Джонатан Свифт

Джонатан Свифт – ағылшын-ирлан жазушысы, сықақшы, публицист, ақын және қоғам қайраткері[1]. 1967 жылы 30 қарашада Ирландия астанасы – Дублинде дүниеге келген. «Гулливердің саяхаты» атты фантастикалық тетрологиялының авторы ретінде көпшілікке танымал. Дублинде өмір сүрген, Әулие Патрик соборында декан болып қызмет еткен. Өзі ағылшын тегінен шыққанымен, Свифт қарапайым ирландықтардың құқығын қорғаған.

Өмірінің бастапқы кезеңі

Свифттің отбасы және жастық шағы жайлы негізгі деректер өзі жазған «Автобиографиялық фрагмент» шығармасында келтірілген. Ол 1700-1731 жылдар аралығын қамтиды. Азамат соғысы тұсында Свифттің отбасы Кентербериден Ирландияға қоныс аударғаны жайлы шығармада айтылған. Свифт Ирландияның Дублин қаласында қарапайым протестант отбасында дүниеге келген. Әкесі сот шенеунігі болып қызмет істеген, ол ұлы дүниеге келмей қайтыс болған. Артында әйелі, қызы және ұлы қалды. Әкесі дүниеден озған соң отбасында қиындықтар көбейді, жоқшылыққа душар болды. Сол себепті жас Джонатан ағасы Годвиннің қамқорлығына өтті. Алайда ол шешесімен мүлдем көріспейтін. Мектеп бітірген соң Джонатан Дублин университетінің Тринити колледжіне 1682 жылы оқуға қабылданып, аталмыш білім ордасын 1686 жылы тәмамдады. Свифт бакалавр дәрежесі мен өмірлік ғылыми сауаттылыққа ие болды.

Ирландияда II Яков королінің құлдырауынан соң басталған азаматтық соғысқа байланысты 1688 жылы Свифт Англияға қоныс аударып, ол жерде 2 жыл өмір сүрді. Ол Англияда анасының таныс досы, ауқатты дипломат Уильям Темплдің хатшысы болып жұмыс істеді. Кейбір деректерде Уильям туыс ағайыны деп те кездеседі. Осында Свифт алғаш Эстер Джонсонмен 1681-1728 жылдары танысады. Ол әкесінен ерте айырылған үй қызметшісінің қызы болатын.

1690 жылы ол Ирландияға қайтып келді, әйтсе де Свифт Темплге жиі барып тұрды. Қызметке орналасу мақсатында Темпл Свифтке мінездеме-ұсыныс хатын тапсырды. Ол хатта Свифттің латын және грек тілдерін еркін меңгергені, француз тілімен де таныстығы және әдеби қабілетінің жоғары екендігі айтылған. Эссе жазудан Темплдің өзінің де танымалдығы болды. Ол хатшысының әдеби талантын бағалап, Свифтке өзінің жеке кітапханасын пайлануға рұқсат етті және күнделікті тұрмыста да көмегін аямады. Ал Свифт өз кезегінде Темплге алғыс ретінде кең көлемді мемуарын жазып бітіруге көмектесті. Дәл осы жылдары Свфит өзінің әдеби шығармашылығын бастайды. Алғашында ол өзін ақын ретінде сынады. Беделді Темплге атақты тұлғалар қонаққа келетін. Олардың қатарында король Вильгельм де болды. Міне, осы қонақтардың отырыстары болашақ сатирик үшін құнды дүниелер болды.

1692 жылы Свифт Оксфордта магистр атағын алды, ал 1694 жылы ағылшын шіркеуінің діни дәрежесіне ие болды. Ол Ирландияның Килрут ауылында діни қызметіне тағайындалды. Бірақ, көп ұзамай Свифттің айтуы бойынша, «бірнеше айдың ішінде өз қызметінен шаршап» Темплге бұрынғы қызметіне қайта оралды деген. 1696-1699 жылдары «Сказка бочки» және «Битва книг» атты сатиралық повесін жазды. Олар 1704 жылы жарыққа шықты, сонымен қатар өзге де бірнеше поэмалар дүниеге келді. 1699 жылдың қаңтар айында Свифттің қамқоршысы Уильям Темпл қайтыс болады. Свифт Темпл жайлы тек жақсы дүниелер жазған болатын. Свифт өзіне басқа қызмет іздестірді. Бірақ ол нәтижесіз еді. Осы аралықта ол сарайлық әдептің қыр-сырын үйренеді. Ақыры 1700 жылы ол Дублинде әулие Патрик шіркеуіне дін қызметшісі болып орналасты. Осы аралықта ол бірнеше памфлетті бүркеншек атпен (анонимді түрде) көпшілік назарына ұсынды. Свифттің замандастары оның сатиралық стилінің ерекше екенін ескере отырып, оның шығармашылығының айқындығын, ымырасыздығын, автордың оқиғаны ирониямен жеткізуін және сол арқылы шешімді өзі емес, оқырманға шығаруға қалдыратынын атап көрсетті.

Сықақ шебері (1700-1713)

1702 жылы Свифт Тринити колледжінің докторы атағын алды. Оппозициялық партиямен бірлесіп жұмыс істеді.Свифттің жазушы әрі ойшыл ретінде абыройы күн санап арта түсті. Осы жылдары Свифт әдеби ортамен байланыс орнату мақсатында Англияға жиі барып тұрды. «Сказка бочки» және «Битва книг» туындыларын бүркеншек атпен жарыққа шығарды. Аталмыш шығарманың алғашқысы «Адамзат тегінің кемелденуіне арнап жазылған» деген тақырыпшамен басылып шықты. Кітап бірден танымалдылыққа ие болды және алғашқы жолы-ақ үш басылымнан шықты. Бір айта кетерлігі, Свифттің барлық шығармалары лақап атпен жарық көріп отырды, тіпті анонимді түрде басылғандары да болды. 1705 жылы оның кітаптары парламентті жаулағанымен, әдет-ғұрыптың өзгерісі байқалмады. Свифт Ирландияға оралды. Ол жерде оны Ларокор ауылына шіркеуге қабылдап, ол 1707 жылдың соңына дейін сол жерді мекен етті. Ол өзінің бір хатында шығармадағы оқиғаны шатырдағы мысықтардың «концертімен» салыстырып жазғанын айтады. 1707 жылдар шамасында Свифт Эстер Ваномри есімді 19 жасар қызбен танысады. Ағылшынша Тзіһег Уапһотгі 1688-1723. Ол оны өз хаттарында Ванесса деп атайды. Ванесса да Эстер Джонсон секілді әкесіз өскен. Ванессаның Свифтке жазған хаттарының жартысы сақталған: «мұңлы, нәзік әрі таңғаларлық»... «Егер, сіз менің өзіңізге жиі хат жазатынымды байқасаңыз, маған оны дереу есіме салыңыз немесе маған хат жазыңыз, сонда мен сіздің мені ұмытпағаныңызды білемін...» Сонымен қатар Свифт Эстер Джонсонға да күн сайын хат жазып тұрды. Свифт оны Стелла деп атайтын. Кейінірек осы хаттар «Стеллаға арналған күнделік» деген атпен Свифт өлімінен соң кітап болып жарыққа шықты. Эстер-Стелла жетім қалған соң Свифттің ирландиялық түрғын үйіне өзінің әріптес құрбысымен көшіп барады. Свифттің тәрбиеленушісі құқығы негізінде. Биографтар Свифттің достарының куәлік етуімен Стелла екеуі жасырын түрде неке қидырған деген пікір білдіреді. Алайда, бұған ешқандай құжаттық дәлел жоқ.

1710 жылы Тори Генри Сент-Джонның басшылығымен виконт Болингброк Англия билігіне келді. Вик саясатынан көңілі қалған Свифт үкімет пайдасына сөз сөйледі. Кейбір аймақтарда олардың көзқарасы сәйкес келіп жатты. Тори ХІV Людовикпен соғысты тоқтатты, коррупцияны және пуритандық фанатизмді айыптай отырып Свифт жұртшылықты осыған қарсы күреске шақырды. Свифт талантты әрі ұтқыр ой лы жазушы Болингброкпен достық қарым-қатынаста болды. Үкімет Свифтке алғыс ретінде ағылшындық The Examiner атты апталық газеттен арнайы бет ұсынды. Онда Свифт өзінің памфлеттерін бірнеше жыл бойы жарыққа шығарып отырды.

Декан (1713-1727)

1713 жылы Тори лагеріндегі достарының көмегімен Свифт әулие Патрик соборының деканы, дін қызметшісі болып тағайындалды. Бұл қызмет оған қаржылық тәуелсіздікпен қатар ашық күрес жүргізу барысында белгілі бір саяси мінберге ие болуына мүмкіндік берді. Дегенмен, ол лондондық үлкен саясаттан шет қалды. Әйтсе де Свифт Ирландияда бола тұра қоғамдағы өзекті мәселелерді өзінің мақала, памфлеттерінде көрсету арқылы өзінше үн қатып отырды. Свифт әлеуметтік теңсіздікке, қанау мен езгіге, религиялық фанатизмге қарсы шықты.

1714 жылы Виктер билікке қайта оралды. Болингброкты якобиттермен бірлескені үшін айыптап Францияға жер аударды. Айдауға түскен досынан Свифт өзінің жақсы қызметке орналасуына көмектесуін сұрайды. Ол хатында бұл оның алғашқы өтініші екенін де атап айтқан. Дәл осы жылы Ванессаның әкесі қайтыс болады. Жетім қалған ол Свифтке жақын болу мақсатында Ирландияға қоныс аударады.

1720 жылы Ирландия парламенті палатасының өкілдері, яғни лордтар ағылшындық құрамасымен Ирландияға қатысты заң шығарушы функцияларды британдық коронаға ұсынды. Лондон тез арада жаңа құқықты пайдаланып ағылшындық тауар үшін ерекше жеңілдіктерді қарастырды. Осы сәттен бастап Свифт Ирландия автономиясын жоюды көздеген ағылшын метрономиясымен күресті. Ол қиындық көрген, зардап шеккен халықтың құқығын қорғайтын декларацияны басқарды. «Кез-келген басқару басқарылып отырған көпшіліктің келісімінсіз нағыз құлшылықтың өзі болып табылады…Жаратушының, табиғаттың, мемлекеттің, сонымен қатар өз жеке басының заңы бойынша Англиядағы қандастар секілді сіз де еркін бола аласыз және міндеттісіз еркін болуға.» Осы жылдары Свифт «Гулливер саяхаты» атты шығармасын бастайды.

1723 жыл. Ванессаның қазасы. Ванесса өзінің кішкентай сіңлісіне қарап жүріп, туберкулез ауруын жұқтырады. Соңғы жылдардағы Свифт екеуінің хаттары белгісіз себептермен жоғалып кеткен. Ирландия халқына үндеу «Письма суконщика», 1724 жыл. 1724 жылы «Письма суконщика» бүлікшіл шығармасы анонимді түрде мыңдаған тиражбен жарық көріп, таратылды. Онда ағылшын тауары мен монетасына байкот жариялау туралы жазылған. «Письма суконщика» туындысы халық арасында резонанс тудырғаны сонша, Лондон ирландиялықтарды бітімге шақыру мақсатында жедел түрде жаңа жергілікті әкім, яғни басқарушы етіп Картеретті тағайындады. Автордың аты-жөнін хабарлаған адамға тағайындалған сыйақы ешкімге де табысталмады. Кітапты басып шығарған баспагерді ғана тауып, сотқа бергенмен, оны ақтап алды. Премьер-министр лорд Уолполдың қамауға алу туралы ұсынысын Картерт қабылдамады, ол үшін бүтін әскер қажет екенін айтты.

1725 жыл. Ақыры Англия біршама экономикалық ымыраға келуге келісіп, осы сәттен бастап Свифт католиктік Ирландияның халық қаһарманына айналды. Оның замандастарының айтуы бойынша, Свифттің портреті Дублиннің барлық көшесінде ілініп тұрды. Ол қайда барса да оны жылы шыраймен қарсы алатын болды. Ал Свифттің өзі: «Ирландияға қатысты айтатын болсам, мені мұнда ескі достарым жақсы көреді, сол үшін мен оларға сәйкесінше жауап қайырамын немесе мен шын құрметке лайық ешкімді білмеймін» деп айтқанына достары куәлік етеді. Үкіметтің экономикалық қысымы бәсеңдеген соң Свифт дублиндық тұрғындар үшін өз қаражатынан қор ұйымдастырды. Свифттің «Скромное предложение» атты памфлеті Англия мен Ирландияду үлкен шу шығарды. Автор шығармада Үкіметке егер біз ирландиялық кембағалдардың балаларын асырай алмасақ, олардың ашығуына себепші болсақ, одан да оларды етке айырбастап, ал терісінен қолғап жасап алайық деген әжуа ұсыныс жасайды.

Өмірінің соңғы жылдары (1727-1745)

1726 жылы «Гулливер саяхатының» алғашқы екі томы жарық көрді (Автордың аты-жөні көрсетілмеген). Ал қалған екі томы келесі жылы жарыққа шықты. Кітап керемет табысқа ие болды. Бірнеше айдың ішінде ол бірнеше рет басылып үлгерді. Көп ұзамай өзге тілдердегі аудармалары да жарық көрді. 1728 жыл. Стелла дүниеден озды. Свифттің моралдық-рухани жағдайы күрт нашарлады. Соған қарамастан оның даңқы күн санап арта түсті. 1729 жылы Свифт Дублиннің құрметті азаматы атағына ие болды. 1727 жылы оның шығармаларының топтамасы оқырманға жол тартты. 1737 жылы екінші топтама жарық көрді. Өмірінің соңғы жылдарында Свифт жан азабынан жапа шекті. Ол өзінің бір хатында өзінің жаны мен тәні қатар қиналып азаптанғанын жазды. 1742 жылы инсульт алған қаламгер сөйлеу қабілетінен айырылады және уақыт өте ақыл-есінің ауытқуы байқалады. Үш жылдан соң, яғни 1745 жылы Свифт қаза тапты. Ол өзі қызмет істеген орталық соборда, Эстер Джонсон мазарының жанына жерленді. Ол 1740 жылы өзінің мазарына арнап эпитафия жазып, өсиетінде көрсетіп кетті. «Бұл жерде Джонотан Свифттің денесі тыныштық табуда. Енді қатігездік оның жүрегіне әсер ете алмайды. Еркіндік үшін батыл күрескен адамды пір тұт, жолаушы!»

Свифттің өзіне арнаған эпитафиясы. Әулие Патрик шіркеуі. Ертеректе, 1731 жылы Свифт «Доктор Свифттің өліміне арналған өлең» атты шығармасын жазды. Онда ол өзінің автопортретін жасап көрсетті.

Қызықты жайттар

Әулие Патрик соборындағы мазарлардың ескіріп, тозуға айналғанын байқаған Свифт марқұм болған кісілердің туыстарына, бауырларына ескерткішті қалпына келтіру үшін қаражат салып жіберуін өтініп хат жазған. Ал бас тартқан жағдайда ескерткіштерді шіркеудің есебінен жөндейтінін, бірақ ескерткіштегі жазылған жазудың мәтінінде адресат сараңдығы мен қайырымсыз екенін көрсететінін айтқан. Міне, осындай хаттардың бірі ІІ Георгий короліне жолданған болатын. Ұлы мәртебелі король хаты жауапсыз қалдырады. Свифт уәде еткеніндей корольдің туысының ескерткішін жөндетіп, онда патшаның сараңдығын жазып қойған. •Свифт өзі ойлап шығарған «лилипут» және «иеху» сөздері әлемнің бірнеше тілдеріне аударылған. •«Гулливер саяхатында» Марстың екі серігі бар екені айтылады, ол ХІХ ғасырда ашылған. •Бірде собор алдындағы алаңда халық жиналып шу шығарады. Свифтке қала тұрғындары күннің тұтылуын бақылау үшін жиналғанын хабарлайды. Ашуы келген ол көпшілікке «тарқаңдар, декан, яғни Свифттің өзі күннің тұтылуын болдырмайды» деп мәлімдеме жасайды. Артынша жиналған адамдар у-шусыз тарқайды. •Ванессаның өсиеті бойынша оның қаражатының жартысынан көбі Свифттің жолдасы Джордж Берклиге мұраға қалдырған. Беркли болашақ танымал философ. Ол сол кезде Ирландияның Дери қаласында декандық қызметте болған. •«Гулливер саяхатының» алғашқы орыс тіліндегі аудармасы 1772-1773 жылдарда «Гулливердің Лилипут, Бродинягу, Лапуту, Баллибары еліне, немесе жылқыларға саяхаты» деген атпен жарияланды. Француз баспасынан аударма жасаған Эрофей Каржавин.

Шығармашылығы

Свифттің шығармаларының жиынтығы кітабының мұқабасында «Ирландия Свифтке алғыс білдіреді» деген сөз және қанатты періштелер лавр ағашының бұтағын тарту етіп тұрған суреті бар. Свифтке өз заманында саяси памфлеттің шебері деген мінездама берген. Уақыт өте келе оның шығармаларының саяси өткірлігі жоғала бастады. Дегенмен, аталмыш туындылар ирониялы сатираның тамаша үлгісі бола білді. Оның кітаптары автордың көзі тірісінде-ақ Ирландияда да, Англияда да көптеген тиражбен жарық көріп, танымал болды. Кейбір шығармалар елдегі саяси жағдайдан тәуелсіз, өзінің әдеби мазмұнымен де оқырманды өзіне тартты. «Гулливер саяхаты» әлемдегі ең көп оқылатын классикалық туынды және оншақты рет экраннан көрермен назарына ұсынылған. Балаларды бейімдеуге арналған және кино ретінде шығарманың сатиралық мазмұны сәйкес келмейтін.

Философиялық және саяси ұстанымдары

Свифттің әлемдік көзқарасы, өзінің айтуы бойынша 1690 жылы қалыптасқан. Ол бұл жайында 1725 жылы 26 қарашада өзінің ақын досы Александр Поупқа жазған хатында айтқан. Свифт мизантроптар адамдарды болмысынан артық көріп, соңында өздеріңнің алданғандарына, қателескендеріне көз жеткенін айтады. Свифт ешқашан адамзатқа өштеспеген. Себебі оның адамзатты ала алмай жүрген кегі жоқ. «Сіз және менің барлық достарым менің әлемге деген махаббатымның болмауын, жас ерекшелігіне бөлмеуін қадағалауыңыз керек. Оны дәлелдей алатын менің 20 жас пен 58 жас аралығындағы куәгерлерім бар. Қай жаста болсам да сезімім өзгерген емес». Қаламгер жеке адамның жоғары құндылығының либералдық мәніне көңіл бөлген жоқ. Ол үшін өнеге адамзат құндылығының ең асылы болатын. Свмфт адамзат пейілінің прогресін көрмеді, керісінше дағдарысқа ұшырағанын ескеретін. Ал ғылыми датуға деген көзқарасын ол «Гулливер саяхвтында» көрсетті. Свифт қоғамдық өнегені күшейтуде англикандық шіркеудің маңызы зор екеніне көңіл бөлді. Оның пікірінше ол мейлінше жақсы сақталған, христиандық пікірмен католицизмді және радикалды пуританизммен салыстырғанда ол фанатизмнен зардап шекпеген, бұзылмаған. «Бөшке ертегісі» шығармасында Свифт теологиялық шиеленісті мысқылдаса, «Гулливер саяхатында» мисыздардың саналы адамдарға қарсы бітіспес таласын, тартысын суреттейді. Британдық корольдіктегі религиялық еркіндікке қарсы күресінің себебі – религиялық, яғни д»ни сенімнің еркіндігі қоғамдық сананы және адамзат қауымына бүлік салушы деп түсінді. Свифттің пікірінше ешқандай д»ни қайшылықтар шіркеулердің құлауына, ұрыс-керістерге себеп болмайды. 1708 жылы жазылған «Рассуждение о неудобстве уничтожения христианства в Англии» памфлетінде Свифт елдегі діни заңдылықтардың либерализациясына қарсы шықты. Оның ойынша, ол осылай келісімге қол жеткізе аламын деді. Мүмкіндігінше Англиядағы христиандыққа қарсы және соған қатысты діни құндылықтардың болмауына үмітенді. Свифттің өзге де памфлеттері осы сарындағы сарказм мен мысқылға толы болды. Жалпы, Свифттің шығармашылығын адамзат болмысын, табиғатын жетілдіруге, кемелденуіне үндеу ретінде бағалауға болады. Ол барынша адамның рухани және адами қасиетін жақсарту жолдарын табуға тырысты. Свифт қайрымды қоғам орнатуды ұсынды. Свифттің саяси көзқарасы діни көз қарасына сәйкес келетін. Ол «алтын белеске» ұмтылды. Олқатыгездікке барынша қарсы тұрды. Дегенмен, аздың көпке бағынуын талап етті, әрине заңсыздық пен куш көрсетусіз. Биографтардың айтуы бойынша, Свифт өзінің партиялық позициясын өзгерткенімен түбінде оның көз қарасы өзгермегенін аңғарады. Свифттің кәсіпқой саясаткерлерге қатысты пікірін ұлы патшаның сөздерімен дәлірек жеткізеді: « Бір доңғалақтың орнына екі доңғалақ дөңгелете білген немесе бір тал шөптің орнына екі бас шөп шығара алатын кез-келген адам бүкіл адамзатқа, өз Отанына барлық саясаткерлердің бірігіп жасай алмағанынан артық береді».

Свифтті кейде мизантропқа теңеп жататыны да бар. Себебі, ол өз шығармаларында, атап айтсақ «Гулливер саяхатының» ІV бөлімінде адамзатты аяусыз қорлаған. Бірақ, соған қарамастан ол Ирландияда бүкіл халықтық құрмет пен сүйіспеншілікке ие болды. Свифт адамзат табиғатын мақұрым қалғанын суреттеу арқылы келемеж етуіне сену қиын. Себебі, ол шығармаларында адамзат үшін шынайы азап шегеді, адамның жақсылыққа жете алиағанына күйінеді.

Свифтке адамдардың өзі жайлы пікірі тым артық екені ұнамайтын. Ол «Гулливер саяхатында адамзаттың кез-келген кесіріне төзімділікпен қарайтынын, бірақ осы теріс міне-құлыққа көкіректк қлсылғанда менің шыдамым әлсіреп кетеді деп жазды. Болингброктың айтуы боынша, Свифт шын мәнінде адамзатты өз туындыларында суреттегеніндей жек көретіні рас болса, ол әлемге мұншалық өштеспес еді.

Свифт досы Александр Поупқа жазған бір хатында былай дейді: 19 қыркүйек, 1725 жыл -Мен барлық ұлтты, барлық маман иесін және түрлі ұйымдарды жек көрдім. Менің махаббатым жеке тұлғаларға ғана арналады. Мәселен, мен заңгерлерді, заң шығарушыларды, заң өкілдерін жек көремін, бірақ адвокатты және сотты жақсы көремін. Дәрігерлерге де дәл солай, өз мамандығымды айтпай-ақ қояйын, бұл солдаттарға да, ағылшындықтарға да, шотландықтарға да, француздарға да және тағы басқаларға қатысты.Әйтсе де бәрінен бұрын адам деп аталатын хайуанды жек көремін, соған қарамастан Джонды, Питерді, Томасты шын жүректен жақсы көремін. Менің пікірім осындай, өзім бірге өмір сүрген, бірге жұүмыс істейтін танитындарға деген ойым. Бірақ мен бұны ешқашан сыртқа шығарып айтпадым және әрі қара да ешкімге ешнарсе айтпаймын. Себебі мен әлі адамдармен біргемін.

Кітаптары

«Кітаптар айқасы»

«Бөшке ертегісі»

«Стеллаға арналған күнделік»

«Гулливер саяхаты»

Свифт алғаш рет өзіне оқырман назарын 1704 жылы «Кітаптар айқасы» арқылы аударды. Ол пародия, кекесін мен памфлеттің арасындағы туынды еді. Ондағы басты идея көркем шығармаға қарағанда белгілі бір автордың туындысы жоғары тұрды. Мазмұн маңызды емес. «Бөшке ертегісінде» ағайынды үшеудің оқиғасы жайлы айтылады. Олар христиандықтың үш бұтағының көрінісі еді. Ағылшындық екі түріне қарағанда әлдеқайда саналы жол екенін екенін дәлелдеуге тырысқан. Свифттің мінезіне тән қасиет ол - өзге конфессияларды сынағанда библияның немесе шіркеу ережелеріне емес сана мен түйсікке негізделе отырып жазған. Свифт шығармаларының бір бөлігі лирикалық сарында жазылған жазылған туындылар. Мәселен, «Стеллаға арналған күнделік» хаттар жинағы, «Каденус и Ванесса» поэмасы (Cadenus – анаграмма dekanus сөзінен шыққан, яғни «декан» деген ұғымды береді) және тағы басқа шығармалары. Биографтар Свифттің екі қамқоршы қызымен арақатынасына қатысты таласуда. Бірі ол тек платоникалық байланыс десе, енді бірі ол байланысты махаббат деп болжам жасады. Қалай болғанда да ол достыққа әрі ізгі ниетке құрылғанын аңғару қиын емес. Автор шығармашылығының осы тұсынан біз «өзге Свифттің» адал әрі қамқор дос екенін танимыз. «Гулливердің саяхаты» Свифт сатириктің бағдарлы манифесті. Бірінші бөлімде оқырман лилипуттың ақылға сыймайтын өзі жайлы пікіріне күледі. Ал, екінші бөлімде великандар алыптар әлемінде пікір мүлде өзгереді, біздің мәдениетіміз көтеріліп, дамуы қажет екені анық байқалады. Үшіншіден, адам санасы мен ғылымды келемеж етеді. Соңғы төртінші бөлімде озбыр йехулар көрініс табады, олар адамзат табиғатының рухсыз құрамдас бөлігі ретінде сипатталады. Свифт таңдауды оқырманға қалдырады, адам өзі шешім шығарып йеху немесе саналылықты таңдауды ұсынады.

Өлеңдері және поэмалары

Өлеңмен жазылған туындыларын Свифт өмір бойы жинап отыратын. Олар лирикалық, пародиялық, яғни сатиралық жанрда жазылды.

Публицистика

Джонатан Свифт портреті International Mag. Газеті, 1850 ж. Свифттің памфлеттері мен хаттарынан кең танымалдылыққа ие болғандары: «Рассуждение о неудобстве уничтожения христианства в Англии» (ағыл. 1708 ж). «Предложение об исправлении, улучшении и закреплении английского языка» (ағыл. А.Proposal for Correcting, Improving and Accertaining the English Tongue) 1721 ж) «Письмо суконщика» 1729 ж. Памфлет жанры көне дәуір заманында да болған, дегенмен Свифт виртуоздылық пен көркемдік және белгілі бір мазмұнда театрландырылған мәнге ие болуына үлес қосты. Оның әрбір памфлеті түрлі ұстанымда жазылған. Тілі, стилі және мәтіннің мазмұны бетперделі кейіпкерге лайықталып шығарылған. Әр памфлетте – әртүрлі бетперде.

«Рассуждение...» (1708 ж, 1711 ж. баспадан шыққан) келемеждеу памфлетінде Свифт діни сенімнен бас тарту зайырлы ұстанымды қолдау, дінсіз ортаны таңдау, яғни дәстүрлі христиандық құндылықтардан бас тарту деп түсінді.

Либералдың бетпердесі арқылы ол христиандық құндылықтар партиялық саясатқа кедергі келтіретінін және сол себепті одан бас тарту керектігі жөнінде мәселе көтереді.

–Егер евангельдік білімнен бас тартсақ, барлық сенім мәңгілікке жоғалады, сонымен бірге ізгі ниеттілік, ар-намыс, әділдік пен ... адамзат санасына тыным көрмейтін, саналы ойлауына кедергі келтіретін осы жайттардың барлығы өмір бойы болмайды деген қоғам үшін пайдалы екенін сылтау етеді. Дегенмен, либерал сенімнен бас тарту қателік екенін, кей жағдайларда осы діни сенімнің әрі-беріден соң пайдалы екенін, сондықтан одан түбегейлі бас тарту дұрыс еместігін дәлелдейді. Ағылшындық үкіметтің Ирландияға қатысты тонау саясатына қарсы күреске «суконщик М.Б.» бетпердесі арқылы шақырды. (М.Б. - Марк Брут болуы мүмкін, Свифтті пір тұтқан азамат). «Скромное предложение» шығармасындағы бетперде тым арзан болғанымен, памфлеттің стилі автордың пікірінше, сенімді қорытынды шығарады, автор бетпердесінің ұятсызының дәрежесі ирландиялық балалардың аштыққа душар болуына себепкерлердің намысына сәйкес келеді.Кейбір жарияланымдарында Свифт ойын тіке жеткізеді. Ешқандай келемеж, мұқатусыз. Мысалы, «Предложение об исп...» әдеби тілдің тазалығына көңіл бөліп, жаргон сөздерге, диалект және сауатсыз сөздерге қарсы екенін ашық айтады. Свифт шығармаларында мистификациялар да????? аңыздар да жоқ емес. Мысалы, 1708 жылы Свифт астрологтарды айлакерлігі үшін айыптайды. Ол «Исаак Бикерстафор» атты (ағыл. Isaac Bikerstoff) болашақта орын алатын оқиғалар жайлы альманах шығарды. Свифттің бұл альманағы Джон Пратридж деген бұрынғы етікшінің Англияда жарық көрген кітабын көпшілікке келемеж етті. Ол кітапта түсініксіз шағымдармен қатар («бұл айда беделді тұлғаға ажал немесе ауру қаупі бар») нақты болжамдар да келтірілген, оның ішінде Партридж өзінің де өлімін болжаған. Сол күн жеткенде Свифт Партридждің танысы атынан сөйлеп, оның ажалы жайлы жеткізеді және болжамға сәйкес қаза болғанын да айтады. Кейінірек аталмыш астрологқа өзінің тірі екенін дәлелдеу оңай болмады, өз есімін баспагерлер арасында қайта тірілту де қиын болды, себебі оның атын астрологтың өз болжамы бойынша өлгенге санап, сызып тастаған болатын.

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға