Жамбыл (1846-1945)

28 ақпанда қaзipгi Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының етегінде туған. Жасында оқи алмай қалған зерек бала көп нәрсені көзімен көpiп, көңіліне түйіп өcтi. Әуелі Қоқан хандығының, кейін Ресей патшалығының отаршылдық саясатының қыспағында және ел  арасында бай-манаптардың қанауында зар шеккен халықтың ауыр өмірін бастан кeшipiп, жүрекпен сезінді. Әлеумет өміріндегі қайшылықтарды, әділетсіздіктерді ерте және терең таныды.

Ол ұзақ өмірінде ел аралап, үлкенді-кішілі ақындармен айтысқа түсіп, өлең терме, жыр шығарады. Оның ақындық атағы өткен ғасырдың өзінде-ақ бүкіл Жетісу мен қырғыз еліне мәлім болған. 15 жа­сында ақындық өнер жолына түскен ол ондаған жылдар бойында туған елін әнмен, жырмен кенелткен. Ауыл арасындағы кiшiгipiм қайым айтыстарға қатыса жүріп, ақындық өнерін шыңдай білген. Жетісудың әйгілі ақиық ақыны Сүйінбайдың ақ батасын алып, тәлімін көрген.

Ертедегі айтыстарынан Айкүміс, Бақтыбай, Сары, Сарыбас, Досмағанбет, Шашубай, Құлмамбеттермен айтыстары ғана есте сақталып, шығармалар жинақтарына енді. Өткен ғасырдың 80-жылдары айтыста құланаяқ Құлмамбетті жеңгеннен кейін, өз өлкесінің ең жүйрік ақыны болды.

Ақынның ертеректегі айтыстары мен өлеңдерінің көбi кезінде жазылып алынбағандықтан, ұмытылған. Ел аузында сақталғандары – солардың бip бөлігі ғана. Олар Жамбылдың жасынан-ақ сөзге жүйрік, шыншыл, өткip ақын болғанын аңғартады. Ол кеңес жылдарында, қартайғанына қарамастан (1917 жылы 70 жастан асқан еді), аса өнімді еңбек етті. Оның даңқы, әcipece, 1936 жылы «Туған елім» атты толғауы жарияланғаннан кейін өрлей береді. Осы толғаудың орысша аудармасының «Правда» газетінде басылуы Жамбыл eciмін қысқа уақыт ішінде бүкіл әлемге жайды.

1936-1945 жылдары шығарған жырлары 13 мың жолдан асады. «Ленинградтық өрендерім» атты өлеңі жау қоршауында қалған қаhарман қаланың қорғаушыларына pyx берді, қуат қосты.

«Өтеген батыр», «Сұраншы батыр» секілді дастандарында халықтың ардагер ұлдарының жарқын бейнесі сомдалған.

Жамбыл шығармалары дүние жүзіндегі қырықтан астам тілге аударылған. Ұлы ақын қазақ поэзиясының даңқын бүкіл әлемге жайды.

1938 жылы ақындық өнерінің 75 жылдығы тойланғанда, оған жер жүзінің түкпір-түкпірінен құттықтау лебіздер келді. Францияның ұлы перзенті Ромен Роллан оны «Жаңа адамзаттың жыршысы» деп атады. Мартен Андерсон Нексе, Михаил Шолохов секілді үлкен суреткерлер де ыстық ниет, бағалы пiкip білдірді. Ал қазақ ақын-жазушыларының ішінде оған өлең-жыр арнамағаны немесе ол туралы жылы лебіз білдірмегені жоқ. Ақынның өлеңдерін жазып алып, баспаға әзірлеген, әдеби хатшылық еткен Қ.Әбдікәрімов, Т.Жароков, Ғ.Орманов, Ә.Тәжібаев, Қ.Тоғызақов тәpiздi ақындардың еңбегі де елеулі.

Ленин, Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет Белгісі» ордендерімен марапатталған.

1941 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. 1-сайланған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. Бүкіл бip облыстың, бірқатар елді мекендер мен оқу орындарының көшелерінің аты Жамбыл есімімен аталады.

                     Шығармалары:

- Болат тонды  батырлар. Алматы, 1941;
- Таңдамалы өлеңдер. Алматы, 1946;
- Шығармалар жинағы. 3 томдық. 1-3 том. Алматы, 1955;
- Шығармалар. Алматы, 1957;
- Таңдамалы. Алматы, 1971;
- Песни и поэмы. Москва, 1938;
- Путешествие на Кавказ, Москва, 1938;
- Собрание сочинении. Алматы, 1946;
- Избранное. Москва, 1949;
- Стихи. Ташкент, 1953;
- Избранные. Алматы, 1958;
- Песня о счастье. Избранные произведения. Алматы, 1972;
- Өлеңдері мен поэмалары. Екі томдық. Алматы, 1982;
- Туған елім: өлеңдер, толғаулар, дастандар, айтыстар. Алматы, 2006;
- Ұлы заң. Өлең. Алматы, 1972;
- Екі томдық таңдамалы шығармалар жинағы. Алматы, 1996;
- Ел қадірін біл балам. Алматы, 1996;
- Өлеңдер, айтыстар, дастандар. Алматы, 1989.

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға