I.Ақтамберді жырау

(1675-1768)

Жыраудың деректі өмірбаяны және жыр-толғауларындағы өмірбаяндық көріністер. Ақтамберді есімі мен еңбегінің ел сөзінде және тарихи кітаптарда көріну жайы. Жырау толғауларындағы Дәуір бейнесі мен елдік арман-мұраттар. Жыраудың оптимистік көзқарасы және оның себебі. Жырау шығармаларындағы қаһармандық рух және романтикалық аңсар, дидактикалық ұлағат және реалистік суреттеулер.

XVІІІ ғасырда ел басына үйірілген қаһарлы қатерді де, қысталаңға киліккен елдің қынадай қырылып, үркіншілікке бой ұра үдере босуын да, намысты ерлердің бастауымен еңсе тіктеп, шапқыншы жауға қарсы шабуға бел буған қалың елдің айбынды күшке айналғанын да, тағдыры сынға түскен сәтте елдің елдік мінез танытуының арқасында ғана ата жұртын уысында ұстап қалғанын да көзбен көріп, сол оқиғалардың қалың ортасында жүріп, қажет сәттерде өз күшін де, сөз күшін де елдік мұратқа жаратқан жалаугер жыраулардың бірі –

Ақтамберді Сарыұлы.

Зерттеуші ғалымдар тарапынан жыраудың өмірбаянына қатыстыбіршама нақты деректер анықталған. Сол деректерге сүйенсек, Ақтамберді 1675 жылы Қаратау бойында дүниеге келген. Жыраудың өз толғауларынан да байқалатындай, ол атадан жалғыз тараған. Жалғыздығының үстіне, ата-анадан ерте айырылып, бала кезіндегі тәрбиені қандас туысы болып келетін Бердіке деген батырдан алып өседі. Бірнеше өлеңінің мазмұнына қарағанда, болашақ жыраудың ақындық қабілеті балалық шағынан бастап-ақ танылғанға ұқсайды. «Он жетіде құрсанып, Қылыш ілдім білекке» деп өзі жырға қосатындай, ол он жеті жасынан бастап түрлі жорықтар мен шайқастарға араласқан. Ғасырға жуық жасаған ғұмырында жырау туған халқының басынан өткен жағдайлардың бәріне куәгер болып қана қоймай, ел тағдыры таразыға тартылған оқиғалардың бел ортасында жүргені де анық. Балалық шағы Әз Тәуке билеген кезеңмен тұспа-тұс келетін Ақтамберді жырау одан кейінгі Қайып, Болат, Әбілмәмбет, Абылай хандардың ел тізгінін ұстаған дәуірлеріне де куә болып, сол жылдарда ел басынан өткен игілікті күндерде де, қиғылықты күндерде де халық арасынан табылған.