«Қазақстан – 2050» стратегиясын жүзеге асыруға шетелдегі қазақ диаспорасы да үлес

Сұлтанәлі БАЛҒАБАЕВ, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы төрағасының орынбасары, Халықаралық «Алтын бесік» журналының бас редакторы

– Қазіргі таңда бүкіл еліміз Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» стратегиясы – қалыптасқан мем­ле­кеттің жаңа саяси бағыты» атты Жол­дауынан туындайтын тапсырмаларды жүзеге асыру бойынша сан-салалы жұмыстарды қолға алды. Бұл тұрғыда шетел қазақтарының пі­кір-көзқарастары қалай? Олар Ұлт Көш­бас­шысының осы стратегиясынан хабардар бо­лып, қызығушылық танытып отыр ма? Дү­­ниежүзі қазақтары қауымдастығы бас­шы­ларының бірі ретінде әңгімеңізді осыдан бастасаңыз.

– Шетелдегі ағайындар Елбасының биылғы Жолдауынан жан-жақты хабардар деп толық сеніммен айта аламын. Ең ма­ңыз­дысы, олар Жолдаудан хабардар болып қана қоймай, сонымен бірге оны жүзеге асыруға қатысуға ынталы әрі бұған толық мүмкіндіктері де бар. Бұл ретте, тәуелсіздік алған жиырма жылда Қазақстанның қазіргідей биік деңгейге көтерілуіне шет­елдегі қазақ диаспорасының да үлкен үлес қосқанын айта кеткен жөн. Мысалы, тоқсаныншы жылдардағы өтпелі кезеңнің қиын уақытында Қазақстаннан сырт жерлерге бірнеше миллион адам көшіп кетті. Сөйтіп, көптеген елді мекендердің тұр­ғындары азайып, жұмыс қолы кеміп, экономикамыз құлдырады. Осы қиын жағдайда сырт жерлерден Қазақстанға этникалық қазақтар, яғни оралмандар көптеп келе бастады. Осы үдеріс кезінде Қазақстанға үлкен демеу болды. Демек, шетелдегі ағайындарды болашақта да қолтығымызға тартып, бүкіл халқымызға ортақ мұраттарды бірлесіп жүзеге асыруды жалғастыра беру қажет. Бұл, әсіресе, «Қа­зақ­стан – 2050» стратегиясы сынды аса ма­ңызды міндеттерді қолға алғанда айрық­ша есте болғаны жөн.
 Осыған орай Елбасына Қауымдастық төралқа төрағасының бірінші орынба­сары Талғат Мамашевтың атынан «Қазақстан – 2050» стратегиясын жүзеге асыруға шетелдік қазақтарды да қатыстыру туралы тұжы­рым­дамалық ұсыныстар дайындап, ұсынған едік. Қазір Қазақстан үкіметі осы ұсы­ныс­тарды сараптамадан өткізіп, тиісті ақ­па­раттар жинап, жүзеге асырудың мүмкін­діктерін қарастыруда. Демек, болашақта Елбасының Жолдауын жүзеге асыруға шетелдік ағайындар да өздерінің лайықты үлестерін қосады деп сенеміз.

 – Соңғы кезде «оралмандар көші мүлдем тоқтатылыпты, бұл жөнінде Үкіметтің қау­лысы да шыққан көрінеді» деген әңгіме айтылып жүр. Мұндай жағдайда шетелдегі ағайындар Елбасының Жолдауын жүзеге асыруға қалай қатысады?

– Бұл – жай алыпқашпа сөз, оралман­­-дар көші тоқтатылған жоқ және тоқтатыл­май­ды да! Бұған Елбасына жолданған ұсы­ныстарымызға орай, Экономика және бюд­жеттік жоспарлау министрлігінен бізге күні кеше ғана келген жауап хат айқын дәлел. Бұл хатта «Оралмандардың 2012 – 2014 жылдарға арналған көшіп келу кво­тасын белгілеу туралы» Қазақстан Рес­пуб­ликасы Үкіметінің 2011 жылғы 22 жел­­­­тоқ­сандағы №1581 қаулысына сәйкес, оралмандардың 2012-2014 жылдарға арналған көшіп келу квотасы әр күнтізбе­­лік жылға саны 10 мың отбасыдан белгілен­­ген» деп анық көрсетілген. Демек биыл да, ке­лесі жылы да атажұртқа кемінде 50-60 мың қан­дасы-мыз көшіп келеді деп есептеуге болады. Бірақ сонымен бірге ағайындар­дың ата­жұртқа келуі бұрынғыдан әлдеқайда бә­сеңдегені де даусыз. Мұндай жағдай, әсі­ресе, өткен жылы айқын аңғарылды. Бұл кездейсоқтық емес, көштің азаятыны осы­дан екі-үш жыл бұрын-ақ айқын байқала бастаған. Оның ең басты себептерінің бірі – көші-қондағы жемқорлық. 2007-2008 жылдардан бастап оралмандарға бөлінген ұшан-теңіз қаржыны неше түрлі алаяқтық жолмен талан-таражға салу кең етек алды. Кезінде біз Қауымдастықтың атынан бұл жөнінде бір емес, бірнеше рет баспасөз бетінде мәселе көтердік. Бірақ оған ешкім көңіл аудармады. Соның салдарынан ақыр соңында бірнеше облыстардағы көші-қон мекемелерінің басшылары мен қосшылары сотталып тынды. Көші-қондағы бүгінгі жағдай – соның «жемісі». Осыған орай Қа­зақстан Үкіметі қазір көші-қон жұмыста­рын ұйымдастыру мәселесін түбегейлі қай­та қарап жатыр.

– Көші-қон мәселесімен болашақта қан­дай мекеме айналысатын болады?

 – Елбасы «Қазақстан – 2050» стра­те­гиясында «Бізге көші-қон мәселелерін ке­шенді түрде шешу бойынша ел өңірле­ріндегі еңбек нарығына ықпал ететін шаралар қа­былдау қажет» деп атап көрсете келе: «Үкі­мет 2013 жылы көші-қон мәселелерін шешу жөнінде кешенді жоспар әзірлеп, бекі­туге тиіс» деп тапсырма берді. Бұл да шетел­дегі қазақтарды үлкен үміт пен сенімге бастай­ды. Көші-қон жөніндегі бұл кешенді жос­парда этникалық көші-қон, яғни орал­мандар мәселесіне де айрықша көңіл бө­лінеріне күмәнданбаймыз. Бүгінгі таңда көші-қон мәселелері Ішкі істер, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Экономика және бюджеттік жоспарлау министр­ліктерінің құзырына берілген. Бұл мәселе Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 16 қаңтардағы №466 «Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жұмысын одан әрі жетілдіру туралы» Жар­лығында атап көрсетілген. Осы Жарлықта жоғарыда аталған үш министрліктің халық­тың көші-қоны аясындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру жөніндегі міндеттері белгіленген.

Сондай-ақ алдағы уақытта оралман­дармен жұмыс жүргізуде біраз жаңалықтар болады деп күтілуде. Әкімшілік реформа шеңберінде көші-қон саласындағы заң­на­мада көзделген әлеуметтік төлемді бел­гілеу және атқару, әлеуметтік-тұрғындық бе­йім­деу, жұмыспен қамтамасыз ету, орна­ластыру, қабылдауды ұйымдастыру, көшіп келген оралмандарды есепке алу және тіркеу бо­йынша іске асыру функциялары жергі­лікті атқарушы органдардың күшімен жүзеге асырылмақшы. Бұл ретте, оралмандарға қатысты негізгі мәселелер «Жұмыспен қамту – 2020», «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламалары мен «Халықтың көші-қоны туралы» заңның аясында іске асырылады. 
Бұл жаңалықтар жүзеге асқанда орал­мандардың біраз мәселесінің бұрын­ғыдан әлдеқайда оңай шешілері анық. Алдағы уақытта алыстан келген ағайындар тұрақты тіркелетін жер іздеп әуреге түспейді, квотаға кіреміз деп ауылдан ауданға, облысқа шап­қыламайды, оралмандарға бөлінген қаржы ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетпейді.

– Көші-қон үдерісін тиімді жүргізу үшін бірінші кезекте қандай шаралар қолға алынуы керек деп ойлайсыз?

– Бірінші кезекте этникалық көші-қонды ең алдымен шетелдерде ұйымдастыру қолға алынуы тиіс. Өркениетті елдердің бәрі репатрианттардың (біздіңше айтқанда – оралмандардың) атажұртқа қоныс ау­да­руын осылай ұйымдастырады. Мысалы, Германия, Израиль, Польша елдерінің елшіліктері репатрианттардың алдын ала тізімін жасайды. Ұлтын анықтап, құжат­тарын мемлекеттік тілге аударады. Атаме­кенге бар­ғаннан кейін орналасатын жерін бел­гілеп, тұратын үйін, істейтін жұмысын анық­тайды. Әлеуметтік төлемақылар тө­леуді, тіл мен жазуды тегін үйретуді шешеді. Репатрианттар осы мәселелер толық рет­телгеннен кейін көшеді.
Бізде бұл жұмыстарды кім атқарады? «Халықтың көші-қоны туралы» заңда этни­калық көшті ұйымдастыруды Қазақстан­ның шетелдегі мекемелері, яғни елшілік­те­рі жүзеге асырады деп көрсетілген. Бірақ бұ­­ған әлі күнге не арнайы штат, не қаржы бөлін­ген емес. Сондықтан да біздің елші­ліктері­міз мұндай жұмысты толық жүргізе алмай­ды. Біздің оралмандар қай жерге бараты­нын, қайда орналасатынын өздері де біл­мей, нар­тәуекелмен шекарадан өтіп, келе салады. Қазақстанға келгеннен кейін де оларға нақты ие болатын, қажетті қам­қор­лық жа­сайтын мемлекеттік мекемелер табыла қой­майды. Алдағы уақытта осы­ның бәрі бір жүйеге түседі деп сенеміз. Бұл үшін қазақ­тар тығыз орналасқан елдердің Таш­кент, Нү­кіс, Баян-Өлгий, Үрімші сияқты қалаларынан көші-қон мекемелерінің бір-екі адамнан тұратын шағын өкілдіктерін ашу қолға алынғаны жөн.

– Оралмандар «Қазақстан – 2050» стра­тегиясында көрсетілген міндеттердің қай са­ласына бірінші кезекте ерекше үлес қоса алады?

– Шетелдегі қазақтар «Қазақстан – 2050» стратегиясындағы міндеттердің кез келген саласына белсенділікпен ат салыса алады. Қазір Қазақстан 2050 жылға қарай әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарында болуға тиіс деп отырмыз. Елбасы өз Жолда­уын­да бұл мақсатқа жетуде бәсекелестіктің барынша қатал болатынын, соған орай «ұлтымыз жаһандық экономикалық тай­таласқа дайын болуға тиіс» екендігін атап көрсетті. Міне, осы мәселеге келгенде ой­лан­дыратын біраз жағдай бар. Бұл ретте, әсіресе, біздің экономикалық тайталас пен бәсекелестікке әлі де бейімделе алмай отыр­ғанымызды жасырмау керек. Дүниежүзі­нің барлық елінде кез келген халық егін егіп, мал өсіретін жері, суы болса – ешкімге ала­қан жаймай, аянбай жұмыс істеп, күндерін көріп, жақсы өмір сүреді. Біздің Қазақстанда жер де, су да жетеді. Бірақ осы байлықты дұрыс пайдалана алмай отырмыз. Есесіне «ауылда жұмыс жоқ, жағдайымыз қиын, әкімдер не бітіріп жүр?» деген әңгімелер жиі айтылады.
Шетел қазақтары жұмыс істеуге әлде­қайда бейім. Мысалы, сонау тоқсаныншы жылдардың ортасында Ауғанстан, Иран және Түркиядан бірнеше мың қазақ отбасы Қазақстанға қоныс аударды. Осы ағайын­дардың ешқайсысы да «Оралман едік, бізге жағдай жасаңдар» деп ешкімге алақан жайған жоқ. Күні-түні тынбай еңбек етті. Түрлі кәсіппен, шағын саудамен айналысты. Қазір осы ағайындар өздері орналасқан жерлердегі бұрынғы тұрғындардан артық болмаса, кем өмір сүрмейді. Өзбекстан, Қытай, Моңғолиядан келген ағайындар туралы да осыны айтуға болады. 

Сондай-ақ «Қазақстан – 2050» стра­тегиясында қазақ тілін, яғни мемлекеттік тілдің мәртебесін нығайтуға байланысты маңызды мәселелер көтерілді. Бұл жөнінен де шетел қазақтарының тигізер пайдасы ұшан-теңіз. Кешегі кеңес үкіметінің тұсында қазақ тілі Қазақстанның өз ішінен гөрі сырт жерлерде әлдеқайда жақсы сақталды. Сол кезде Қазақстанның Алматыдан бастап үлкенді-кішілі қалалары мен орталық, солтүстік облыстарындағы қазақтардың басым көпшілігі өз ана тілінен безініп, қазақша «аузың қайсы десең, мұрынын көрсететін» жағдайға душар болды. Осындай кезде Өзбекстан, Тәжікстан, Түрiкменстан, Моңғолия, Қытай елдеріндегі сан миллион қазақтар өз ана тілін таза күйінде сақтай білді. Тіпті, Түркия, Иран, Ауғанстан қазақ­тарының да қазақ тіліне деген көзқарасы біздегіден әлдеқайда жақсы болды. Осы ағайындардың 90-жылдардан бастап ата­жұртқа жаппай қоныс аударуы – Қа­зақ­стандағы қазақ тілінің біржолата тұралап қалмай, қатарға қосылып, қайта дамуына айтарлықтай өз ықпалын тигізді. Шетелдік ағайындардың Қазақстандағы мемлекеттік тілге жасар мұндай ықпалы болашақта да өз маңыздылығын жоймайтыны даусыз.
«Қазақстан-2050» стратегиясында демографиялық жағдай, латын әліпбиіне көшу, ұлттық мәдениет пен ұлттық интел­лигенция, оқу-білім мәселелеріне де қа­тысты көптеген нақты міндеттер белгіленген. Бұл міндеттерді жүзеге асыруға да шетел қазақтарының айтарлықтай үлес қоса алатындығы даусыз. 

– «Қазақстан – 2050» стратегиясында ауыл шаруашылығын дамыту мәселесіне айрықша көңіл бөлінген. Жалпы, бұл саланың еліміз үшін аса маңызды екендігі баршаға мәлім. Соған орай, шетел қазақтарының осы салаға қатысу мүмкіндіктері туралы не айтар едіңіз?

– Бұл сұраққа жауап берместен бұрын мына жағдайға тоқталғым келеді. Қа­зақ­станның жері ұшан-теңіз – ауыл ша­руа­шылығынан мол өнім алып, әлемнің ал­дыңғы қатарына шығуына толық мүмкін­дік бар. Бірақ соған қарамастан, айналдыр­ған 16 миллион халықты азық-түлікпен толық қамтамасыз ете алмай, едәуір бөлігін сырт­тан тасимыз. Бұл – адам ұялатын жағдай. Болашақта ең дамыған 30 елдің қатарына кіретініміз рас болса, бұл жағдайды тез арада реттеу қажет. «Қазақстан – 2050» стра­тегиясында бұл мәселеге де нақты көңіл бөлінген. Елбасы «жер өңдеу мәдениетін өзгерту және жаңа ғылыми-технология­лық, басқарушылық жетістіктерді ескере оты­рып, мал шаруашылығындағы дәстүрлері­мізді жаңғырту қажет» деп атап көрсетті. 
Бұл міндеттерді жүзеге асыруға да шетел қазақтары үлкен үлес қоса алады. Қытай мен Өзбекстанда жер өңдеу мәдениеті ба­рынша дамыған. Мұны сол елде тұратын қазақтар да жақсы игерген. Қытайда жер өңдеуге қажетті шағын техникалар жасау да барынша дамыған. Енді сол қазақтар осы диқаншылық тәжірибесі мен қолда бар техникасын Қазақстанға әкелсе, көп іс тындырар еді. Қазірдің өзінде олардың біразы шағын тракторлары мен басқа да құрал-жабдықтарын Қазақстанға әкеліп, егін егіп, көкөніс өсіріп, өзгелерге үлгі көр­сетуде. Бұл ағайындарға Қазақстан тара­пынан қандай қолдау жасалуда? Оған нақты жауап қайтару қиын. Керісінше, шекарадағы кеденшілер олардың әкеле жатқан техни­калық құрал-жабдықтарына кеден салы­ғын барынша көбейтіп, басқа да тосқауыл­дар қойып, ойлаған мақсаттарына жетуге ке­дергі болуда. Егiншiлiктi жақсы мең­гер­ген ағайындардың басым көпшілігі Қазақ­стан­ға келгеннен кейін жекеменшікке жер ала алмай, әркімнің қараусыз жатқан бос егістіктерін жалға алып, уақытша жұмыс істеуде. Бұл айтылған мәселелер болашақта ескерілер деп үміттенеміз.
Елбасының «мал шаруашылы­ғындағы дәстүрлерімізді жаңғырту керек» деген тапсырмасы да шетелдегі ағайындар үшін айрықша маңызды. Өйткені Қытай мен Моң­ғолияда қазақтың ежелгі асылтұқым­ды төрт түлік малы жақсы сақталған. Осылар­ды Қазақстанға әкелсек, еліміздің бос жат­қан ұлан-байтақ жері малға толар еді. Оралман ағайындар да малды әкелсек деп арман­дайды. Бірақ ол армандары жүзеге аспай отыр!

– Неге жүзеге аспайды? Моңғолия мен Қытай жағынан тосқауыл болып отыр ма?

– Жоқ, Моңғолия да, Қытай да қарсы емес, керісінше қолдайды. Ал қарсылық – Қазақстан тарапынан. Дәлірек айт­қанда, ҚР Ауыл шаруашылығы министр­лігіне қарасты ветеринарлық қызмет мекемелері «бұл елдерде жұқпалы ауру бо­луы мүмкін» деген сылтаумен малды ше­карадан өткізуге тыйым салған. Бір таңқаларлығы, бізде Америка мен Еу­ропадан өлі тауық еті мен тірі сиыр тасуға ешқандай кедергі жоқ. Осыдан бір-екі жыл бұрын сол тауықтың етінде улы зат бар екендігі анықталып, Еуропада біраз шу шықты. Жақында ғана Австриядан асылтұ­қымды деп әкелінген 722 сиырда жұқпалы дерт бар екендігі анықталып, жойылғаны баршаға мәлім. Осыларды көргенде, мем­лекеттің ұшан-теңіз қаржысын шығын­дап, алыстан күмәнді тауық пен ауру сиыр та­сығанша, іргедегі елдерден Қазақстанның табиғаты мен ауа райына бейім, өзіміздің төрт түлік малымызды тегін неге әкелмейміз деген сұрақ туады. Кеңес Одағы тұсында Моң­­ғолияның малын Өскемен арқылы жер­мен айдап әкеліп, Семейдің ет комби­натына өткізетін еді. Сол кезде болмаған жұқпалы ауру енді қайдан шыққан?! Ма­мандармен сөйлесіп көрдік. Олардың айтуынша, Моңғолия мен Қытайдың малын шекарада бірер ай карантинде ұстап, жақсылап тексеріп, содан кейін өткізе беруге болатын көрінеді.

Осыған орай Қазақстан Үкіметі Елба­сының «Қазақстан – 2050» стратегиясындағы мал шаруашылығына қатысты тапсыр­маларын орындауға кіріскенде, Моңғолия мен Қытайдағы қазақтарды өздерінің ежел­гі төрт түлігімен әкелу мәселесін де ойлас­тыр­са деген тілегіміз бар. Айта кететін тағы бір мәселе – «Қа­зақ­стан – 2050» стратегиясында Елбасы «Ше­каралас өңірлердің әлеуеті әлі толық ашыл­ған жоқ, оларды өмір сүруге қолайлы ете түсу қажет. Үкімет облыстардың әкімдері­мен бірлесіп, 2013 жылы шекарамен шектес аудандарды дамыту жөнінде қосымша шаралар кешенін әзірлеу қажет» деп атап көрсетті. Бұл мәселе де қазақ диаспорасына тікелей қатысты. Өйткені шетелдегі қа­зақтардың басым көпшілігі Қазақстанмен шекаралас мемлекеттерде орналасқан. Сондықтан да Қазақстанның шекаралас аудандарына айрықша көңіл бөлуі көршілес елдерде тұратын ағайындардың осы өңірге тұрақты қоныс аударуына ерекше жағдай тудыратыны анық. Ендеше, шекарамен шектес аудандарды дамыту жөнінде қо­сымша шаралар кешенін әзірлегенде, бұл игілікті іске көршілес мемлекеттерде тұра­тын ағайындарды қатыстыру да ескеріл­гені жөн.
 
– Этникалық көші-қон, яғни оралмандар көші туралы біраз әңгіме айттыңыз. Осы жұ­мыстар жөнінде Дүниежүзі қазақтары қа­уымдастығы өз тарапынан қандай іс-ша­раларды қолға алмақшы?

– Бірден ашып айтайық, көші-қон және оралмандар мәселесімен айналысуға Қа­уымдастықтың да, Қауымдастық сияқты өзге қоғамдық ұйымдардың да заңнамалық құқы, қаржылық мүмкіндігі жоқ. Өйткені көші-қон бірыңғай мемлекеттік меке­ме­лердің құзырындағы шаруа. Мемлекеттік ме­кемелердің жұмысына қоғамдық ұйым­дардың араласуына заңмен тыйым са­лын­ған. Бірақ осыған қарамастан, елімізде «кө­ші-қонмен біз айналысамыз, оралмандар мә­селесін біз шешеміз» дейтін қоғамдық ұйым­дар көбейіп барады. Олардың көпші­лігі Қазақстанға жаңадан келген орал­мандарға дұрыс жол көрсетудің орнына, ешқандай заң мен ережеде жоқ, ойдан шы­ғарылған теріс ақпарат берумен айна­лы­сады. Қазақстан азаматтығын баяғыда ал­ған, қолында «оралман» екенін дәлел­дейтін ешқандай құжаты жоқ кісілерді жинап алып, «сендер оралмансыңдар, сендердің мәселелеріңді біз шешеміз» деп жиналыс өткізіп теріс үгіт жүргізу осының айқын бір көрінісі.Сайлау науқаны жақындаса неше түрлі саяси партиялар да оралмандардың кере­­мет жанашыры болып, орындалмайтын уәде­лерді үйіп-төгіп беруге кіріседі. Сайлау аяқ­талған соң ол партиялардың оралман­дардың төңірегінен төбесін де көрмейсіз. Мұның бәрі этникалық көші-қон жұмыс­тарын ұйымдастыруда кейбір түсініспеу­шіліктерді тудырып, жаңадан келген орал­мандарды түрлі шатастыруға ұрын­дырып жүр.Қауымдастық болса, бұл салада негі­зінен, алыс-жақын шетелдердегі ағайын­дардың көші-қон саласындағы өтініш-тілектері мен мұң-мұқтаждарын жинап, бір жүйеге түсіріп, Қазақстанның құзырлы орындарына жеткізіп, олардың заңдық-құқықтық негізде шешілуіне қозғау салып отыруды жүзеге асырады.

– Сонда Қауымдастықтың негізгі жұмы­сы не? Ол бұдан басқа қандай шаруалармен айналысады? 

– Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы – атажұрт пен шетелдегі 5 миллион қазақ диаспорасының арасын жалғастыратын ұйым. Қауымдастықтың негізгі міндеті – шетел қазақтарымен мәдени-рухани, оқу-білім саласында байланыс жасау. Қауым­дастық күнделікті жұмысын Елбасының Әлем қазақтарының құрылтайларында белгілеп берген бағыт-бағдары бойынша және Құрылтай шешімі мен өз Жарғысына сүйеніп жүргізеді. Қазір Қауымдастық 30-ға жуық мемлекеттердегі қазақ диаспорасымен нақты байланыс орнатқан. Қауымдастықтың ең басты жұмыс­та­рының бірі – Қазақстанның қол жеткізген табыстарын және Елбасының Қазақстан­ды ең дамыған мемлекеттердің қатарына қосу жөнінде жүзеге асырып жатқан игі істе­рін шетелдегі ағайындарға жеткізіп, насихат­тап отыру. Сондай-ақ бұл игілікті істер ше­телдегі ағайындарға Қауымдастықтың жа­нынан жарық көретін «Алтын бесік» жур­налы мен «Туған тіл» альманағы арқылы да дер кезінде жеткізіліп тұрады. Шетелдегі ағайындармен байланысты нығайту үшін Қауымдастық «www.kazaktar.kz» атты веб­сайт та ашқан еді. Елбасының биылғы Жолдауының айрықша маңызды екенді­гін ескере отырып, қазір бұл вебсайттың т­а­қы­рыптық ауқымы мен мүмкіндігін әлдеқай­да кеңейту қолға алынуда.

– Шетелдегі ағайындарды көші-қон­нан бөлек және қандай мәселелер тол­ғандырады? Олардың атажұртқа айтар басқа өтініш-ті­легі, мұқтаждықтары бар ма?

 – Бұл сұраққа да жауапты «Қазақстан- 2050» стратегиясымен байланыстырған дұрыс. Стратегияда ұлттық мәдениетімізді дамыту, ұлттық интеллигенцияның рөлін нығайта беру мәселесі де жан-жақты көте­рілген. Бұл да шетел қазақтарына тікелей қатысты. Өйткені қазақ халқының ұлттық мәдениетін қазақстандық немесе шетелдік деп бөлуге болмайды. Жер бетіндегі бүкіл қазақтың ұлттық мәдениеті – ешқандай шекарамен бөлінбейтін біртұтас мәдениет. Қазіргі таңда шетелдерде, оның ішінде, әсіресе, Өзбекстан, Қытай, Моңғолия, Ресей, Иран, Түркия, Түрiкменстанда қазақ халқының ұлттық бай мәдениеті, сапалы білімді ұлттық интеллигенциясы қалып­тасқан. Тәуелсіздіктен кейін бұл елдермен мәдени-рухани саладағы байланысымыз да жаңа деңгейге көтерілді. Соның нәтиже­сінде, елімізге мәдениет пен өнердің жаңа бір тегеурінді толқыны келіп қосылды. 
Осы жақсы дәстүр бұдан да әрі жалғаса беруі үшін шетелдердегі Қазақ мәдени ор­талықтарына тұрақты түрде қамқорлық жасау керек. Өйткені шетел қазақтарының болашақтағы мәдени-рухани жағдайы сол елдердегі Қазақ мәдени орталықтарының жұмысына тікелей байланысты. Егер ол орталықтар неғұрлым жақсы жұмыс істесе, ағайындардың ұлттық-рухани мәселелері де соғұрлым нәтижелі шешіледі. Өр­ке­ниет­ті елдер шетелдегі ұлттық мәдени ор­та­лықтарына бюджеттен арнайы қаржы бөліп, қолдау жасайды. Мысалы, Ресей соңғы кезде бұл мәселеге ерекше көңіл бөлуде. Израиль де шетелдегі еврей мәдени ор­талықтарына нақты қамқорлық көмек көрсетеді. Оңтүстік Корея Алматыдан бір мәдениет үйін сатып алып, Корей мәдени орталығына айналдырды. Германия Қа­зақстандағы және басқа да елдердегі неміс мә­дени орталықтарына осындай көмек бе­руде. Қытай Халық Республикасы да соңғы уақытта Қазақстанда бірнеше қытай мәдени орталықтарын ашты. Демек Қазақстан Республикасы да алдағы уақытта шетелдер­дегі Қазақ мәдени орталықтарына осындай қамқорлық жасауды жүйелі түрде қолға алуы керек.

– Көпшілік «Алтын бесік» журналын біле бермейді. Ол туралы да бір-екі ауыз айта кетсеңіз.

– «Алтын бесік» журналы 2002 жылы Әлем қазақтарының III құрылтайына ар­налып шыққан еді. Шетел қазақтарына арналған бұл басылым содан бері ҚР Мә­дениет және ақпарат министрлігінің қол­дауымен үзбей жарық көріп келеді. Басы­лым, негізінен, Қазақстанның қол жет­кізген табыстары мен мәдени-рухани саладағы жаңалықтарын шетелдегі қазақ диаспо­расына насихаттауды мақсат етеді. Бұл ретте Елбасының Жолдауына әрқашан айрықша көңіл бөлінеді. Сондай-ақ жур­налда шетел қазақтары туралы тартымды ма­териал­дар тұрақты жарияланады. Шет­елдегі ағайын­дар Қазақстанның басы­лымдарын жаз­дыртып ала алмайды, соған орай «Алтын бесікті» алыстағы ағайындарға шетелдегі қазақ мәдени орталықтары мен елші­ліктеріміз арқылы тегін таратамыз. Енді алдағы уақытта журналдың элек­трон­дық нұсқасын дайындап, интернет жүйесі арқылы таратуды қолға алып отырмыз. 
– Әңгімеңізге рақмет! 

Сұхбаттасқан 
Құтмағамбет ҚОНЫСБАЙ

Айқын

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға