Тау шаңғысы
Тау шаңғысы, шаңғы спортының жетекші түрлерінің бірі. Жол бойында айналып өтетін кедергілері бар таү беткейінде арнайы жасалған қарлы жолдардан құлдилап төмен түсу. Мұнда кедергілерден өту шеберлігі және шапшаңдық (көрсеткен уақытта) есепке алынады. Т. Ш-сы слалом, слалом-гигант және шапшаң түсу болып үшке бөлінеді. Бұл спорт түрінің Отаны - Норвегия, осы елдегі Телемарк деген жерде пайда болған. 1856 жылы Иен Перстенсон деген пошташы Сьерра-Невады тауынан шаңғымен асып түседі. 1878 жылы белгілі жазушы сэр Артур Конан Дойл Швейцарияға Давостан Арозуға шаңғымен жүріп өтіп, Альпі тауын асып түседі. Осыдан кейін-ақ Швейцария да т. Ш-ғысы тезірек дами бастайды. 1903 жылы шаңғымен таудан түсудің әдістері "христания", "телемарк", "слалом" терминдер! Пайда болды. Бұлар норвег халқының сөздері. Т. Ш-сынан алғашқы жарыс 1905 ж. Австрияда өтті. 1908 ж. Швейцарияда алғашқы Т. Ш-сы клубы ашылды. 1911 ж. 7 қаңтарда 12 ағылшын шаңғышысы Альпідегі Вилзтаубел шыңына шығып қарлы беткеймен етекке түседі. 1922 ж. Англиядағы Т.ш-шыларының клубы алғашқы жарыс ережесін шығарып 1-ші Ә. Ч-тын өткізді. Слалом жене шапшаң түсуден ағылшын әйелі Э. Макинен Ә. Ч-тының тұңғыш ч-ны атанды. 1936 ж. Герминц-Партенкирхенде өткен (Герм.) Қысқы О.о-дарда Т. Ш-сы (слалом және шапшаң түсу) бағдарламаға енді. 1952 ж. Осло қаласында өткен кезекті қысқы О.о- дарда бүған слалом-гигант қосылып Т. Ш-сының бағдарламасы осымен тамамдалды. Т. Ш-сы өте шапшаңдықта ететін спорт түрі. Мыс., шапшаң түсуде жылдамдық 200 км/сағатқа жетеді. Жолда бұрылымдар кеп, 800 м. Биіктіктен кезді ашып-жұмғанша 3 км. қашықтықтан өтеді. Слаломда биіктік 100-200 м., қашықтық 500-700 . Слапом-гигантта биіктік 700 м.-ге дейін, қашықтық 1000-2500 м.-дің арасында. Түсетін жол ауыр, күрделі. Жеңімпаз әр бағдарламада анықталады. Т. Ш-сынан рекордтар 1930 жылдан бастап есептеліп келеді. Алғашқы рекордшы Гузи Лангердің көрсеткіші - 105.675 км/сағат. Мұндай шапшаңдықты қазір ортақол ш-шы көрсете алады. Ал қазір Ә-дік рекорд 220 км/сағаттың шамасында. 1984 ж. Австриялық Франц Вебер Канадада Старм шыңынан 4 км. биіктіктен 203.155 км/сағат шапшаңдықпен түсті. Т. Ш-сында рекордтар Германияның "Маркер" фирмасы шығарған бәтеңкелердің ұлтанына орнатылған микрокомпьютерлер арқылы есептеледі. 1981 ж. Т. Ш-сынан қоссайыс Ә. Ч-тының бағдарламасына енгізілді Бұған слалом жене шапшаң түсу енді. Супергигант слаломы кейінірек пайда болды. Сөйтіп Т. Ш-сынан 18 медальдар комплекті сарапқа салынады. Т. Ш-сынан Ә. Ч. (1931 жылдан) әрбір төрт жылда бір рет өткізіледі. Жыл сайын Ә. Кубогі өтіп келеді. Мұнда к-далық жеңімпаз барлық ірі жарыстарда жеңіске жеткен ш-шылардың көрсеткен нәтижелерін қосу арқылы есептеледі.
Тау шаңғысы, шаңғы спортының жетекші түрлерінің бірі. Жол бойында айналып өтетін кедергілері бар таү беткейінде арнайы жасалған қарлы жолдардан құлдилап төмен түсу. Мұнда кедергілерден өту шеберлігі және шапшаңдық (көрсеткен уақытта) есепке алынады. Т. Ш-сы слалом, слалом-гигант және шапшаң түсу болып үшке бөлінеді. Бұл спорт түрінің Отаны - Норвегия, осы елдегі Телемарк деген жерде пайда болған. 1856 жылы Иен Перстенсон деген пошташы Сьерра-Невады тауынан шаңғымен асып түседі. 1878 жылы белгілі жазушы сэр Артур Конан Дойл Швейцарияға Давостан Арозуға шаңғымен жүріп өтіп, Альпі тауын асып түседі. Осыдан кейін-ақ Швейцария да т. Ш-ғысы тезірек дами бастайды. 1903 жылы шаңғымен таудан түсудің әдістері "христания", "телемарк", "слалом" терминдер! Пайда болды. Бұлар норвег халқының сөздері.
Т. Ш-сынан алғашқы жарыс 1905 ж. Австрияда өтті. 1908 ж. Швейцарияда алғашқы Т. Ш-сы клубы ашылды. 1911 ж. 7 қаңтарда 12 ағылшын шаңғышысы Альпідегі Вилзтаубел шыңына шығып қарлы беткеймен етекке түседі. 1922 ж. Англиядағы Т.ш-шыларының клубы алғашқы жарыс ережесін шығарып 1-ші Ә. Ч-тын өткізді. Слалом жене шапшаң түсуден ағылшын әйелі Э. Макинен Ә. Ч-тының тұңғыш ч-ны атанды. 1936 ж. Герминц-Партенкирхенде өткен (Герм.) Қысқы О.о-дарда Т. Ш-сы (слалом және шапшаң түсу) бағдарламаға енді. 1952 ж. Осло қаласында өткен кезекті қысқы О.о- дарда бүған слалом-гигант қосылып Т. Ш-сының бағдарламасы осымен тамамдалды.
Т. Ш-сы өте шапшаңдықта ететін спорт түрі. Мыс., шапшаң түсуде жылдамдық 200 км/сағатқа жетеді. Жолда бұрылымдар кеп, 800 м. Биіктіктен кезді ашып-жұмғанша 3 км. қашықтықтан өтеді. Слаломда биіктік 100-200 м., қашықтық 500-700 . Слапом-гигантта биіктік 700 м.-ге дейін, қашықтық 1000-2500 м.-дің арасында. Түсетін жол ауыр, күрделі. Жеңімпаз әр бағдарламада анықталады. Т. Ш-сынан рекордтар 1930 жылдан бастап есептеліп келеді. Алғашқы рекордшы Гузи Лангердің көрсеткіші - 105.675 км/сағат. Мұндай шапшаңдықты қазір ортақол ш-шы көрсете алады. Ал қазір Ә-дік рекорд 220 км/сағаттың шамасында. 1984 ж. Австриялық Франц Вебер Канадада Старм шыңынан 4 км. биіктіктен 203.155 км/сағат шапшаңдықпен түсті. Т. Ш-сында рекордтар Германияның "Маркер" фирмасы шығарған бәтеңкелердің ұлтанына орнатылған микрокомпьютерлер арқылы есептеледі. 1981 ж. Т. Ш-сынан қоссайыс Ә. Ч-тының бағдарламасына енгізілді Бұған слалом жене шапшаң түсу енді. Супергигант слаломы кейінірек пайда болды. Сөйтіп Т. Ш-сынан 18 медальдар комплекті сарапқа салынады. Т. Ш-сынан Ә. Ч. (1931 жылдан) әрбір төрт жылда бір рет өткізіледі. Жыл сайын Ә. Кубогі өтіп келеді. Мұнда к-далық жеңімпаз барлық ірі жарыстарда жеңіске жеткен ш-шылардың көрсеткен нәтижелерін қосу арқылы есептеледі.
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға