 

Ерліктің атаусыз кетуі – халықтың трагедиясы.

 

Үйрену, шынығу әрі есею үшін соғыса біл.

 

Өзін-өзі дәріптеушілік – өз күші мен қабілетін тым асыра бағалаушылық.

 

Мадақтау мен жазалауды қадірін кетіріп жөнсіз қолданба.

 

Соғыста зиян алып келушілік – бұл жөнсіз төгілген қан, ақтаусыз кісі өлімі.

 

Сын сағатта, ауыр күндерде бауырмалдық пен ынтымақтастық нығаяды, бекиді, қатая түседі.

 

Техника қаншама дамып жетілгенмен, ойлайтын, парасатты адамның орнын ауыстыра алмайды.

 

Соғыс ұзақ жылдарға Отанның тағдырын, соғысып жатқан халықтың тағдырын шешеді.

 

Халық өлмейді.

 

Соғыс – халықтың күш-қуатын, ерлік-жігерін сынайтын ұлы емтихан.

 

Әдебиет, музыка, живопись – барлық ұлы да тамаша нәрселерді нақты бейнелейді, ол ата-бабаларымыздың даналық сөздері мен олардың еңбектері – өмірді танудағы нақты, күшті, мықты құрал, күрестің күшті қаруы болып табылады.

 

Техника қаншама жетілгенмен, дамығанымен, бәрібір күрестің құралы ретінде қалады.

 

Адамның жан-дүниесі – ұрыста ең қатерлі, көзге көрінбейтін қару. Жан дүниесіне заң бойынша бірінші орын тиесілі, оған күш-қуаты жағынан теңесер күрес құралы жоқ және болмайды да.

 

Адам бойындағы басты сезім – парыз сезімін ұштап, тәрбиелеу.

 

Өнер ертеден-ақ халықтың өмір-тіршілігін, күресі мен жақсылыққа деген арман-үмітін бейнелей отырып, халықтың сана-сезімін дамытуда ерекше мәні болған.

 

Әлемде парыздан артық қуатты қозғаушы күш жоқ әрі болмайды да.

 

Көзсіз батыр да, шектен шыққан қорқақ та жоқ.

 

Қорқақтық болмаса, ерлік те болмаған болар еді.

 

Ерлік дегеніміз әскери тәрбиенің, ширыққан ішкі күрестің, ең алдымен адамның өзін жеңе білген күресінің нәтижесі.

 

Өтірік – барып тұрған зиянды у.

 

Шындық – парыз сезімін, ерлікке, адамгершілік жағынан кіршіксіз болуға, мұқалмас ерік-жігерді шыңдауға, өз парызына деген сенімділікке тәрбиелеуде ең бір құнарлы құрал болып табылады.

 

Өз парызын саналы түрде түсіну ғана солдатты бәрінен де жоғары қояды.

 

Парызды саналы түрде түсіну ғана барлық игілікті істерге аспандағы бағдар сілтер жұлдыз сияқты, адам неге қабілетті болса, соған, барлық ұлы және тамаша нәрселерге қабілетін арттыра түседі.

 

Парыздан биік шың жоқ.

 

Парыз – арман мен даңқ шыңы.

 

Болған оқиғаны шын мәнінде болған күйіндегідей етіп суреттеу, көрсету – бұл тұрпайылық, үстірттік емес, бұл да өнер.

 

Күрестің мән-мағынасын терең көркемдікпен ашып көрсету – хас суреткердің ұлы міндеті мен парызы.

 

Қатал соғыстағы адамдар – шығарманың материалы. Олардың бейнелері мен портреттері – ғасырлар бойы өзінің терең мәнін жоймайтын дәуір мен халықтың мүсіндік бейнесі, себебі олар қайталанбайтын уақыт пен жағдайларда жасалынған.

 

Соғыс өзімізді өзіміз және басқаларды тануға бейнебір таным айнасы болды.

 

Сақтық жасай отырып, батыл түрде қимылдау – батырдың басты қасиеті.

 

Соғыстың мәңгілік тақырыбы қасиетті төгілген қан болып қала береді.

 

Тек әділдіктің күшінің арқасында ғана әділ жандардың әділеттілігі өмірден орын алады.

 

Біздің жерімізде еркек – діңгек, әйел – гүл. Діңгек – жапырақсыз, гүлсіз, қазақша айтқанда “қу бас” деген сөз. Әйел – құнарлы топырақ, онда адамзат дәні өсіп, жетіледі. Біз сол дәннің жемісіміз. Әйелсіз адамзат “жемісі” ешқашан да болмайды.

 

Ерлікті оның мерт болуынан іздемей, оның өзінен іздеу керек.

 

Қызғаныштың үш түрі бар: жеке бастың қызғаншы, ұлттық қызғаныш сезімі және Отанға деген сүйіспеншіліктен туатын қызғаныш сезімі.

 

Ұрыс идеалы дегеніміз – бұл ұрысты шығынсыз жеңіп шығу.

 

Ұрыс өнері дегеніміз – бұл ұрысты азырақ шығынмен жеңіп шығу деген сөз.

 

Қаны тамып тұрған шындықты табу оңай емес, ал оны жинақтау одан да қиын.

 

Ұрыста бәрі тексеріледі, адамның барлық жеке қасиеттері сынға түседі.

 

Жалғандық оқтың астында шыдас бермейді.

 

Қорқыныш сезімі барлық тіршілік иесіне тән және барлық жерде бар.

 

Өз еркімен қорқынышты ешкім де жеңе алмайды, тек қана мәжбүр ету жолымен ғана жеңуге болады.

 

Ар өмірден қымбат, масқаралық пен абыройсыздық өлімнен жаман – нағыз солдаттың ар-ұяты кез келген сыртқы мәжбүр етуден де қатал.

 

Қорқынышпен күресте ерлік, жеңістің нәтижесінде парыз сезімі туады.

 

Ұрыста өмір ешкімге сыйға берілмейді, жеңіп алынады.

 

Өзін-өзі сақтау инстинктінің екі жағы бар: ол қорқақтықты да тудыруы ықтимал, бірақ көпшілік жағдайда ол ерлікті тудырады.

 

Табандылық – батылдық қалқаны.

 

Кім қорғана алмаса, сол өледі.

 

Өмір үшін күрес – ұрыстағы қорғаушы күш.

 

Шындық – бұл ерлікке тәрбиелеудегі ең бір құнарлы құрал.

 

Өтірік – ақырында тіпті нағыз шындыққа сәйкес келетін ресми материалдарға да сенімсіздік тудыратын ең зиянды у.

 

Абсолютті батыр да, абсолютті қорқақ та жоқ.

 

Бүгінгі іс-әрекетіміздің сәтсіздік тәжірибесі, ертеңгі күнгі сәтті ісіміздің хабаршысы болуға тиіс.

 

Біздің нақты болмысымыз – шындық.

 

Шындық ақиқатты түсіндіруші.

 

Шындық – бас шабатын айбалта, бұл өтіріктің тамырын шабатын айбалта.

 

Жеңіс өздігінен келмейді.

 

Тіл байлығы, тіл тазалығы – ұлт қасиетінің, салт-санасының негізгі өнеге, нағыз басты белгісі.

 

Ана тілін сүймегендік, білмегендік, ұлт сезімін жоя отырып, ұлт безерлік тудырады.

 

Зерттеп білмейінше білу де, істей алу да мүмкін емес.

 

Жеке және қоғамдық өмірде адам қасиеттеріне соғыс әсер етпей қоймайды.

 

Ұрыс жалған батырлықтың бет пердесін сыпырып тастайды.

 

Көкпар, бәйге, аударыспақ – батылдыққа, ептілікке баулитын, бұлшық етті шынықтыратын, құмарлықты оятар, есеппен тәуекелге бел байлауға, тіпті өзінің ары мен тағы үшін өлімге бас тігуге дейін баратын дәстүрлі спорттық ойындар. Бұл ойындардың игілікті екендігіне ешқандай күдік болмауға тиіс.

 

Шын дос сыртыңнан мақтайды.

 

 Сайқал ғана бетіңе қарап қылмыңдайды.

 

Әйелдің сайқалы бірді ғана арбайды, әдебиет сайқалының мыңға зияны тиеді.

 

Сауатсыз жазушының кейіпкері надан болып шығады.

 

Мақал, мәтел – өмір тәжірибесі.

 

Жас адамға жүрек – би.

 

Ит – ауыл есігінің қоңырауы.

 

Қазіргі әншілер қайғыны биге, қасіретті арзан күлкіге, мұңды қуанышқа айналдырып жіберді.

 

Қарт адам – ұзақ сапар шегіп, тоналып қалған жолаушы сияқты.

 

Қазынасыз керуен қарақшыдан қорықпайды.

«Б.Момышұлы туралы естеліктер», «Білім» баспасы, Алматы, 2005 ж.

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға