Бірінші Балқан соғысы

 

Бірінші Балқан соғысы (9.10.1912 - 30.5.1913) — Балқан одағы (Болгария, Сербия, Грекия және Черногория) мемлекеттері мен Түркия арасындағы соғыс. 1912 ж. Австрия-Германия блогына қарсы тұра алатын Балқан одағының құрылуын Антанта елдері қолдады. Осман империясының әлсіреуі, Балқан түбегіне Австрия-Венгрия тарапынан келер қауіптің күшеюі Балқан елдерінің белсенді әрекет етуіне әсерін тигізді. Балқан одағындағы Болгария Салоники мен Бат.Фракияны өзіне қосып алу арқылы Эгей теңізіне шығуды көздесе, Сербия Грекиямен бірлесе отырып, Албанияны бөліске салуды, сонан соң Адрия теңізіне шығуды мақсат етті. Болгария мен Сербия Македонияның барынша көп бөлігін иемденуге ұмтылды. Македония мен Албаниядағы көтерілістер және Италия-Түркия соғысы(1911 - 12) Б. Б. с- ның тұтануын тездетті. Түркияның Македония мен Фракияға автономия беруден және олардың халқын түрік армиясы қатарына алудан бас тартуы соғысқа сылтау болды. Черногория 1912 ж. 8 қазанда Түркияға қарсы соғыс жариялап, 35 мың әскер, Болгария шамамен 300 мыңдай, Сербия 280 мыңнан астам, ал Грекия 110 мыңға тарта әскер шығарды. Әскери қимылдар 1912 ж. 9 қазанда басталды. Түркия оларға тек 300 мыңдай ғана әскер қарсы қоя алды. Б. Б. с. одақтастар үшін сәтті болды. Болгария әскерлері Константинопольге бет түзеп, Эгей теңізіне шықты және Фракиядағы Эдирне қаласын(Адрианополь) қоршады, грек армиясы Салоникиді басып алды. Сербия күштері Македонияның басым бөлігін, Косовоны және Нови-Пазарды жаулап алды. Албаниядағы черногориялықтар сербтермен бірлесе отырып, Адрия теңізіне шығып, Шкодерді(Скутари) қоршауға алды. Ал, грек флоты Дарданелл бұғазының шығар аузын жауып тастап, Эгей теңізінде үстемдік етті. Түркия ауыр жағдайда қалып,1912 ж. қарашада ұлы державаларға ара ағайындық жасау жөнінде өтініш білдірген соң, солардың араласуымен 1912 ж. 3 желтоқсанда әскери қимылдар тоқтатылды. 1912 ж. 17 желтоқсанда Лондонда басталған келіссөздер нәтижесінде Түркия Балқан елдері қойған талаптарды қабылдауға келісімін берді. Түркия өзінің тек Константинопольден басқа барлық еуропалық иеліктерінен бас тартқан соң, шекарасы Мидье-Радосто шебі арқылы ғана өтетін болды. Бірақ, 1913 ж. қаңтарда Түркиядағы төңкеріс нәтижесінде билік басына келген Жас түріктер кабинеті Германияның қолдауымен Балқан одағы елдерінің талаптарын қабылдамай тастады. 1913 ж. 3 ақпанда соғыс қимылдары қайта жанданды, бірақ 6 наурызда келіссөз қайта басталды. 1913 ж. 30 мамырда қол қойылған Лондон келісім-шарты бойынша Балқан түбегінің құрылымы белгіленіп, Балқан елдері мен Түркия арасындағы шекара Мидье-Энез бойымен өтті. Түркия өзінің бүкіл еуропалық иелігінен (Стамбұл мен Фракияның шағын бөлігінен басқа) айырылды. Б. Б. с. нәтижесінде Осман империясының жеңіліске ұшырауы, бір жағынан, Албанияның тәуелсіздік алуын (28.11.1912) тездетсе, екінші жағынан, Балқан одағы елдерінің арасындағы қайшылықтарды шиеленістіре түсті.