«Инфосығандарға» талап қашан күшейеді?
Соңғы жылдары Қазақстанда коучтар мен түрлі блогерлердің өнімін сатып алып, жетістікке жету құпиясын ашу сәнге айналды. Әлеуметтік желілерде, кәсіпкерлік және жеке дамуға арналған шараларда коучтар кең таралған және олардың қызметіне сұраныс жоғары. Бұл нарықта табыс тауып, ақшаға кенеліп жатқан қазақстандықтардың да саны артып келеді.
Бизнес коучинг АҚШ-та 2000 жылдардың басында пайда болып, содан бері нарықта нық орнығып, жұлдызды эксперттер мен коучтарға миллиондаған доллар табыс әкеліп жатыр. PwC мәліметінше, тек 2022 жылдың қорытындысы бойынша жаһандық коучинг индустриясындағы табыс көлемі шамамен 20 миллиард долларға жеткен. Әлемдегі сертификатталған коучтардың саны 2019 жылы 71 мыңнан асса, 2022 жылы 109 мыңға дейін өсті, яғни 54%-ға артты.
Сонымен қатар, PwC-тің жаңа деректеріне сәйкес, 2023 жылы саланың табысы 4,564 миллиард долларды құрап, 2019 жылмен салыстырғанда 62%-ға өскен. Verified Market Research болжамдарына сәйкес, 2028 жылға қарай онлайн-коучинг нарығы 4,5 миллиард долларға жетіп, 2021 жылдан 2028 жылға дейін жылына орташа 13,03% өсім көрсетеді.
Қазақстанға коуч пен эксперт, ментор тәжірибесі 2018 жылдары келіп, пандемия уақытында жаппай белең ала бастады. Алғашында желі қолданушылары арасында кәсіпкер Қуаныш Шоңбай кәсіпкерлік негіздерін үйрететін академия ашып, онлайн курстарын сатса, әйелдерге «бақытты болудың құпиясын үйрететін» коуч Құралай Ошақбаева пен Мақпал Қаратайлар шықты. Одан кейін белгілі ақын Айнұр Тұрсынбаева түпсананы өзгертудің бас маманы атанып, инфобизнесмендердің қатарына қосылды. Қазіргі таңда Фариза Төреәлі мен Роза Әшірбаевалардың қыз-келіншектерге арналған курстары сұранысқа ие.
Қазіргі таңда баланы қалай тамақтандырудан бастап, күнделікті жүріс-тұрысыңды бақылайтын тәлімгер және жеке бренд ретінде қалыптасуға көмектесетін коучтар қаптап кетті. Қытайдан тауар алып, оны сатуды үйрететін бизнес-тренерлер де миллиондап қаржы тауып жүр. Блогер мен коучтар өзінің курсын өткізудің бар амалын қарастырады. Мәселен, қандай да бір өнімін жасап, соны сатып алғандар арасында қымбат көлік пен пәтер кілтін табыстайды. Мұндай сыйлықтан құр қалғысы келмейтіндер курстың құны мен біліміне қарамастан, несиеге болсын сатып алуға асығады.
Жақында Мәжіліс депутаты Жарқынбек Амантайұлы көпшілік «инфосығандардың» курсын несиеге алып жатқанын айтып, мәселе көтерді.
Байқап қарасақ, әлеуметтік желілерде «бақытқа жету жолын көрсетемін, жылдам баюды үйретемін, күйзелістен құтқарамын, түпсанаңды түзетемін, бір айда жұлдызға айналдырамын, тез арықтатамын, шет тілінде сайратып жіберемін» деген секілді сан түрлі курс, вебинар, тренинг сатушылар – блогер, бизнес-тренер, коуч, психолог, мотиваторлардың жарнамасы желдей есіп, сауданың көрігін қыздыруда. «Аңқау елге арамза молда» демекші олардың арасында елге танымал шоу-бизнес өкілдері, айтыскерлер де бар. Оларды ауызекі тілде «инфосығандар» деп атайды. Олардың жүздеген мың теңгеге бағаланған сабақтарын жұрт тіпті несие рәсімдеп сатып алып, кейін қарызға белшесінен батып қалғаны да жасырын емес. Елдің еңсемді көтерсем деген адал үмітін арам жолмен пайдаға айналдырғандарды қалай атауға болады, - деді Жарқынбек Амантай.
Осылайша мәжілісмен халық арасында «инфосығандардан» қорғанудың әдіс-тәсілін түсіндіріп, интернет алаяқтардан қорғауға қатысты шара қабылдауды ұсынған. Тіпті, бизнес-тренерлер мен коучтарға арналған кәсіби стандарттарды ресми бекітуді талап етті.
Ал бизнес-тренер Самал Атагелдінің сөзінше, халықты мәжбүрлеп жатқан ешкім жоқ.
Елімізде халықты тегін оқытатын мемлекеттік бағдарламалар бар. Ол бағдарламалардан соң бизнес бастап, мақсатына жетіп жатады.Дегенмен, ондай тегін бағдарламаларға қатысушылардың бір ортасы қалыптаспайды. Халықтың алданып жатқанына блогерлер кінәлі емес. Халық қандай маманнан, кімнен оқитынын қарамай, эмоцияға беріліп, курс сатып алады. Білімнің сапасын тексеріп, кейстерін, нәтижесін зерттеп алу керек. Көбінесе әлеуметтік желідегі әдемі өмірге қызығып алады. Содан кейін нәтижеге жете алмай, өкініп жатады. Заңды түрде тұтынушылардың қорғау құқығы бар. Бір затты алсаң, ұнамаған жағдайда 14 күннің ішінде сол затты қайтарып беруге болады. Ал инфобизнесте әрбір кәсіпкер өзінің келісімшартын жасап, сатып алушыға ақша қайтарылмайтынын жазады. Заңды түрде осы мәселе қарастырылмаған, - дейді бизнес-тренер Самал Атагелді.
Маман қарапайым адамның критикалық сыни тұрғыдан ойланып, кімнен не үйрену керегін түйсігімен түсінуі маңызды екенін атап өтті.
Бизнес-тренерлер, коучтар, менторлар, тәлімгерлерді ажырата білу керек. Қандай маманға барасыз, оны да зерттеңіз. Оқудың сапасына келсек, инфобизнесте де мықты білім беретіндер де бар. Нәтиже шығарып, жетістікке жеткізетіндер жетерлік. Дәл сол секілді қаржы алуға көмектесетін мемлекеттік бағдарламалар да бар. Бірақ, екеуінің айырмашылығы – инфобизнесте орта бар. Ортаны көрсетеді, жиналады, шай ішеді. Ал мемлекеттік бағдарламалардың ғұмыры қысқа. Сапалы білім беріп, экономикамызды көтеру үшін арнайы жүйе керек, - дейді бизнес-тренер Самал Атагелді.
Шын мәнінде, қарапайым азаматтар әлеуметтік желідегі жылтыраған жұлдыз блогерлердің өміріне қызығады. Ең жанды тұсы да осы. Күн сайы сол адамның өмірін бақылап, сол секілді қымбат көлік мініп, ай сайын шетел асқысы келеді. Сонда блогердің «істегенін істесем, мен де сондай болып кетемін» деген пікір қалыптасады.
Блогерлер оқу-білім бағыты бойынша жеке кәсіпкер ретінде өзін көрсетеді. Көп жағдайда олар әлеуметтік желіде көптеген адамды өзіне жинап, өмірлерінің қандай керемет екенін көрсетеді. Сол уақытта қарапайым адамның ол блогерге деген құрметі еселеніп, соның өміріндегі жетістіктерге жетуді аңсайды. Блогер аудитория жинады, бірақ білім бере алмайды. Осы сәтте блогерлер арнайы эксперттермен бірігіп, курстар дайындайды. Осылайша «Мен саған көмектесемін, құны – 1 миллион теңге» деп жарнама жасайды. Бірақ оның қалай көмектесетіні туралы ақпарат та жоқ, сайты да жоқ, қалай үйрететіні туралы түсінік те жоқ. Олар тек орта ғана береді. Адамдар «осы ортаға кірсем, байып кетемін, күшті боламын» деп барады. Көбінесе мұндай курстарды әйел адамдар сатып алады, - дейді Самал Атагелді.
Маман қандай да бір өнімді сатып алмас бұрын жеті рет өлшеп, бір рет кесу керегін айтады.
Саған бизнесті жүргізу керек болса, бизнес жаттықтырушыға бар. Ол нақты дағдыларды үйретеді. Болмаса жеке мәселеңді шешкің келсе, психологқа бар. Егер сен өзіңнің сұрақтарыңа жауап іздесең, коучқа бару керек. Бізде адамдар нақты қай маманға жүгіну керегін білмейді. Барлығы «ментор, тәлімгер» деген мықты сөздерді естіп алып, бара береді. Ал ол жылы қанша жыл ментор болды, қанша адамға көмектесті, қанша жыл кәсіпкерлікте жүр дегенді ойламайды. Бізде блогерлермен шәй ішкені үшін 1 млн сұрайтындар да бар, - дейді Самал Атагелді.
2023 жылы блогерлерді салық төлеуге міндеттейтін заң күшіне енді. Енді онлайн кеңес берушілер халықтан алған қаржының салығын да төлейтін болды. Дегенмен, заңға бағынбайтын тұлғалар да анықталған.
Мемлекеттік кірістер комитеті жеке тұлғалардың кірістерін әкімшілендіру басқармасының сарапшысы Бахтияр Шамарданов 745 блогерге тексеріс жүргізілгенін айтты.
Егер жеке тұлға жалдамалы жұмысшының еңбегін пайдаланса немесе оның жылдық табысы 12 АЕК төменгі жалақыдан асса, ол жеке кәсіпкер ретінде тіркелуге міндетті. Статистикаға сүйенсек, соңғы 9 айда инфлюенсер-блогерлердің бюджетке төлеген салығы 1, 226 млрд теңгені құрайды. Бүгінгі таңда блогерлік қызметті жүзеге асырған арнайы салық салу тәрбінің тармақшасы немесе экономикалық қызмет түрлерінің жалпы классификациясы жоқ. Өйткені, блогерлер мен инфосығандар салықтық міндеттемелерін басқа кәсіпкерлермен қатар жалпы негіздерге сүйеніп жүзеге асырады, - дейді сарапшы Бахтияр Шамарданов.
Маман блогерлердің ешқайсысы заңға қарсы айласын жүргізе алмайтынын атап өтті.
Қазақстанда 745 блогерге камералдық бақылау жүргіздік. Оның ішінде 37 блогерге 630 миллион теңге табысын азайтып көрсеткені үшін хабарлама жіберілді. Қазір олардың есептері жіті тексеріліп жатыр. Салықты бақылау туралы айтып өткім келеді. Біріншіден, салықтық органдар арнайы мониторинг жұмыстарын жүргізеді. Блогер дара кәсіпкерлікпен тіркелді ме әлде тіркелген жоқ па? Екіншіден, олар кәсіпкерлік қызметінен түсетін табысын төмендетіп көрсетіп жатады. Бұл жерде салық органдары салық төлеушінің тапсырған есептік нысандарын, электрондық счет фактураларын сәйкестендіріп, тиісті жұмыстар жүргізіледі. Егер заңбұзушылық тіркелген жағдайда оған хабарлама жіберіледі. Оны орындамаған жағдайда салық төлеушіге қатысты тексеру тағайындалып, есепшоты бұғатталады, - деді сарапшы Бахтияр Шамарданов.
Коуч деген кім және коучингтің мақсаты қандай?
Коуч (ағылш. coach – жаттықтырушы) – бұл жеке немесе кәсіби мақсаттарға қол жеткізуде адамдарға қолдау көрсететін маман. Коуч клиенттің өміріндегі әртүрлі қиындықтарды жеңуге, мақсаттарды анықтауға, шешім қабылдауға және өз әлеуетін дамытуға көмектеседі. Коучтар көбінесе кәсіби бағыттағы (бизнес, мансап) және жеке даму бағытында жұмыс істейді.
Коучингтің мақсаты – адамның әлеуетін ашып, оны толық іске асыруға көмектесу. Коуч клиентке кеңес бермейді немесе оның орнына шешім қабылдамайды. Оның орнына клиенттің өз күшін өз мақсатына бағыттауына және өз әлеуетін түсінуіне ықпал етеді. Бұл үдеріс коуч пен клиент арасындағы серіктестікке негізделеді.
Коучингтің бірнеше негізгі түрлері бар:
Жеке даму коучингі – жеке мақсаттарға, өзін-өзі тануға бағытталған.
Кәсіби коучинг – мансап пен кәсіпкерлікте жетістіктерге жетуге арналған.
Бизнес-коучинг – компаниялар мен кәсіпорындардың қызметін жақсартуға көмектеседі.
Өмірлік коучинг – өмірдің жалпы сапасын жақсартуға арналған.
Қазақстанда коучтар неге танымал болып кетті?
Соңғы жылдары Қазақстанда коучтардың танымалдылығының артуына бірнеше негізгі факторлар әсер етті:
Өз-өзін дамыту мәдениетінің өсуі. Әлеуметтік желілердің арқасында өз-өзін дамыту және жеке жетістіктерге жету мәдениеті кең таралып келеді. Көп адамдар табысқа жету, өзін-өзі табу және өмір сапасын жақсарту жолында коучтардың көмегіне жүгінеді.
Қоғамдық және экономикалық өзгерістер. Соңғы жылдары Қазақстанда экономикалық өзгерістер орын алды, бұл жеке бизнеске және кәсіпкерлікке қызығушылықты арттырды. Бизнес-коучтар мен мансаптық коучтар өз ісін бастауға немесе кәсіби деңгейін көтеруге талпынған адамдарға қажетті кеңестер ұсынады.
Мотивация және қолдау қажеттілігі. Көптеген адамдарда өмірлік қиындықтар мен белгісіздікке байланысты мотивация және қолдау қажеттілігі туындайды. Коучтар осындай қолдау көрсетіп, өмірдегі мақсаттарды айқындауға және кедергілерден өтуге көмектеседі.
Психологтарға қарағанда қолжетімділік. Кейбір адамдар үшін коучинг қызметі психолог қызметінен арзан және қолжетімді болып көрінеді. Психологтың орнына коучқа жүгіну арқылы адамдар өз мәселелерін жеңіл әрі жылдам шешуге болады деп ойлайды.
Коуч пен психолог: айырмашылығы неде?
Коуч пен психологтың қызметтері ұқсас болып көрінгенімен, олардың міндеттері мен жұмыс тәсілдері айтарлықтай өзгеше.
Коуч – адамға болашаққа қарай мақсаттарын жүзеге асыруға, әлеуетін ашуға көмектеседі. Коуч клиенттің өмірінде қалыптасқан мәселелерді шешпейді, тек алға жылжуға ықпал етеді.
Психолог – клиенттің психологиялық жағдайын талдап, эмоционалдық мәселелерді шешуге бағытталған. Психолог адамның өткеніне, оның психологиялық мәселелеріне тереңірек үңіледі.
Коуч пен психологтың жұмыс тәсілдері де өзгеше. Коуч шешімдер іздеуге көмектесіп, мотивация берсе, психолог адамның психологиялық денсаулығын жақсартады. Психологиялық мәселелері бар адамға коучтың орнына психологқа жүгінген дұрыс.
Коуч-психологтарға сенуге бола ма?
Коучтардың арасында психология саласында дағдыларын меңгерген, кәсіби деңгейде жұмыс істейтін мамандар бар. Коуч-психолог – психология мен коучингті үйлестіретін маман. Мұндай коучтар психологиялық білімге ие бола отырып, клиенттердің жеке мәселелерін түсінеді және оларға қолдау көрсетеді.
Дегенмен, коуч-психологқа сенер алдында оның біліктілігін тексеру керек. Әр коуч психология саласынан терең білімге ие бола бермейді. Егер коучтың психологиялық сертификаты бар болса және ол кәсіби деңгейде қызмет көрсететін болса, оған сенуге болады. Бірақ коучтардың бәрі психологиялық білімі жоқтығын ескеріп, күрделі психологиялық мәселелерде тексерілген психологқа жүгінген жөн.
Коучтар алаяқ па?
Коучтардың арасында кәсіби деңгейде қызмет ететін мамандармен қатар, алаяқтар да кездеседі. Қазақстанда коучинг жаңа сала болғандықтан, кейбір адамдар осы мүмкіндікті пайдаланып, сапасыз қызмет ұсынады. Алаяқ коучтарды анықтауға көмектесетін белгілер мыналар:
Өте үлкен уәделер беру: Егер коуч «тез және оңай табысқа жетесіз», «өміріңізді толық өзгертемін» деп уәде берсе, бұл алаяқтық белгісі болуы мүмкін. Ешқандай маман сіздің өміріңізді толық өзгертпейді, тек қолдау көрсетіп, көмектесе алады.
Кәсіби тәжірибенің болмауы: Кәсіби коучтарға белгілі бір білім және тәжірибе қажет. Егер коучтың нақты тәжірибесі немесе сертификаты болмаса, оның біліктілігі күмән тудырады.
Өте қымбат бағалар: Көптеген алаяқ коучтар қымбат баға сұрайды, бірақ нақты нәтиже бермейді. Қымбат коучинг бағдарламаларын ұсынатын коучтарға сақтықпен қараған жөн.
Клиенттің жағдайына мән бермеу: Егер коуч клиенттің жағдайын түсінуге тырыспай, тек өз әдісін ұсынса, ол кәсіби деңгейде емес. Коучтың міндеті – клиенттің қажеттіліктеріне сай әдістерді таңдау.
Коучтар адамға қалай көмектесе алады?
Кәсіби деңгейдегі коучтар адамға өзін-өзі тануға, өмірлік мақсаттарын анықтауға және алға қойған жоспарларын орындауға көмектеседі. Коучингтің негізгі артықшылықтары:
Мақсаттарды айқындау: Коуч клиентке өз өмірінің мақсаттарын анықтауға, оларды жоспарлауға және жүзеге асыруға көмектеседі. Бұл адамның өзіне сенімін арттырып, нақты бағытта алға жылжуына ықпал етеді.
Өзін-өзі тану: Коучпен жұмыс істеген кезде адам өз мүмкіндіктерін, қабілеттерін жақсырақ түсінеді. Өзін-өзі тану арқылы адам өзіне сенімін арттырып, қорқыныштарын жеңуге үйренеді.
Шешім қабылдау қабілетін жақсарту: Коуч адамның шешім қабылдау қабілетін дамытуға көмектеседі. Бұл адамға алға қойған мақсаттарына жету үшін қажетті қадамдарды жасауды жеңілдетеді.
Мотивация және қолдау: Коуч адамды ынталандырып, онымен бірге серіктес ретінде жұмыс істейді. Бұл адамға жігер береді және алға қарай жылжуға көмектеседі.
Жауапкершілікті арттыру: Коучинг кезінде клиент өз шешімдері үшін жауапкершілік алады. Коучтың міндеті – адамға өз мақсаттарын орындауға деген ынта беру және сол жолда қолдау көрсету.
Коуч-психологтар адамның психологиялық жағдайын ескеріп, жеке мәселелеріне терең үңілуге көмектеседі, алайда олардың барлығы кәсіби психолог емес екенін ұмытпаған жөн. Коучтың міндеті – клиенттің әлеуетін ашып, оны өз мақсаттарына бағыттау, бірақ жеке психологиялық мәселелерге көмектесу үшін әрқашан тексерілген психологқа жүгінген абзал.
Шет елдердегі коучингтің даму деңгейі мен қоғамдағы көзқарас
Коучинг әлем бойынша танымал болып келе жатқан жеке және кәсіби даму саласы. Әр елдің коучингке деген көзқарасы мен сенімі әртүрлі факторларға, оның ішінде әлеуметтік және экономикалық жағдайларға, мәдениетке және жеке даму мәдениетіне байланысты. Шет елдерде коучинг саласының дамуы мен оған деген сенімді түсіну үшін, бірнеше басты елдерді және олардың коучингке деген көзқарасын қарастырайық.
Коучингтің отаны - АҚШ
АҚШ – коучингтің отаны және коучинг индустриясының ең дамыған орталықтарының бірі. Бұл елде коучинг ХХ ғасырдың соңында жеке даму, психология және кәсіпкерлік салаларынан шыққан жаңа бағыт ретінде қалыптасты. 1990 жылдардан бастап, коучинг АҚШ-та жеке және кәсіби даму үшін маңызды құрал ретінде қабылдана бастады. Бүгінде көптеген американдық компаниялар қызметкерлердің дамуына арналған коучинг бағдарламаларын белсенді қолданады.
АҚШ-та коучингтің танымал болуының бірнеше себептері бар:
Жеке даму мәдениеті: АҚШ-та өзін-өзі дамыту, кәсіби өсу және табысқа жету үлкен маңызға ие. Коучинг бұл мақсаттарға жетуге тиімді құрал ретінде қабылданады.
Жоғары білікті мамандар: Коучингтің беделді сертификаттау бағдарламалары бар, мысалы, ICF (International Coach Federation), олар кәсіби коучтарды дайындау мен сертификаттауда жоғары стандарттарды қояды.
Корпоративтік қолдау: Американдық компаниялар коучингті қызметкерлердің өнімділігін арттыру үшін жиі пайдаланады.
Коучингке сенім жоғары деңгейде. Американдықтар коучтарға жеке және кәсіби өмірдегі мәселелерді шешуге көмектесетін кәсіби мамандар ретінде қарайды. Зерттеулерге сәйкес, АҚШ-тағы клиенттердің 80%-дан астамы коучинг тәжірибесін оң бағалайды.
Ұлыбритания: Коучингті кәсіби даму құралы ретінде қабылдау
Ұлыбританияда коучинг 2000-жылдардың басында қарқынды дами бастады. Бүгінде бұл елде коучинг кәсіпорындар мен жеке тұлғалар үшін кәсіби даму құралы ретінде кеңінен қолданылады. Лондон – әлемдегі коучинг индустриясының маңызды орталықтарының бірі.
Ұлыбританияда коучингті көбінесе кәсіби даму құралы ретінде қабылдайды. Компаниялар коучтарды өз қызметкерлерінің басқарушылық қабілеттерін дамыту, командалық жұмысты жақсарту және қызметкерлердің мотивациясын арттыру үшін шақырады. Британдықтар коучингке сенеді және оны өмір сапасын жақсартуға көмектесетін құрал деп санайды. European Mentoring and Coaching Council (EMCC) ұйымы бұл елде коучингтің сапасын қадағалап, кәсіби стандарттар орнатады.
Германия: Коучингке сұраныс жоғары, арнайы стандарттар бекітілген
Германия коучинг индустриясының дамуы бойынша Еуропадағы жетекші елдердің бірі. Мұнда коучингті көбінесе кәсіпорындарда қолданады, сонымен қатар жеке тұлғалар үшін жеке даму құралы ретінде де танымал. Германияда коучингке деген сұраныс жылдан жылға артып келеді.
Немістер коучингке үлкен мән береді, бірақ коучтардан жоғары кәсіби деңгей мен қатаң стандарттарды сақтауды талап етеді. Германияда коучтарға деген сенім жоғары, себебі бұл елде коучтардың біліктілігін растайтын арнайы сертификаттау жүйелері бар. Көптеген неміс компаниялары коучтарды қызметкерлерінің кәсіби дамуына, басқарушылық қабілеттерін жетілдіруге пайдаланады. Германия коучинг қауымдастығы (DBVC) коучинг стандарттарын сақтауды қадағалайды.
Франция: Арнайы ұйым құрылған
Францияда коучинг саласы АҚШ пен Ұлыбританияға қарағанда кешірек дамыды, бірақ соңғы онжылдықта айтарлықтай дамыды. Францияда коучингті көбінесе компаниялар өз қызметкерлерінің жеке және кәсіби дамуына ықпал ету үшін пайдаланады.
Францияда коучингке деген көзқарас екіжақты. Кейбір адамдар коучингке сеніммен қарайды және оны тұлғалық дамуға ықпал ететін тиімді құрал деп санайды. Дегенмен, коучинг саласы әлі де жетілуді қажет етеді, және кейбір француздар коучтарды тек психологиялық қолдау көрсетуші рөлде қабылдайды. Société Française de Coaching (SFC) коучтардың кәсіби деңгейін арттыруға және олардың біліктілігін растайтын ұйым ретінде қызмет етеді.
Жапония: Дәстүрлі мәдениеттегі коучингтің орны
Жапонияда коучинг жаңа дамып келе жатқан сала. Жапонияның дәстүрлі мәдениеті бойынша адамдар өмірлік мәселелерді өздері шешуге тырысады, бұл коучингтің кең таралуына кедергі келтіреді. Дегенмен, соңғы жылдары кәсіпорындар коучингке назар аудара бастады, әсіресе жас буын арасында коучинг танымал болуда.
Жапонияда коучингке деген көзқарас екі жақты. Бір жағынан, коучинг дәстүрлі мәдениетке сәйкес келмеуі мүмкін, өйткені жапондар өмірлік мәселелерді жақын туыстарымен немесе әріптестерімен шешуге бейім. Екінші жағынан, жас буын мен халықаралық корпорациялардың қызметкерлері коучингтің тиімділігіне сенеді. Japan Coaching Association (JCA) елде коучингтің кәсіби стандарттарын орнатып, бұл саланың дамуына ықпал етеді.
Оңтүстік Корея: Халықаралық коучингтің дамуы
Оңтүстік Кореяда коучинг соңғы жылдары танымал бола бастады. Еуропа мен АҚШ-тың тәжірибесін ескере отырып, көптеген кәрістер жеке даму үшін коучтардың көмегіне жүгінеді.
Оңтүстік Кореяның дәстүрлі мәдениеті коучингке сақтықпен қарағанымен, қазір коучингке сенім арта түсуде. Жас буынның арасында және ірі корпорацияларда коучинг өте танымал. Korea Coach Association (KCA) кәсіби стандарттарды орнатып, коучингтің дамуына ықпал етеді.
Ресей: Коучингке күмәнмен қарау және посткеңестік мәдениеттің әсері
Ресейде коучинг 2000-жылдардың ортасында ғана танымал бола бастады. Посткеңестік мәдениет коучингке белгілі бір деңгейде күдікпен қарауға ықпал етті, өйткені көпшілікке бұл сала жаңа және белгісіз болып көрінеді.
Ресейліктердің арасында коучингке деген сенім орташа деңгейде. Кейбіреулер коучингті жеке дамудың маңызды құралы ретінде бағалайды, ал басқалары оны тек қаржылық пайда табуға бағытталған сала ретінде көреді. Ресейде коучтардың кәсіби деңгейін растайтын сертификаттау жүйелері дамымаған, бұл коучингке деген сенімнің төмендеуіне әкелуі мүмкін.
Коучингтің халықаралық даму тенденциялары осылай қалыптасқан. Әлемде коучингтің танымалдығы артып келеді, бұл жеке және кәсіби даму қажеттіліктерімен тікелей байланысты. Коучинг дамыған елдерде (мысалы, АҚШ, Ұлыбритания, Германия) коучтарға сенім жоғары, себебі оларда кәсіби стандарттар қатаң сақталады және коучтар арнайы сертификаттау жүйелерінен өтеді. Ал коучинг енді дамып келе жатқан елдерде (мысалы, Ресей, Жапония, Оңтүстік Корея) коучтарға деген сенім орташа деңгейде, және адамдар әлі де бұл салаға күдікпен қарайды.
Коучингке сенім елдің мәдениеті мен қоғамның даму деңгейіне байланысты. Кәсіби коучинг жүйесі дамыған елдерде адамдар коучингті өмір сапасын жақсартудың құралы ретінде қабылдап, коучтарға сенім артады. Егер коучпен жұмыс істегеннен кейін қызметтің сапасыз болғанын байқап, ақшаңыздан айырылып қалсаңыз, бірнеше әрекет жасап, мәселені шешуге тырысуға болады. Бұл жағдайда қаржылық шығынды азайту және құқықтарыңызды қорғау үшін төмендегі қадамдарды орындауға болады.
- Құжаттар мен дәлелдерді жинаңыз. Ең алдымен, коучпен жасаған келісім-шарт, төлем түбіртектері, электронды хаттар, хабарламалар және коучинг сессиялары туралы жазбаларды жинаңыз. Бұл құжаттар кейінгі әрекеттеріңізге негіз бола алады.
- Коучпен байланысып, мәселені түсіндіріңіз. Коучпен тікелей байланысып, оның қызметіне көңіліңіздің толмағанын және ақшаны қайтару мүмкіндігін сұраңыз. Көптеген жағдайларда коучтар клиентке кәсіби этика талаптарына сай көмек көрсетіп, мәселені шешуге дайын болады. Бұл алғашқы қадам ретінде мәселені бейбіт жолмен шешуге мүмкіндік береді.
- Сапасыз қызметке шағым жасау. Егер коучпен келісімге келе алмасаңыз, оның кәсіби қауымдастығына немесе сертификаттау ұйымына шағым жазуға болады. Көптеген елдерде коучтардың кәсіби қауымдастықтары бар, мысалы, ICF (International Coach Federation) немесе EMCC (European Mentoring and Coaching Council) сияқты ұйымдар коучтардан кәсіби этика талаптарын сақтауды талап етеді. Егер коуч осы ұйымдарға мүше болса, шағым жазып, ұйымнан жағдайды қарауды сұраңыз.
- Құқық қорғау органдарына жүгіну. Егер коуч сізге айтарлықтай қаржылық зиян келтірсе және мәселе шешілмесе, құқық қорғау органдарына шағымдануға болады. Қызмет көрсету туралы келісімшарт және төлем құжаттары заңдық негізде шағым беруге мүмкіндік береді. Шағымды тұтынушылар құқығын қорғау комитетіне немесе жергілікті сотқа тапсыруға болады. Заңды көмек қажет болған жағдайда адвокаттың көмегіне жүгінген дұрыс.
- Қоғамдық пікірді пайдалану. Егер коуч сізбен сөйлесуден бас тартса немесе мәселені шешуге құлықсыз болса, әлеуметтік желілерде немесе тұтынушыларға арналған пікір білдіру платформаларында пікір қалдыруға болады. Көбінесе, беделін сақтап қалуды ойлаған коучтар мәселені шешуге талпынып, сізге жауап береді. Бірақ бұл әрекеттің ықтимал заңдық салдарын ескеру қажет – пікірді адекватты және объективті түрде жазған дұрыс.
- Сабақ алу және болашақта сақ болу. Егер сіз бұл жағдайдан шығудың жолын тапсаңыз да, болашақта сақ болу маңызды. Төмендегі кеңестер болашақта коучпен жұмыс істеуге шешім қабылдаған кезде сізді қорғауға көмектеседі:
Коучтың кәсіби деңгейін тексеріңіз: коучтың біліктілігі, сертификаттары, кәсіби қауымдастықтардағы мүшелігі туралы ақпаратты зерттеңіз.
Келісімшартты мұқият оқыңыз: қызмет шарттарын, ақшаны қайтару саясатын және міндеттерді анықтап алыңыз.
Төлемдерді бөлшектеп төлеу: толық төлем жасаудың орнына әр сессия үшін немесе бірнеше сессиядан кейін төлем жасау мүмкіндігін сұраңыз.
Клиент пікірлерін оқыңыз: коуч туралы клиенттердің пікірлерін зерттеп, тәжірибесі туралы шолулармен танысыңыз.
Бұл қадамдар алдағы уақытта коучинг қызметтерін пайдаланған кезде қаржылық және моральдық шығындарды болдырмауға көмектеседі.
Коучтардың көмегіне әртүрлі саладағы адамдар жүгінеді, өйткені коучинг жеке және кәсіби даму, мақсатқа жету және өмір сапасын арттыруға бағытталған қызметтерді ұсынады. Төменде коучтарға ең жиі жүгінетін адамдардың негізгі топтары берілген:
- Кәсіпкерлер және бизнесмендер. Коучинг кәсіпкерлер мен бизнес иелері арасында өте танымал. Олар бизнесті дамыту, стратегияны құру, қиын шешімдер қабылдау және көшбасшылық қабілеттерін жетілдіру үшін бизнес-коучтардың көмегіне жүгінеді. Бизнес-коучтар кәсіпкерлерге өз бизнесін тиімді басқаруға және қызметкерлерді ынталандыруға көмектеседі.
- Мансапта өсуге ұмтылған қызметкерлер. Мансаптық коучингке жүгінетіндер көбінесе мансапта өсуге ұмтылған немесе жұмысында қиындықтарға тап болған қызметкерлер. Олар мансаптық мақсаттарды айқындап, өзін-өзі дамыту, мотивацияны арттыру, стресс пен уақытты басқару сияқты дағдыларды жетілдіру үшін коучинг сессияларын пайдаланады.
- Көшбасшылар мен басшылар. Басқарушы қызметтегі адамдар көбінесе көшбасшылық дағдыларды жетілдіру үшін коучтардан көмек сұрайды. Басшылар, топ жетекшілері, директорлар және басқа да жауапты тұлғалар өз қызметкерлерімен тиімді қарым-қатынас жасау, стратегиялық ойлау, шешім қабылдау және командалық жұмысқа ынта беру үшін коучтардың қолдауын қажет етеді.
- Өзін-өзі дамытуға және жеке мақсаттарға жетуге ұмтылған адамдар. Жеке коучинг қызметі өзін-өзі дамытуға, өмірдегі мақсаттарды айқындауға және қиындықтарды жеңуге көмектеседі. Мұндай коуч қызметіне өмір сүру сапасын жақсартқысы келетіндер, бағыт-бағдарын айқындауға қиналатын тұлғалар, қарым-қатынастағы қиындықтарды шешуге ұмтылғандар мен өзіне деген сенімділігін арттырғысы келетіндер жүгінеді.
- Спортшылар және өнер иелері. Спортшылар мен шығармашылық тұлғалар – коучтардан жиі көмек сұрайтын топтар. Мысалы, спортшылар физикалық дайындықты жетілдірумен қатар, психологиялық тұрақтылықты сақтау, мотивацияны арттыру және стресс пен қысымды жеңу үшін коучингке жүгінеді. Өнер саласындағы адамдар да өз шығармашылық қабілеттерін арттыру, жаңа идеяларды табу және қиындықтарды жеңу үшін коучингтің артықшылықтарын пайдаланады.
- Студенттер және жас мамандар. Жас мамандар мен студенттер коучингті жиі пайдаланады, әсіресе оқу мен мансапты бастау кезеңінде. Олар өздерінің кәсіби болашағын анықтау, мансаптық мақсаттарды белгілеу, жұмысқа қабылдану үшін қажетті дағдыларды дамыту үшін коучтармен жұмыс істеуді қалайды.
- Жұмыстан шаршаған немесе күйзелісте жүрген адамдар. Коучтар стрессті басқаруға, жұмыстағы күйзелісті жеңуге және эмоционалды күйзелістен шығуға көмектеседі. Мұндай адамдар жұмыс пен жеке өмір арасындағы тепе-теңдікті сақтауға және күйзелісті төмендетуге бағытталған коучинг сессияларын өткізеді.
Коучтар әртүрлі мақсаттарға ұмтылған адамдардың өміріне қолдау көрсетеді. Коучтардың көмегіне жүгінетін адамдардың қажеттіліктері де әртүрлі, бірақ олардың барлығы жеке немесе кәсіби өмірінде жаңа жетістіктерге жетуді қалайды. Осы топтар коучингтен өз қажеттіліктерін қанағаттандыратын қолдау мен мотивация алады.
Көптеген танымал коучтар адамдарға өмірлік мақсаттарын анықтауға, кәсіби жетістікке жетуге және жалпы өмір сапасын жақсартуға көмектеседі. Төменде әлемге әйгілі коучтар, олардың табысы және шәкірттерінің жетістіктері туралы қысқаша мәліметтер берілген.
Тони Роббинс (Tony Robbins)
Тони Роббинс – әлемге әйгілі мотивациялық спикер, бизнес-стратег және жеке даму коучы. Оның коучинг бағдарламалары, кітаптары мен семинарлары бүкіл әлем бойынша миллиондаған адамға жетістіктерге жетуге көмектесті.
Тони Роббинстің жеке табысы айтарлықтай жоғары. Оның жылдық табысы шамамен 50 миллион доллардан астам деп есептеледі. Ол Unleash the Power Within, Date with Destiny және Business Mastery сияқты семинарларды өткізеді, олардың әрқайсысына қатысу құны бірнеше мың долларға дейін жетеді.
Тони Роббинстің шәкірттері арасында танымал кәсіпкерлер, саясаткерлер, спортшылар бар. Оның бағдарламаларына қатысқан көптеген адамдар өз өмірлерін өзгертіп, табысқа жеткендерін мойындайды. Тонидің кеңестері мен әдістемелерін қолданған танымал тұлғалардың қатарында Опра Уинфри, Сэр Ричард Брэнсон және Билл Клинтон бар.
Робин Шарма (Robin Sharma)
Робин Шарма – мотивациялық спикер, автор және жеке даму коучы. Ол "The Monk Who Sold His Ferrari" (Феррариін сатқан монах) атты әлемдік бестселлердің авторы. Робин Шарма өзінің шәкірттеріне көшбасшылық қабілеттерін дамытуға және өмірдің мәнін табуға көмектеседі.
Робин Шарма жылына 10 миллион доллардан астам табыс табады деп болжанады. Оның кітабы әлем бойынша миллиондаған тиражбен сатылып, ол көптеген компанияларға коучинг қызметтерін ұсынады. Оның "The 5 AM Club" және "Leader Without a Title" бағдарламалары өте танымал.
Робин Шарма әлемдегі беделді компаниялармен жұмыс істеп, олардың көшбасшыларын даярлаған. Оның клиенттері арасында Nike, Microsoft, Starbucks сияқты танымал корпорациялар бар. Шармадан сабақ алған адамдардың айтуынша, оның әдістемелері оларға кәсіби және жеке өмірде айтарлықтай жетістіктерге жетуге көмектескен.
Брене Браун (Brené Brown)
Брене Браун – танымал психолог, зерттеуші және коуч. Оның жұмысы адамдардың эмоциялары, ішкі күшін дамыту және қиындықтарды жеңуге бағытталған. Брене Браун қорқыныш, әлсіздік және өмірлік қиындықтарды жеңуге байланысты зерттеулерімен танымал.
Брене Браунның нақты табысы белгісіз болғанымен, оның Netflix арнайы бағдарламалары мен кітабынан алған табысы жоғары деңгейде. Оның "The Power of Vulnerability" және "Dare to Lead" атты еңбектері әлемде кең таралған.
Брене Браунның шәкірттері оның әдістемелері арқылы жеке және кәсіби жетістіктерге жетті. Ол топтық көшбасшылық және қорқынышты жеңу әдістерін меңгерген тұлғалармен жұмыс істейді. Брене Браунның әдістемелерін пайдаланған компаниялар, мысалы, Facebook, Pixar, Google, жұмыс тиімділігін арттырды.
Джек Кэнфилд (Jack Canfield)
Джек Кэнфилд – мотивациялық спикер, автор және коуч, әлемге әйгілі "Chicken Soup for the Soul" атты бестселлер кітабының авторы. Ол табысқа жету психологиясы мен стратегиялары бойынша танымал коуч.
Джек Кэнфилдтің жеке табысы 20 миллион доллардан астам деп есептеледі. Оның кітаптары мен коучинг бағдарламалары арқылы Кэнфилд көптеген табыс табады.
Кэнфилдтің шәкірттері оның кеңестері мен әдістемелерін пайдаланып, мансап пен жеке өмірінде жетістікке жеткен. Оның табыс философиясы көптеген кәсіпкерлер мен студенттерге өмірлік мақсаттарына жетуге көмектескен.
Мари Форлео (Marie Forleo)
Мари Форлео – кәсіпкер, спикер және бизнес-коуч. Ол B-School онлайн білім беру платформасын құрды, бұл платформа кәсіпкерлік негіздері мен маркетинг стратегияларын үйретуге бағытталған.
Мари Форлеоның табысы жылына 5 миллион доллардан асады деп болжанады. Оның онлайн курстары және коучинг бағдарламалары мыңдаған клиентті қамтиды.
Мари Форлеоның шәкірттері оның курстарын аяқтап, өз кәсіптерін табысты жүргізгенін айтады. Мари оларды маркетинг, бизнес стратегиялар және өзін-өзі басқару салаларында дамытқан.
Джон Максвелл (John Maxwell)
Джон Максвелл – танымал көшбасшылық тренер, автор және коуч. Ол көшбасшылық пен басқарушылық дағдыларды дамыту тақырыбында жүзден астам кітап жазған, оның ішінде "The 21 Irrefutable Laws of Leadership" бестселлері бар.
Джон Максвеллдің табысы жылына 10 миллион доллардан астам деп есептеледі. Ол әлем бойынша семинарлар өткізеді және көшбасшылық бағдарламаларын ұсынады.
Максвеллдің әдістемелері әлемдегі көптеген бизнес көшбасшыларына көмектескен. Оның шәкірттері өз қызметтерінде жоғары жетістіктерге жетіп, көшбасшылық қасиеттерін нығайтқан.
P/S: Әлемге әйгілі коучтар көптеген адамдардың кәсіби және жеке жетістіктеріне әсер етіп, олардың өмірін өзгертті. Көптеген шәкірттері коучтардың әдістемелерін пайдаланып, табысқа жеткен. Алайда коучинг нәтижесі адамның өзін-өзі дамытуға дайын болуына байланысты, сондықтан коучтар ұсынатын әдістер тиімді болу үшін адамнан үлкен ынта мен күш талап етіледі.
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға