"Ботнет.Дроппер.Спуфинг". Алаяқтар қандай терминді жиі қолданады
2024 жылы Қазақстанда ең танымал қылмыстар телефон және интернет алаяқтықтары болды. Залал миллиардтармен өлшенеді.
Былтырғы зерттеулерге сүйенсек, ең көп ізделген неологизм сөз – «доск» сөзі болды. Ол - адамның жеке деректерін жинап, масқаралау мақсатында қолданылатын термин. Яғни бопсалау және қорқыту үшін пайдаланылады деуге болады. El.kz ақпараттық агенттігінің тілшісі телефон және интернет алаяқтарының қандай терминология қолданатынын зерттеп, мән-мағынасын ашуға тырысты.
Ботнет
Ботнет (ағылш. robot – робот, network – желі) – пайдаланушылардың рұқсатынсыз зиянды бағдарламалармен зақымданған компьютерлер желісі. Бұл машиналар желісін ботмастер қашықтан басқарады.
Қауіптілігі неде?
Ботнеттер спам тарату, жеке деректерді жинау, ауқымды кибершабуылдар жасау үшін қолданылады. Ботнет көп деңгейлі алаяқтық схеманың бастапқы кезеңі болып табылады.
Вишинг
Вишинг (немесе дауыс арқылы фишинг) – бұл алаяқтың өзін банк қызметкері немесе құқық қорғау органдарының қызметкері ретінде таныстырып, телефон арқылы сөйлесуі немесе жазылған хабарлама жіберуі.
Алаяқтар қорқыту тактикасымен әрекет етіп, айыппұлдар, несиелер, төленбеген салықтар туралы айтады. Олардың мақсаты – карталар мен депозиттерден ақша ұрлау немесе жеке қаржылық ақпаратты алу.
Дроппер
Дропперлер – алаяқтарға қылмыстық схемаларында аз мөлшерде сыйақы үшін (әдетте әр транзакциядан 1-3%) көмек көрсететін адамдар. Олар ақша қаражатын қолма-қол ақшаға айналдырып, қаржылық операцияларды жүргізу үшін өздерінің банктік шоттарын ұсынады. Олардың мақсаты – ақшаның «ізін» шатастырып, оның банк қызметкерлері мен құқық қорғау органдары арқылы анықталмауын қамтамасыз ету. Еуропада дропперлерді «ақша муласы» деп атайды.
Мұндай қылмыстарға қатысқан дропперлерге ауыр жаза берілуі мүмкін. Олардың әрекеттері ҚР Қылмыстық кодексінің екі бабына (қасақана қылмысқа қатысу – 28-бап, алаяқтық – 190-бап) сәйкес келеді. Ең жоғары жаза – 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру. Дропперлер қылмыстық схеманың бөлігі ретінде қаралса да, олар көбінесе толық қаржылық жауапкершілікке тартылады (ҚР Азаматтық кодексінің 953-бабы бойынша). Өткен жылы дропперлерден сот арқылы 800 талап бойынша 1 миллиард теңгеден астам қаражат өндірілді.
Кетфишинг
Интернетте жалған профиль жасау арқылы алаяқтық жасау кетфишинг деп аталады. Әдетте кетфишинг «романтикалық» алаяқтық схемаларында қолданылады, яғни қылмыскерлер құрбандарымен танысып, онлайн-махаббат қатынасын орнатады.
Алаяқтар құрбандарымен онлайн байланыс орнатып, оларды эмоционалды тәуелділікке салуға тырысады. Әдетте «нысанаға» жалғызбасты және егде адамдарды алады.
Мақсат - құпия ақпарат немесе интимдік контент алып қана қоймай, қомақты қаржыны жымқыру. Бұл схема құрбаны толық қаржылық тұрғыдан әлсірегенше бірнеше жыл бойы жұмыс істеуі мүмкін. Осы кезде алаяқтар құрбандарын несие рәсімдеуге мәжбүрлей алады.
Кликбейт
Бұл – сенсациялық тақырыппен жазылған сілтеме. Оның мақсаты – оқырманды сілтеме бойынша өтуге мәжбүрлеу.
Сілтемеге басқан кезде, адам өз еркімен ақпаратты бөлісіп, зиянды немесе тыңшылық бағдарламасын жүктеуі мүмкін.
Фарминг
Фарминг (ағылш. phishing – фишинг, farming – егін шаруашылығы) – фишингтің бір түрі. Онда құрбанды белгілі бір веб-сайттың жалған көшірмесіне бағыттайтын жалған IP-мекенжайына бағыттайды.
Мақсаты – құрбанның құпия ақпаратын ұрлап, оны қылмыстық мақсаттарда пайдалану. «Касперский зертханасының» мәліметіне сенсек, фарминг фишингтен әлдеқайда қауіпті.
Фишинг
Бұл - ресми электрондық хаттар арқылы адамдардың жеке мәліметтерін алуға тырысатын алаяқтық тәсіл. Әдетте бұл хаттар банк немесе мемлекеттік мекемеден келген болып көрінеді.
Фишингтік хаттарда жалған сайтқа сілтеме беріледі. Онда құрбан өзінің жеке деректерін енгізеді. Егер бұл сайт банк болса (көп жағдайда ол қаржы ұйымдарының көшірмелері), алаяқтар толық қолжетімділік алып, тек депозиттерді ғана емес, сондай-ақ несие рәсімдей алады.
Робозвон
Роботтелефон қоңырауы (автообзвон) – автоматты түрде көптеген адамға жолданатын жеке дауыстық хабарламалар.
Робозвонды жалған компаниялар мен алаяқтар пайдаланады. Құрбаны «операторға қосылу» үшін нөмірді басуы мүмкін. Бұл вишинг схемасының бөлігі болуы мүмкін.
Скимминг
Скимминг (ағылш. to skim – тез оқып шығу) – банкоматтарда немесе терминалдарда «скиммер» деп аталатын құрылғымен магниттік таспаның ақпаратын ұрлау.
Алаяқтар құрбанның пин-кодын білуі мүмкін. Олар карта мәліметтерінің көшірмесін жасап, рұқсатсыз сатып алулар жасайды. Мұндай құрылғылар қонақ үйлерде, кафелерде, мейрамханаларда, дүкендерде және жанармай құю станцияларында орнатылады.
Смишинг
Смишинг (СМС-фишинг) – фишингтің бір түрі. Бірақ бұл ретте алаяқтар электрондық хат емес, СМС хабарламалар жібереді.
Фишингпен қауіптілігі бірдей. Алаяқтар заңды компаниялар мен қорлар ретінде бүркеніп, құрбандарды қаржылық немесе басқа құпия ақпаратты беруге мәжбүрлейді.
Спуфинг
Спуфинг – телефон нөмірін өзгерту. Мәселен, ақша жіберуді сұраған туыстың атынан хат немесе 1414 нөмірінен келген хабарлама. Алаяқтар арнайы бағдарламалық жасақтама немесе қызметтерді қолданады. Бұл өз кезегінде Caller ID жүйесінде ақпаратты өзгертуге мүмкіндік береді.
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға