«Болашақ» елімізге жаңа мамандардың буынын қалыптастырып отыр – Әлия Оспанова

«Болашақ» бағдарламасы 30 жыл бойы қазақ жастарының шетелде білім алуы мен дамуына орасан зор үлес қосып келеді. Бүгінде мектеп бітірген түлектер де стипендия иегері атанып, бакалавр деңгейінде білім алу жоспары талқыланып жатыр. Сондай-ақ бағдарлама шеңберінде іске қосылған «500 ғалым» жобасы жас ғалымдардың зерттеу жұмыстарын ілгерілетуге ықпал етпек. Осы орайда «Халықаралық бағдарламалар орталығы» АҚ басқарма төрағасы Әлия Оспановамен сұхбат құрып, қандай мамандықтарға басымдық берілетіні және ауыл-аймақтағы мамандарға көрсетіліп жатқан қолдау туралы сұрап білдік.

El.kz: «Халықаралық бағдарламалар орталығы» АҚ (Орталық) шетелдерде кадрларды дайындау және біліктілікті арттыру мақсатында ҚР Президентінің «Болашақ» халықаралық стипендиясы, «500 ғалым» тағылымдамасы мен үкіметаралық гранттардың әкімшісі (операторы) екенін білеміз. Сонымен қатар осы жылдан бастап ҚР Үкіметінің шетел азаматтарына Қазақстанда оқуына арналған «Стипендиялық бағдарламаның» да әкімшісі ретінде қызмет атқарып жатқандарыңызды байқадық. Осы ретте, Орталықтың аталған қызметтері туралы қысқаша ақпарат берсеңіз. Орталық Қазақстан азаматтарының шетелде және шетел азаматтарының Қазақстанда оқуын жүзеге асыратын жалғыз ресми оператор ма?

Әлия Оспанова: «Халықаралық бағдарламалар орталығы» АҚ АҚ Президенттің елді сұранысқа ие мамандармен қамтамасыз ету жөніндегі тапсырмаларын орындай отырып, шетелде жоғары білікті кадрларды даярлау жөніндегі негізгі оператор болып табылады. Орталық «Болашақ» халықаралық стипендиясы, «500 ғалым» тағылымдамасы және үкіметаралық гранттар сияқты бағдарламаларды басқарады. "Болашақ" халықаралық стипендиясы шеңберінде инженерлік және медициналық кадрларды даярлауға ерекше көңіл бөлінеді, бұл мемлекеттің стратегиялық басымдықтарын көрсетеді. Сонымен қатар, Президенттің тапсырмасы бойынша "500 ғалым" жобасы жүзеге асырылуда, ол қазақстандық ғалымдардың әлемдік жетекші ғылыми орталықтардағы ғылыми тағылымдамаларына бағытталған. Орталық сонымен қатар халықаралық келісімдер аясында бакалавриат, магистратура және докторантура бағдарламалары бойынша оқуға мүмкіндік беретін үкіметаралық гранттарды басқарады.

Сондай-ақ ХБО қазақстандық жоғары оқу орындарында оқу үшін шетелдік студенттерді (олардың ішінде қандастар) тартуға бағытталған «Study in Kazakhstan» бағдарламасын басқарады (2024 жылдан бастап), бұл елдің мәдени алмасуына және білім беру имиджін нығайтуға ықпал етеді.

El.kz: «500 ғалым» жобасы шеңберінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың жыл сайын отандық 500 ғалымның жетекші шетелдік ғылыми орталықтарда тағылымдамадан өту тапсырмасы бар. 2023 жылы бастау алған жобаның қазір уақытқа дейінгі көрсеткіштері және тағылымдамаларға деген сұраныстың деңгейі қандай екені туралы айтсаңыз.

Әлия Оспанова: Президент Қ. Тоқаевтың бастамасымен енгізілген «500 ғалым» жобасы әлемдік жетекші ғылыми орталықтарда тағылымдамадан өту арқылы қазақстандық ғалымдардың біліктілігін арттыруға бағытталған «Болашақ» бағдарламасы аясындағы маңызды бағытты білдіреді. Бұл жоба еліміздің ғылыми әлеуетін нығайтуға және қазақстандық зерттеушілер мен Халықаралық ғылыми қауымдастықтар арасында тұрақты байланыстар құруға бағытталған. Жобаның жетістіктері мен нәтижелеріне тоқталып өтсем:

Бүгінгі таңда 553 қазақстандық ғалым бүкіл әлем бойынша беделді ғылыми мекемелерде тағылымдамаларын сәтті аяқтады. Бұл тағылымдамалар оларға озық зерттеулермен жұмыс істеуге, жаңа технологиялар мен әдістерді игеруге және өз саласындағы жетекші мамандармен тәжірибе алмасуға бірегей мүмкіндіктер берді, 600-ден астам ғалым өз тағылымдамаларын бастады, бұл жобаға жоғары қызығушылық пен оның Қазақстанның ғылыми қоғамдастығы үшін өзектілігін көрсетеді.

Мысалы, Кіші Қаратау жотасы тау жыныстарының пайда болғанына 820 миллион жыл болды – АҚШ-тың Джонс Хопкинс университеті (Балтимор қаласы) зертханасында қазақстандық ғалымдар жүргізген мамандандырылған геологиялық зерттеулер осындай нәтиже көрсетіп отыр. Зерттеуге «500 ғалым» ғылыми тағылымдамасының түлегі, доцент, PhD докторы Сезім Мұстапаева, қауымдастырылған профессор, PhD докторы Ерқожа Маманов, сондай-ақ «Геология» кафедрасының 2-курс студенті Айболат Талғатбек қатысты.

Ақерке Төлеуғазықызы С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің оқытушысы, философия докторы (PhD). Болашақ бағдарламасының 500 ғалым жобасының 2024-жылғы стипендиаты.

Қазіргі таңда АҚШ, Мичиган штаты университетінің (MSU) құрамындағы “Анаэробты ашыту бойынша ғылым және білім беру орталығы” (ADREC) базасында тағылымдамадан өтуде. Бұл орталық органикалық қалдықтарды терең өңдеу негізінде құны жоғарылатылған өнімдер өндіру бағытындағы әлемге танымал жетекші орталықтардың бірі болып табылады. Оның жұмысы тұрақты энергетикалық өндіріс саласында жаңа перспективалар ашатын биометан сияқты жоғары құнды өнімдердің параллель өндірісінің ерекшеліктерін зерттеуге бағытталған.

Тағылымдама барысында ол ғылыми семинарлар мен шеберлік сыныптарына белсенді қатысады, онда өз саласындағы ең жаңа әдістер мен тәсілдерді үйренеді. Бұл іс-шаралар оған сарапшылармен білім алмасуға, өзекті зерттеулер мен әзірлемелерге сүңгуге бірегей мүмкіндіктер береді, бұл оның таңдалған саладағы кәсіби өсуі мен инновацияларына ықпал етеді. Қазақстан үшін бұл тағылымдама елдің орнықты даму және энергия тиімділігі саласындағы стратегиялық мақсаттарын ескере отырып, ерекше өзектілікке ие. Қант өндірісінің қалдықтарынан биометанды параллель өндіру технологияларын зерттеу және енгізу экологиялық жүктемені айтарлықтай төмендетуі, ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыруы және "жасыл" энергетиканы дамыту үшін жаңа мүмкіндіктер туғызуы мүмкін.

Бұл ғалымдардың өз білімдері мен дағдыларын тереңдетуге мүмкіндігі бар, бұл елдегі ғылымның одан әрі дамуына ықпал етеді. Жалпы әлемнің 1108 үздік ғылыми ұйымдарында ғылыми тағылымдамадан өтуге мүмкіндік бар. Оқыту әлемнің 40-тан астам елінде қол жетімді.   университеттері мен халықаралық компаниялары, мысалы: Джонс Хопкинс университеті, Erasmus MC, Дьюк Университеті, Лондон Корольдік колледжі, Цинхуа университеті, Сорбонна университеті, Берклидегі Калифорния университеті, Колумбия университеті және тағы басқа. Әлемнің жетекші компанияларында немесе зерттеу орталықтарында тағылымдамадан өту мүмкіндігі, мысалы: Max Planck Institute, CERN, Lawrence Berkeley National Laboratory, Венгрия және Қытай Ғылым академиясы, Ұлттық денсаулық сақтау институтында өтеді.

Кәсіби дамудың жоғары қызығушылығы мен қажеттілігіне жауап ретінде біз жаңа халықаралық ғылыми орталықтармен ынтымақтастықты кеңейту бойынша белсенді жұмыс істеп жатырмыз. Бұл біздің ғалымдарымызға ең озық ғылыми ресурстар мен зертханаларға қол жеткізу үшін жаңа серіктестіктер құруды және қолданыстағы келісімдерді кеңейтуді қамтиды.

Біз ғылыми бағыттардың кең ауқымын қамту және тағылымдамадан өту үшін әртүрлі мүмкіндіктерді қамтамасыз ету үшін әртүрлі елдердегі серіктес ғылыми орталықтардың санын көбейтуді жоспарлап отырмыз.

El.kz: Орталықтың сайтында Қазақстан азаматтарына үкіметаралық гранттарды ұсынатын елдер қатарында Венгрия, Қытай, Украина, Словакия, Әзірбайжан, Польша, Тәжікстан, Қырғызстан және Вьетнам елдерін байқадық. Аталған елдердің үкіметаралық гранттарды бөлудегі негізгі мақсаттары қандай және алдағы уақытта тағы қандай елдермен осы бағыт бойынша жұмыстар жүргізілмек? 

Әлия Оспанова: Үкіметаралық гранттар мақсаты халықаралық ынтымақтастықты тереңдету және екі ел азаматтарының білім деңгейін арттыру болып табылатын елдердің үкіметтері арасындағы өзара келісімдер негізінде беріледі. Қазақстан да осы келісімдер шеңберінде шетел азаматтарына гранттар бөледі. Бұл гранттардың негізгі мақсаты халықаралық ынтымақтастықты нығайту және елдер арасындағы білім беру және мәдени алмасуларды дамыту болып табылады.

Мысалы, 2024 жылы Қазақстан мен Оңтүстік Корея Түркістанда WOOSONG Оңтүстік Корея университетінің филиалын ашуды және информатика және бағдарламалау саласында 100 грант беруді қоса алғанда, ЖИ саласындағы ынтымақтастық туралы уағдаластыққа қол жеткізді.

Сондай-ақ, Қазақстан шетелдік азаматтарға белсенді гранттар ұсынады, бұл мәдени алмасуға және халықаралық ынтымақтастықты жақсартуға ықпал етеді. 2024 жылы ел Қытай мен Венгриядан гранттық өтінімдердің рекордтық санын белгіледі. Егер Қазақстан тиісті шақырулар алса, елдің дамуы үшін маңызды бағыттарға баса назар аудара отырып, Қазақстан басқа елдермен ынтымақтастықты кеңейтеді деп күтілуде​ 

El.kz: ҚР Үкіметінің шетел азаматтарына, оның ішінде ұлты қазақ тұлғаларға арналған «стипендиялық бағдарламасының» операторы ретінде осыған дейін «ENIC-KAZAKHSTAN» жоғары білім беруді дамыту ұлттық орталығы болған еді. Осы жылдан бастап бұл қызметті ХБО АҚ атқара ма? Келер жылдан бастап шетелдік талапкерлер үшін Қазақстанда оқу талаптары өзгере ме және жалпы шетелдік талапкерлердің механизмі қалай болмақ?

Әлия Оспанова: 2019 жылдан бастап жыл сайын жүзеге асырылатын бағдарлама 2024 жылы жетекші қазақстандық жоғары оқу орындарында оқу үшін 550 гранттық орын бөлінді.

2024 жылғы наурызда «Халықаралық бағдарламалар орталығы» АҚ бағдарламаның операторы болды және өтінімдерді қабылдау мен конкурстық рәсімдерді өткізу үшін онлайн-платформаны әзірлеуді қоса алғанда, бүкіл процесті сәтті ұйымдастырды. Қазір академиялық талаптарды арттыру және шетелдік талапкерлер үшін жаңа іріктеу критерийлерін енгізу жоспарлануда.

El.kz: «Болашақ» халықаралық стипендиясы арқылы 13 мыңнан аса отандасымыздың әлемдегі жетекші жоғары оқу орындарында білім алуына жол ашылғаны сөзсіз. Бүгінде бағдарлама арқылы жыл сайын 500-ден аса қазақстандық магистратура, резидентура мен докторантурада білім алуда. Соңғы күндері бағдарламаға бакалавриат қайтарылатыны туралы айтылып жүр. Бұл туралы Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек те пікір білдірген болатын. Жоба операторы ретінде бұл шешімнің негізгі себебі неде және қандай мақсаттар көзделіп отырғаны туралы айтып берсеңіз?

Әлия Оспанова: Бакалавриатты «Болашақ» бағдарламасына қайтару туралы мәселе оқытудың ерте кезеңдерінен жоғары білікті мамандарды даярлау және жастардың дарынды өкілдерін қолдау қажеттілігіне байланысты талқылануда. Бұл бастама елдің кадрлық әлеуетінің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталған және еңбек нарығының сұраныстарына жауап береді. Айта кету керек, бакалавриатқа халықаралық олимпиадалар мен ғылыми конкурстарда жүлделі орындарға ие болған мектептердің үздік түлектері ғана үміткер бола алады. Мемлекетке балаларға тек балабақшалар мен мектептерде ғана емес, сонымен қатар олар біздің еліміздің дамуы үшін әрі қарай жұмыс істей алатындай және үлкен пайда әкелетіндей етіп қолдау көрсету маңызды. Біз өз еліміз үшін талантты балаларды сақтауымыз керек.

El.kz: Биылғы жылы су қауіпсіздігі және су бұру, агроорман шаруашылығы, құрылыс, АӨК, жасанды интеллект, молекулалық генетика сияқты өзекті мамандықтар бойынша дайындықтан өтуге мүмкіндік берілуде. Оның себебі ретінде елімізде туындаған төтенше жағдайларды шешу мен жалпы жаһандық трендтерді игеру екені белгілі. Бұған дейін креативті индустрия саласы мен техникалық мамандықтарды оқытуға басымдық беру туралы да айтылды. Осы тұста «Болашақ» бағдарламасы жыл сайын түрлі шешімдердің эксперименттік алаңына айналып кетпей ме?

Әлия Оспанова: «Болашақ» бағдарламасы елдің өзекті қажеттіліктері мен әлемдік трендтерге бейімделеді, сондықтан су қауіпсіздігі мен жасанды интеллект сияқты жаңа бағыттарды қосу стратегиялық маңызды міндеттерді шешу үшін кадрлар даярлау қажеттілігіне байланысты. Бұл эксперимент емес, экономиканың негізгі салаларын дамытуға бағытталған шешім.

2024 жылы басым мамандықтар тізімі орталық және жергілікті деңгейдегі мемлекеттік органдардың сұраныстары, даму стратегиялары мен жоспарлары негізінде қалыптастырылды. Яғни, бұл мамандықтар мемлекеттік органдардың сұранысы бойынша енгізілді. 2025 жылы Орталық мемлекеттік органдардың сұраныстары негізінде басым мамандықтардың тізімін қалыптастырады.

El.kz: Биылғы жылы 555 стипендия бөлінді, оның ішінде магистратура, резидентура, докторантура және тағылымдама бағдарламалары бойынша. Қабылдау процесіндегі өзгерістер туралы айтып берсеңіз, үміткерлер үшін қандай жаңалықтар енгізілді?

Әлия Оспанова: Бағдарламаға қабылдау процесі үміткерлер үшін ыңғайлылық пен ашықтықты жақсартуға бағытталған бірнеше маңызды өзгерістерге ұшырады.

Біріншіден, басым мамандықтар тізімі орталық және жергілікті деңгейдегі мемлекеттік органдардың сұраныстары негізінде, сондай-ақ мемлекеттік стратегия мен даму жоспарларына сәйкес қайта қаралып, қалыптастырылды. Бұл ресурстарды неғұрлым сұранысқа ие және перспективалы салаларда мамандар даярлауға бағыттауға мүмкіндік береді.

Үміткерлерге ыңғайлы болу үшін құжаттарды қабылдау жыл бойы үздіксіз қабылдауда, бұл үміткерлерге тығыз уақыт шеңберіне байланбай, өздеріне ыңғайлы кез келген уақытта өтініш беруге мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, академиялық оқуға ұсынылған университеттердің тізімі қайта қаралды, бұл үміткерлерге бағдарламаның жоғары стандарттарына сәйкес келетін әлемнің үздік жоғары оқу орындарында білім алуға мүмкіндік береді.

Жақын арада процесті одан да әділ және тиімді ету үшін конкурстық іріктеу процедурасын қайта қарау жоспарлануда.

Бұдан басқа, қазір құжаттарды тапсыруға, конкурстық іріктеуден өтуге және барлық қажетті құжаттарды онлайн-режимде жасауға болатын цифрлық платформа мен мобильді қосымша әзірленуде. Бұл бағдарламаға қатысу процесін барлық үміткерлер үшін барынша ашық және ыңғайлы етуге мүмкіндік береді.Бұл өзгерістер бағдарламаның қолжетімділігін жақсартуға және оның ашықтығын арттыруға бағытталған, бұл үміткерлерді жақсырақ таңдау мен қолдауға ықпал етеді.

El.kz: Квоталық санаттар (инженерлік-техникалық қызметкерлер, медициналық мамандар, ауылдық жерлерден кандидаттар) бойынша стипендия алу мүмкіндіктері туралы толығырақ айтып берсеңіз. Бұл санаттағы үміткерлердің мүмкіндіктері мен артықшылықтары қандай?

Әлия Оспанова: Оқуға түсушілерді қолдау үшін жеңілдікті санат - "инженерлік-техникалық қызметкерлер" енгізілген. Сондай-ақ, біздің бастамамыз бойынша медицина қызметкерлері үшін іріктеу ережелері жақсартылды. Осы жаңалықтардың арқасында қазақстандық дәрігерлер мен техниктер мен ауылдық жерлердің тұрғындары 12 айға дейінгі (9 ай Қазақстанда, 3 ай шетелде) мерзімге тегін тілдік дайындықтан өте алады, сонымен қатар, жеңілдікті санаттағы үміткерлер құжаттарды тапсыру кезінде шетелдік жоғары оқу орнына өз бетінше түсуі міндетті емес. Олар стипендия тағайындалғаннан кейін Бағдарлама шеңберінде оқуға ұсынылатын жоғары оқу орындарының тізімінен оқу орнын таңдай алады. Бұл шаралар үміткерлерге халықаралық аренада сәтті бәсекелесуге көмектеседі және олардың стипендия алу мүмкіндігін арттырады.

Квоталық Санаттар шеңберінде шет тілін білуге қойылатын төмендетілген талаптарды қоса алғанда, бағдарламаға қатысу үшін арнайы жағдайлар көзделген. Мысалы, ағылшын тілінде оқыту кезінде IELTS сертификатын 5.0 деңгейінде ұсыну қажет. (9.0ден).  

El.kz: Квоталық санаттағы үміткерлер тегін тілдік дайындықтан өте алады. Бұл бағдарламаның қалай жүзеге асатынын және қандай нәтижелерге қол жеткізілгенін айта аласыз ба? Ауылдық аймақтардан үміткерлер қаншалықты көп?

Әлия Оспанова: Ауылдық кандидаттарға арналған тегін тілдік оқыту бағдарламасы тілдік кедергілерді жоюға бағытталған. Бұл тәсіл барлық қатысушылар үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етіп қана қоймайды, сонымен қатар дарынды жастардың жақсы оқу жағдайларын іздеуде кетуіне жол бермей, өңірлерде кадрлық әлеуетті дамытуға ықпал етеді. Тілдік дағдыларды жетілдіру оларға академиялық ортаға тезірек бейімделуге және академиялық нәтижелерін арттыруға көмектеседі, бұл сайып келгенде, отанына оралғаннан кейін олардың кәсіби салаға сәтті интеграциялануына ықпал етеді.

El.kz: Биылғы жылы су қауіпсіздігі және су бұру, агроорман шаруашылығы, құрылыс, АӨК, жасанды интеллект, молекулалық генетика сияқты өзекті мамандықтар бойынша дайындықтан өтуге мүмкіндік берілуде. Бұл мамандықтарды таңдаудың себебі неде?

Әлия Оспанова: Бұл бағыттарды таңдау су қауіпсіздігі және аграрлық секторды дамыту сияқты елдің өзекті мәселелерін шешу үшін мамандар даярлау қажеттілігімен байланысты. Бұл мамандықтар Қазақстанның әлемдік трендтері мен стратегиялық басымдықтарын көрсетеді.

Су қауіпсіздігі, агроорман шаруашылығы, жасанды интеллект және молекулалық генетика сияқты өзекті мамандықтарды таңдау елдің стратегиялық маңызды салаларда жоғары білікті мамандарды даярлаудағы қазіргі қажеттіліктеріне байланысты.

2024 жылы басым мамандықтар тізімі орталық және жергілікті деңгейдегі мемлекеттік органдардың сұраныстары негізінде, сондай-ақ даму стратегиялары мен жоспарларына сәйкес қалыптастырылды. Бұл бағыттар Мемлекеттік органдардың сұранысы бойынша бағдарламаға енгізілді, бұл мемлекеттің өзекті міндеттерін және осы салалардағы негізгі проблемаларды шешу қажеттілігін көрсетеді.

El.kz: Халықаралық бағдарламалар орталығының алдағы жылдарға арналған жоспарлары мен мақсаттары қандай? Қандай жаңа бағдарламалар мен жобалар іске асырылмақ?

Әлия Оспанова: Халықаралық бағдарламалар орталығы алдағы жылдарға «Болашақ» бағдарламасын дамытуға және жақсартуға бағытталған бірқатар жаңа бастамаларды іске асыруды жоспарлап отыр. Негізгі бағдарлар 2024-2026 жылдарға арналған стипендияны дамытудың жаңа стратегиясында белгіленетін болады. Осы стратегия шеңберінде нарықтың ағымдағы қажеттіліктері мен мамандарды даярлауға қойылатын  талаптарды одан әрі дәл сәйкестендіру үшін ұсынылған жоғары оқу орындарының тізімін және конкурстық іріктеуді қайта қарау жоспарлануда.

Әр екі жыл сайын "Болашақ" бағдарламасы өз сайтында университеттер тізімін жаңартып отырады. Егер сіз шақыру алған университет осы тізімде болмаса немесе QS рейтингінің үздік 250-в кірмесе – үміткер бола алмайсыз. Жаңа бағдарлама университеттерді таңдау тәсілін өзгертуді жоспарлап отыр. Жалпы рейтингтің орнына мамандықтарды ескеру қажет. Бұл дегеніміз, жоғары оқу орындарын таңдау кезінде олардың мамандықтар мен пәндер бойынша рейтингі маңызды болады. Осылайша, саланы немесе мамандықты зерттеу үшін ең жақсы қарастырылатын университеттерге басымдық беріледі.

Сонымен қатар, ұйымдар мен кәсіпорындардың сұраныстары бойынша топтық тағылымдамаларды енгізу, сондай-ақ докторантурадан кейінгі бағдарламаны іске қосу мүмкіндігі қарастырылуда. Бұл мемлекет пен бизнестің алдында тұрған нақты міндеттерді шешу үшін мамандарды неғұрлым тиімді даярлауға мүмкіндік береді.

Жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп ғылыми зерттеулер тақырыптары бойынша өтінімдерді қалыптастыру және білім алушылардың стипендиаттарға жетекшілік етуін ұйымдастыру мәселесі пысықталуда. Бұл өңірлердің мәселелерін мақсатты түрде шешуді қамтамасыз етеді және түлектердің кейінгі жұмысқа орналасуын жеңілдетеді.

Стипендиаттардан келіп түскен сауалдарды ескере отырып, жауапты мемлекеттік органдармен бірлесіп 2012 жылдан бері өзгермеген стипендия мөлшері мен шығыстар нормаларын қайта қарау талқыланады.

Қосымша стипендиядан айырылған адамдардан қаражатты қайтару жөніндегі жұмыс күшейтілетін болады, бұл бағдарлама қаражатын әділ және ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстың маңызды бөлігі болып табылады.

El.kz: «Болашақ» бағдарламасының қаржылық ашықтығы қалай қамтамасыз етіледі? Бағдарламаның қаржысы қандай жолмен жұмсалады және қоғамда оны қалай бақылайды?

Әлия Оспанова: «Болашақ» бағдарламасының қаржылық ашықтығы қаражатты пайдалануды қатаң бақылау және тұрақты мониторингтеу арқылы қамтамасыз етіледі. Бағдарлама мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады және барлық шығындар бюджеттеу мен есептіліктің ашық рәсімдері арқылы жүзеге асырылады.

Бақылаудың маңызды аспектісі - бағдарламадан бас тартқан немесе стипендиядан айырылған стипендиаттардың қаражатын қайтару бойынша жұмыс. 2024 жылдың қаңтар-шілде айлары аралығында бюджетке 1 миллиард 151,5 миллион теңге сәтті қайтарылды. 2023 жылдың жалпы сомасы 1,9 миллиард теңгені құрады. Қазіргі уақытта бюджетке ай сайынғы қаражаттың қайтарылуы 200 миллион теңгені құрайды, бұл бағдарламаның қаржысын басқаруда жоғары тиімділік пен жауапкершілікті көрсетеді.

Бұл шаралар қоғамның бағдарламаға деген ашықтығы мен сенімін қамтамасыз етуге, сондай-ақ бөлінген қаражаттың барынша тиімді және мақсатты пайдаланылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Жыл сайын «Болашақ» бағдарламасы тәуелсіз аудиттен өтеді. Қаржылық есептілік туралы ақпаратты сайттан табуға болады (bolashak.gov.kz). қаржылық есептілік мынадай құжаттарды қамтиды: қаржылық есептілікті дайындау және бекіту үшін жауапкершілік туралы басшылықты растау, тәуелсіз аудитордың аудиторлық қорытындысы, бухгалтерлік баланс, пайда мен залал туралы есеп, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп (Тікелей әдіс), капиталдағы өзгерістер туралы есеп және түсіндірме жазба. "Болашақ" бағдарламасын мемлекет қаржыландырады және барлық қаржылық операциялар қатаң бақылауға алынады. Біз қаржылық рәсімдердің ашықтығын белсенді түрде қамтамасыз етеміз және жұртшылықты бағдарламаның шығындары мен нәтижелері туралы хабардар етеміз.

El.kz: «Болашақ» бағдарламасымен оқыған түлектердің Қазақстанға қайта оралып, елдің дамуына үлес қосу деңгейі қандай? Бұл көрсеткіштерді жақсарту үшін қандай шаралар қабылдануда?

Әлия Оспанова: «Болашақ» бағдарламасының түлектері Қазақстанның дамуында маңызды рөл атқарады және олардың барлығы дерлік оқу аяқталғаннан кейін елге оралады. Міне, олардың салымдарының негізгі аспектілері және осы көрсеткіштерді жақсарту үшін қабылданған шаралар:

Қайтарудың жоғары деңгейі: бағдарлама түлектерінің көпшілігі Қазақстанға қайтарылады және ақпараттық технологиялар, медицина, ғылым, инженерия және кәсіпкерлік сияқты экономиканың түрлі салаларына белсенді үлес қосады. Олардың шетелде алған білімі мен тәжірибесі елдегі өндірістік процестер мен басқаруды жақсарта отырып, жаңа идеялар мен технологияларды енгізуге көмектеседі.

• Мемлекеттік қолдау: түлектерді табысты бейімдеу және жұмысқа орналастыру үшін жан-жақты қолдау көрсетіледі. Түлектерге кәсіби ортаға енуге көмектесетін жұмыс іздеуге көмек, бейімделу бағдарламалары және тәлімгерлік қолдау кіреді.
• Жұмыспен қамту бағдарламалары: түлектерді жұмысқа орналастыруға ықпал ететін арнайы бағдарламалар мен бастамалар әзірленді. Бұған түлектердің біліктілігіне сәйкес келетін бос жұмыс орындарын құру үшін ірі компаниялармен, мемлекеттік органдармен және жеке сектормен ынтымақтастық кіреді.
• Стартаптарды қолдау: Бағдарлама шеңберінде түлектер құрған инновациялық стартаптар мен кәсіпкерлік бастамаларды қолдау көзделген. Бұған гранттар беру, инвестицияларға қол жеткізу және бизнес-инкубаторлар кіруі мүмкін.
• Бейімделу курстары мен семинарлар: түлектерге жұмыс ортасындағы өзгерістерге бейімделуге және олардың кәсіби дағдыларын нығайтуға көмектесуге бағытталған курстар мен семинарлар ұйымдастырылады. Бұл түлектерге елдегі жаңа талаптар мен стандарттарға тез бейімделуге көмектеседі.
• Мониторинг және талдау: қолдаудың тиімділігін бағалау және жақсартуды қажет ететін салаларды анықтау үшін түлектердің жұмысқа орналасуы мен мансабына тұрақты мониторинг жүргізіледі. Осы мәліметтер негізінде түлектерді қолдауда жаңа шаралар мен түзетулер әзірленуде.
• Байланыс желісі: түлектердің Қазақстандағы кәсіби мүмкіндіктерін кеңейту үшін шетелде оқу кезінде орнатылған байланыстардың кең желісін пайдалану мүмкіндігі бар. Халықаралық бағдарламалар орталығы осы байланыстарды қолдайды және дамытады, бұл түлектердің сәтті интеграциясына ықпал етеді.
• Кері байланыс: бағдарлама түлектері сонымен қатар орталыққа уақтылы түзетулер енгізуге және жаңа жағдайларға бейімделуге мүмкіндік беретін бағдарламаны жақсарту бойынша кері байланыс пен ұсыныстар бере алады.

Бұл шаралар түлектердің оралуын қамтамасыз етіп қана қоймай, олардың білімі мен дағдыларын елдің дамуы үшін барынша тиімді пайдалануға бағытталған. Біз олардың табысты мансабына және Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік өсуіне ықпал ететін жағдайлар жасауға ұмтыламыз.

«Болашақ» бағдарламасы бойынша оқыған түлектердің барлығы дерлік Қазақстанға оралып, елдің дамуына елеулі үлес қосуда.          Бағдарлама жұмыс істеген жылдары экономиканың түрлі салалары мен салаларында белсенді жұмыс істейтін 12 мыңнан астам маман даярланды.

Осындай түлектердің арасында:

• Медет Маханбет - Ақмола облысы Қызылағаш ауылының тумасы, Литвадағы сантаришкес университеттік клиникасында "Болашақ" бағдарламасы бойынша тағылымдамадан өткен. Ол құлақ қалқанын қалпына келтіру үшін хирургияның жаңа әдісін әзірлеу арқылы отоларингологияда айтарлықтай жетістіктерге жетті. Сыртқы құлақтың шеміршегін қолданатын бұл әдіс операцияны тиімдірек және пациенттерге аз әсер етеді. Медет Маханбет Қазақстанда осы әдісті енгізген алғашқы дәрігер болды, бұл елді осындай бірегей операциялар жүргізілетін әлемде алтыншы орынға айналдырды.
• Адат Әділхан - Ұлыбританияда "Құрылыс менеджменті" мамандығы бойынша оқыған 2018 жылғы "Болашақ" бағдарламасының түлегі. Қазақстанға оралғаннан кейін Адат modex алғашқы заманауи модульдік зауытының құрылысына қатысты, соның арқасында үш апта ішінде инфекциялық аурухана салынды. Оның жұмысы елдің инфрақұрылымын дамытуға айтарлықтай үлес қосады.
• Алмас Кебекбаев - компанияның негізін қалаушы top.kz, Вашингтондағы American University-де оқыған "Болашақ" бағдарламасының түлегі. Алынған білім оған Қазақстанда 600 млн теңге шетелдік инвестиция тартып, 500-ден астам жұмыс орнын құрған табысты бизнес құруға мүмкіндік берді. Алмас компанияның одан әрі өсуін және халықаралық нарықтарға шығуын жоспарлап отыр, бұл қазақстандық IT-кәсіпкерлердің әлеуетін көрсетеді.
• Рахат-Би Әбдісағин - композитор және пианист, өнертану ғылымдарының магистрі, "Дарын" Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Ол 2022 жылы "Болашақ" стипендиясын жеңіп алды және Royal Conservatoire of Scotland-да "Музыка" мамандығы бойынша докторлық зерттеу жүргізеді. Оның музыкалық шығармалары бүкіл әлемге танымал болды және ол "Discography" оркестрімен фортепианоға арналған орындалатын шығармалардың дүниежүзілік қорының қоржынына енген алғашқы отандық композитор болды. Либретто шамамен 1375 жылы жазылған Джон Барбурдың ортағасырлық "Брюс" поэмасына негізделген және Шотландия корольдік консерваториясы мен Сент-Эндрюс университетіндегі Рахат Би докторлық зерттеуінің негізгі бөлігі болып табылады.
• Әлия Әшім - Бостон университетінің коммуникация мектебінің магистрі, журналист және фильм жасаушы. Ол Қонаев дәуіріне арналған 1960-1989 жылдар аралығында Қазақ тарихының қалыптасуы туралы тарихи деректі фильм түсірді. Фильм бес сериядан тұрады және көрермендердің жоғары бағасына ие болды, бұл оның жұмысының елдің мәдени мұрасы үшін маңыздылығын көрсетеді.

Түлектердің қайтып оралу көрсеткіштерін жақсарту және олардың отандық экономикаға табысты кірігуі үшін халықаралық бағдарламалар орталығы ынтымақтастық туралы меморандумдар жасалған 300-ден астам ұйыммен белсенді жұмыс істейді. Бұл серіктестіктер түлектерге экономиканың негізгі секторларында жұмысқа орналасуға және мансаптық өсуге мүмкіндік береді.

El.kz: Құжаттарды қабылдау және конкурстық іріктеу барысында сыбайлас жемқорлыққа қарсы қандай механизмдер іске асырылуда? Осы бағытта қандай нақты нәтижелерге қол жеткізілді?

Әлия Оспанова: Мәселен, 2024 жылғы қаңтарда АҚ-да конкурс басқармасы мен құжатты қабылдау басқармасы қазір бір-бірінен тәуелсіз екі түрлі басқармаға бөлінген ұйымдық штаттық өзгерістер жүргізілді. Бұл қадам сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды күшейтуге және процестердің ашықтығын арттыруға бағытталған. "Болашақ" бағдарламасы шеңберінде құжаттарды қабылдау және конкурстық іріктеу процесінің ашықтығы мен адалдығын қамтамасыз ету үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы бірнеше тиімді шаралар енгізілді:

1. Процестерді цифрландыру: өтінім беру процесін толық цифрландыру енгізілді. Үміткерлер құжаттарды электронды платформа арқылы тапсырады, бұл емтихан алушылармен тікелей өзара іс-қимыл жасау мүмкіндігін болдырмайды және сыбайлас жемқорлық әрекеттерінің тәуекелдерін азайтады.
2. Қаржылық ашықтық: бағдарламаға байланысты қаржылық операцияларды қатаң бақылау қолданылады. Барлық қаржылық операциялар мен шығындар егжей-тегжейлі аудит пен тексеруге жатады.
3. Тәуелсіз бағалау: кандидаттарды бағалау процесін тәуелсіз сарапшылар жүзеге асырады. Сыртқы комиссиялар мен тәуелсіз аудиторлар байқаудың барлық кезеңдерін тексереді, бұл манипуляциялар мен заңсыз араласу мүмкіндіктерін азайтады.
4. Комплаенс-офицер:" Халықаралық бағдарламалар орталығы " АҚ-да компания ішіндегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттар мен саясаттарды сақтауға жауапты комплаенс-офицер жұмыс істейді.
5. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат: Біз сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске бағытталған бірқатар құжаттарды әзірледік және бекіттік:

Бұл шаралар сыбайлас жемқорлық ықтималдығын едәуір төмендетуге және бағдарламаға деген сенім деңгейін арттыруға мүмкіндік берді. Нәтижесінде неғұрлым ашық және әділ конкурстық іріктеу өткізілді, бұл неғұрлым білікті кандидаттарды тартуға және бағдарламаның жоғары беделін сақтауға ықпал етеді.

El.kz:  «Болашақ» бағдарламасының түлектері елге оралғаннан кейін қандай әлеуметтік жобалармен айналысады? Олардың қоғамдағы рөлі мен үлесі қандай?

Әлия Оспанова: Бағдарлама түлектері Қазақстанда өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған әлеуметтік жобаларға белсенді қатысады. Олардың үлестеріне білім беру бастамаларын қолдау, қайырымдылыққа қатысу және жергілікті қауымдастықтарды дамыту кіреді. Мұндай үлестің жарқын мысалдарының бірі-2010 жылы "Computer Science" мамандығы бойынша Пурдю университетін (Purdue University) бітірген "Болашақ" бағдарламасының түлегі Арман Сүлейменов.

Арман - "Zero To One Labs" және "nFactorial Incubator" студияларының бас директоры және негізін қалаушы. Оның компаниялары Қазақстанның IT-секторын дамытуда шешуші рөл атқарады және ол әлеуметтік және білім беру жобаларына белсенді қатысады.

Арман Сүлейменовтің жобалары мен жетістіктеріне тоқталып өтейін. Білім беру бастамалары. Арман және оның командасы 200-ден астам инженерлер мен дизайнерлерді дайындады, бұл технологияның білікті мамандарын дайындауға ықпал етеді. Алдағы 5 жылда олардың мақсаты-әлемдік деңгейдегі 10,000 IT-мамандарды даярлау, бұл Қазақстанның IT-секторын айтарлықтай күшейтеді.

Әлеуметтік қосымшалар. Арман командалары Kelin Girl Chat және Kanji Ninja жапон таңбаларын үйренуге арналған қосымша сияқты бірнеше инновациялық қосымшаларды әзірледі. Айыппұлдар бойынша әкімшілік хаттамаларды жасау уақытын қысқартуға арналған қосымша ерекше назар аударады, бұл процесті едәуір жеңілдетті және хаттамаларды толтыру уақытын 15-30 минуттан екі-үш минутқа дейін қысқартты.

Медиа жобалар. Арман 102 мыңнан астам жазылушысы бар YouTube-тегі nFactorial Podcast подкастының жүргізушісі. Бұл подкаст әртүрлі салалардағы жетекші шеберлердің маңызды сабақтары мен идеяларын талқылайды, Бұл білімді таратуға және адамдарды жаңасын жасауға шабыттандыруға көмектеседі. 

«Sezual» жобасы. Жобаның тарихы өнертапқыш Ғалымжан Ғабдрешов пен "Болашақ" бағдарламасының түлектері Нұрбек Еркебаев пен Әбділда Шаменов негізін қалаған "Sezual" мүгедектер қоғамдық бірлестігінен басталады.

Жоба екі мағынаны біріктіреді: "Sezu" ("сезіну") және "Al" ("алу"), көру қабілеті нашар және зағип адамдарға қолдау көрсететін құрылғылар құру мақсатын көрсетеді. Команда бағдарлауға көмектесу үшін белсенді дыбыстық биолокацияны қолданатын бірегей "SEZUAL" биолокатор құрылғысын әзірледі. Құрылғы зағип адам объектілерден шағылысатын дыбыс толқындары ретінде "көретін" жоғары жиілікті шертулерді шығарады, бұл олардың пішінін, материалын, қашықтығын және қозғалыс бағытын анықтауға көмектеседі. Биолокатор мойынға тағылады және балалардың өтініші бойынша Тони Старктың жүрегіне ұқсас дизайнға ие.

"SEZUAL" Дүниежүзілік Банктің зерттеу және прототиптеу грантын алды және 2020 жылы БҰҰ сыйлығының номинанты болды. Бұған қоса, команда соқыр және нашар көретін адамдардың сауаттылығы мен тәуелсіздігіне ықпал ететін бірнеше тілде қол жетімді Брайль жүйесін үйренуге арналған электрондық алфавиттік тренажер әзірледі. Құрылғы екі аймаққа бөлінеді: әріптік және сандық таңбаларды дауыстау, бұл өзін-өзі оқытуға ыңғайлы. Тифлопедагогтар оны ересектер мен балаларды, әсіресе шалғай аудандарда оқыту үшін қажет деп санайды.

El.kz:  «Болашақ» бағдарламасының түлектері арасында қандай инновациялық жобалар мен стартаптар іске асырылды? Олардың Қазақстанның экономикасына қосқан үлесі қандай?

Әлия Оспанова: Бағдарлама түлектері IT, медицина және энергетика және т.б. салаларында көптеген табысты стартаптар мен инновациялық жобаларды іске асырды. Орталық оларға жан-жақты қолдау көрсетеді, соның ішінде гранттар мен инвестицияларға қол жетімділік. Мысалы, "Болашақ" бағдарламасының түлегі Досжан Жүсіповтың медициналық стартапы Global startup Awards халықаралық байқауында Best vertech Startup 2023 номинациясын жеңіп алды. Болашақтың "Cerebra" инновациялық дамуы дәрігерлерге инсультті мүмкіндігінше тез және дәл диагностикалауға көмектесуге арналған. Жасанды интеллект 4 минут ішінде инсультті таниды және ми жағдайының дәл бейнесін береді. Досжанның айтуынша, әдеттегі тәжірибеде дәрігерлерге бірнеше сағат кетеді, өңірлерде бұл бір күнге дейін созылуы мүмкін. Ал Платформа ишемиялық және геморрагиялық инсультті анықтайды.

Алмас Кебекбаев - top.kz компанияның негізін қалаушы, Вашингтондағы American University-де оқыған "Болашақ" бағдарламасының түлегі. Алынған білім оған Қазақстанда 600 млн теңге шетелдік инвестиция тартып, 500-ден астам жұмыс орнын құрған табысты бизнес құруға мүмкіндік берді. Алмас компанияның одан әрі өсуін және халықаралық нарықтарға шығуын жоспарлап отыр, бұл қазақстандық IT-кәсіпкерлердің әлеуетін көрсетеді.

Дәурен Әубәкіров 2019 жылы "Болашақ" бағдарламасы бойынша АҚШ-тың Бостон университетінде "жобалық басқару" мамандығы бойынша білім алған.

ЕО Қазақстанға оралғаннан кейін табиғи апаттардың алдын алу және олардың салдарын басқару үшін шешімдер әзірлейтін spacelab стартапының тең құрылтайшысы болды. SpaceLab халықаралық нарықта тез танымал болды. 2024 жылы стартап Калифорниядағы ең үздік 15 ғарыштық стартап пен Кремний алқабының астанасы Пало-Альтода алғашқы бестікке кірді. Бұл қазақстандық ғарыш индустриясы үшін нағыз серпіліс болды.

El.kz: Бағдарламаға қатысатын үміткерлердің аймақтық таралуы қандай? Ауылдық жерлерден келетін үміткерлердің саны мен сапасын арттыру үшін қандай жұмыстар атқарылуда?

Әлия Оспанова: Бағдарлама кандидаттарын аймақтық таралуы  Қазақстанның барлық облыстарды қамтиды және ауылдық жерлерге ерекше назар аударылады. Ауылдық аудандардан талапкерлердің саны мен сапасын арттыру үшін біз еліміздің облыстары мен өңірлерінде көшпелі кездесулер ұйымдастырамыз. Сонымен қатар, ауыл тұрғындары үшін әлемдік деңгейде білім алуға мүмкіндік беретін арнайы жеңілдіктер қарастырылған. Біз әрбір талантты жас адам, тұрғылықты жеріне қарамастан, өз әлеуетін жүзеге асыруға лайық деп санаймыз.

"Болашақ" бағдарламасы барлық кандидаттар, соның ішінде ауылдық жерлерден келген талапкерлер үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге ұмтылады. Бағдарламаға қатысушылардың өңірлік бөлінуі Қазақстанның әртүрлі облыстарынан кандидаттардың айтарлықтай қатысуын көрсетеді, бұл еліміздің барлық өңірлерін қамту бойынша ауқымды жұмыстың айғағы.

2024 жылдың сәуір-шілде айлары аралығында Халықаралық бағдарламалар орталығы "Болашақ" бағдарламасы және "500 ғалым" ғылыми тағылымдамалары бойынша 319 консультациялық кездесулер мен онлайн брифингтер өткізді. Бұл іс-шаралар құжаттарды тапсыру ережелерін түсіндіру және шетелде оқу мүмкіндіктері туралы хабардарлықты арттыру үшін ұйымдастырылды.

Осы кездесулер аясында:

- 3865 адам қатысты;

- 93 жоғары оқу орны жұмылдырылды;

- 29 ғылыми-зерттеу институттары тартылды;

- 27 мемлекеттік және салалық ұйымдар қатысты.

Кездесулер Маңғыстау, Қарағанды, Ақмола, Атырау облыстары және Алматы қаласы сияқты өңірлерде өтті. Бұл кездесулер хабардарлық деңгейін арттыруға ғана емес, сонымен қатар талапкерлердің, әсіресе ауылдық жерлерден келген өтініштердің сапасын жақсартуға ықпал етті.

Сондай-ақ, өңірлердің нақты қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағдарланған мамандар даярлауға жергілікті мемлекеттік органдардың өтінімдерін келісу бойынша жұмыс жүргізілуде. Бұл белгілі бір өңірлерді дамыту үшін қажетті кадрларды мақсатты даярлауды қалыптастыруға мүмкіндік береді.

El.kz: Бағдарламаны одан әрі дамыту үшін қандай реформалар жоспарлануда? Осы реформалардың мақсаты мен күтілетін нәтижелері қандай?

Әлия Оспанова: Халықаралық бағдарламалар орталығы алдағы жылдарға «Болашақ» бағдарламасын дамытуға және жақсартуға бағытталған бірқатар жаңа бастамаларды іске асыруды жоспарлап отыр. Негізгі бағдарлар 2024-2026 жылдарға арналған стипендияны дамытудың жаңа стратегиясында белгіленетін болады. Осы стратегия шеңберінде нарықтың ағымдағы қажеттіліктері мен мамандарды даярлауға қойылатын  талаптарды одан әрі дәл сәйкестендіру үшін ұсынылған жоғары оқу орындарының тізімін және конкурстық іріктеуді қайта қарау жоспарлануда.

Әр екі жыл сайын "Болашақ" бағдарламасы өз сайтында университеттер тізімін жаңартып отырады. Егер сіз шақыру алған университет осы тізімде болмаса немесе QS рейтингінің үздік 250-в кірмесе – үміткер бола алмайсыз. Жаңа бағдарлама университеттерді таңдау тәсілін өзгертуді жоспарлап отыр. Жалпы рейтингтің орнына мамандықтарды ескеру қажет. Бұл дегеніміз, жоғары оқу орындарын таңдау кезінде олардың мамандықтар мен пәндер бойынша рейтингі маңызды болады. Осылайша, саланы немесе мамандықты зерттеу үшін ең жақсы қарастырылатын университеттерге басымдық беріледі.

Сонымен қатар, ұйымдар мен кәсіпорындардың сұраныстары бойынша топтық тағылымдамаларды енгізу, сондай-ақ докторантурадан кейінгі бағдарламаны іске қосу мүмкіндігі қарастырылуда. Бұл мемлекет пен бизнестің алдында тұрған нақты міндеттерді шешу үшін мамандарды неғұрлым тиімді даярлауға мүмкіндік береді.

Жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп ғылыми зерттеулер тақырыптары бойынша өтінімдерді қалыптастыру және білім алушылардың стипендиаттарға жетекшілік етуін ұйымдастыру мәселесі пысықталуда. Бұл өңірлердің мәселелерін мақсатты түрде шешуді қамтамасыз етеді және түлектердің кейінгі жұмысқа орналасуын жеңілдетеді.

Стипендиаттардан келіп түскен сауалдарды ескере отырып, жауапты мемлекеттік органдармен бірлесіп 2012 жылдан бері өзгермеген стипендия мөлшері мен шығыстар нормаларын қайта қарау талқыланады.

Қосымша стипендиядан айырылған адамдардан қаражатты қайтару жөніндегі жұмыс күшейтілетін болады, бұл бағдарлама қаражатын әділ және ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстың маңызды бөлігі болып табылады.

El.kz: Қазақстанның болашақтағы кадрлар әлеуетін қалай бағалайсыз? Осы қажеттіліктерге сәйкес бағдарлама қалай дамиды деп ойлайсыз?

Әлия Оспанова: Қазақстанның болашақ кадрларының әлеуеті жастардың сапалы білім алуға және кәсіби өсуге ұмтылуының арқасында өте жоғары. Қазақстан тиісті дайындық пен қолдаудың арқасында экономиканың түрлі секторларының дамуына тиімді ықпал ете алатын елеулі адами ресурстарға ие.

Осы қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін "Болашақ" бағдарламасы бірнеше негізгі бағыттарда дамитын болады:

1. Мамандықтарды өзектендіру: елдің өзекті мәселелерін шешу үшін мамандар даярлау үшін жасанды интеллект, молекулалық генетика, су қауіпсіздігі және агроорман шаруашылығы сияқты жаңа және сұранысқа ие мамандықтарды қосу.
2. Гранттар мен бағдарламаларды кеңейту: жетекші шетелдік жоғары оқу орындарында оқу үшін стипендиялар мен гранттар санын ұлғайту, сондай-ақ Тағылымдамалар мен ғылыми зерттеулер үшін мүмкіндіктер беру.
3. Білім берудің ерте кезеңдерін қолдау: жоғары білікті кадрларды ертерек даярлауды қамтамасыз ету үшін бакалавриаттан мамандар даярлауға бағытталған бағдарламаларды әзірлеу.
4. Қолдау инфрақұрылымын жақсарту: өтінім беру процестерін оңтайландыру, рәсімдерді оңайлату және Қазақстанға оралғаннан кейін түлектерді бейімдеу үшін қосымша көмек көрсету.

Бұл шаралар білікті мамандардың өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыруға және елдің тұрақты дамуына ықпал етуге көмектеседі.

El.kz: Халықаралық бағдарламалар орталығының басқа елдермен ынтымақтастығы қалай дамуда? Қандай жаңа ынтымақтастықтар жоспарлануда және олардың маңызы қандай?

Әлия Оспанова: Халықаралық бағдарламалар орталығы халықаралық ынтымақтастықты белсенді дамытуда, бұл қазақстандық студенттер мен зерттеушілер үшін көкжиектерді кеңейтуге мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта біз әлемнің 40 елімен өзара іс-қимыл жасаймыз, бұл "Болашақ" бағдарламасы бойынша озық білім беру және ғылыми мекемелерге және ғылыми тағылымдамаларға қол жеткізуге мүмкіндік береді.

"Болашақ" бағдарламасы бойынша әлемнің 30 елінде 273 жетекші университеттер қолжетімді, онда қазақстандық студенттер магистратура, докторантура бойынша білім ала алады немесе тағылымдамадан өте алады. Бұл әлемдік деңгейдегі білім алуға және өзінің кәсіби армандарын жүзеге асыруға бірегей мүмкіндік.

"500 ғалым" бағдарламасы бойынша ғылыми тағылымдамалар үшін 40 елде 1108 ғылыми ұйымдар мен университеттер бар. Бұл мекемелер қазақстандық зерттеушілерге озық зерттеулер жүргізуге және халықаралық аренада өздерінің кәсіби тәжірибесін байытуға мүмкіндік береді.

Сондай-ақ, еліміздің әр түкпірінен келген үміткерлерге "Болашақ" бағдарламасы ұсынатын мүмкіндіктер туралы ақпаратқа қол жеткізу үшін өңірлерде білім беру көрмелерін ұйымдастыруды жоспарлап отырмыз.

Сонымен қатар, біздің жұмысымыздың маңызды аспектісі "500 ғалым" бағдарламасы аясында әлемнің жетекші университеттері мен ғылыми орталықтарынан ғылыми тағылымдамаларға шақырулар тарту болып табылады. Біз "Болашақ" бағдарламасының түлектері Wabtec сияқты жетекші халықаралық корпорацияларға жұмысқа орналасуы үшін белсенді жұмыс істеп жатырмыз, бұл олардың білімі мен тәжірибесін тәжірибеде қолдануға және Қазақстанның дамуына үлес қосуға мүмкіндік береді.

Осылайша, біздің әлемнің басқа елдерімен және жетекші білім беру мекемелерімен ынтымақтастығымыз қазақстандық студенттер мен ғалымдар үшін бірегей мүмкіндіктер беріп қана қоймай, халықаралық байланыстарды нығайтуға және еліміздің дамуына ықпал етеді.

El.kz: Соңғы уақытта «Болашақ» бағдарламасымен оқыған түлектермен қандай даулар туындап жатыр? Бұл даулардың негізгі себептері қандай және оларды шешу үшін қандай шаралар қабылдануда?

Әлия Оспанова: Жақында "Болашақ" бағдарламасының түлектеріне қатысты кейбір сұрақтар туындады. Бұл жағдайлардың негізгі себептері түлектердің жеке және кәсіби жағдайындағы өзгерістерге байланысты, бұл кейде міндеттемелерді орындауда қиындықтарға әкеледі. Халықаралық бағдарламалар орталығы Бағдарламаны басқару жүйесін жақсарту, түлектерді мониторингілеу мен қолдаудың жаңа тәсілдерін енгізу бойынша белсенді жұмыс істеуде. Нормативтік-құқықтық базаны және процестерді жетілдіру бойынша тұрақты жұмыс жүргізілуде, бұл туындайтын сын-қатерлерге икемді жауап беруге және тұтастай алғанда бағдарламаның тиімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бақылаудың маңызды аспектісі-бағдарламадан бас тартқан немесе стипендиядан айырылған стипендиаттардың қаражатын қайтару бойынша жұмыс. 2024 жылдың қаңтар-шілде айлары аралығында бюджетке 1 миллиард 151,5 миллион теңге сәтті қайтарылды. 2023 жылдың жалпы сомасы 1,9 миллиард теңгені құрады. Қазіргі уақытта бюджетке ай сайынғы қаражаттың қайтарылуы 200 миллион теңгені құрайды, бұл бағдарламаның қаржысын басқаруда жоғары тиімділік пен жауапкершілікті көрсетеді.

El.kz: «Болашақ» бағдарламасымен оқыған түлектердің алған білімдері мен жұмысқа орналасу деңгейі туралы не айта аласыз? Бұл бағытта қандай қиындықтар мен мәселелер кездеседі?

Әлия Оспанова: «Болашақ» бағдарламасы түлектерінің білім деңгейі ең жоғары халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Бұған ең жақсы және талантты стипендиаттарды таңдауға бағытталған қатаң іріктеу арқылы қол жеткізіледі. Бағдарлама жоғары білікті мамандарды даярлауға бағытталған, бұл олардың табысты жұмысқа орналасуын және экономиканың негізгі секторларын дамытуға елеулі үлесін қамтамасыз етеді. Дегенмен, еңбек нарығына бейімделуге және жұмыс берушілердің үміттерін қанағаттандыруға байланысты кейбір қиындықтар туындауы мүмкін. Мұндай жағдайларда Халықаралық бағдарламалар орталығы түлектердің кәсіби ортаға табысты кірігуі үшін қажетті қолдау көрсетеді.

Өңірлердің өзекті мәселелерін зерделеуге және шешуге бағытталған ғылыми зерттеулерге өтінімдерді қалыптастыруға тәсілдер қолданылады. Сондай-ақ, білім алушы стипендиаттар үшін кураторлық қамтамасыз етіледі, бұл олардың білімі мен дағдыларын нақты өңірлік міндеттерді шешуге және табысты жұмысқа орналасуға неғұрлым тиімді бағыттауға мүмкіндік береді. Бұл шаралар түлектердің кәсіби ортаға жақсырақ интеграциялануын және олардың білімдерін іс жүзінде тиімді пайдалануды қамтамасыз етуге көмектеседі.

Бүгінгі таңда әлемнің үздік жоғары оқу орындарында 12 590 түлек оқуын аяқтады. Оның ішінде 10 000 түлек келісім-шарттық міндеттемелерін орындады, 2 491-і еңбек мониторингінде, 99-і еңбек шарты бойынша (оқыту, бала күтіміне байланысты және т.б. себептерге байланысты) шарттық міндеттемелерді орындау мерзімін кейінге қалдырды. 2 491 түлектің 2 444-і (98,1%) жұмыспен қамтылып, өз міндеттерін орындап жатыр, ал 47 түлек (1,9%) жұмысқа орналасу сатысында.

Мониторингте тұрған түлектер

• мемлекеттік органдарда – 31,3%
• квазимемлекеттік секторларда – 16%;
• қазақстандағы шетелдік ұйымдарда – 6,2%;
• халықаралық ұйымдарда – 1,6%;
• дипломатиялық өкілдіктерде – 0,5%;
• ұлттық компанияларда – 1%;
• қоғамдық бірлестіктерде – 0,9%;
• жеке компанияларда – 42,5% жұмыс істейді.

El.kz: Бағдарламаның әлеуметтік әсері туралы не айта аласыз? Бағдарлама арқылы оқыған түлектер қоғамға қандай өзгерістер әкеліп жатыр? Бағдарлама түлектері елдің түрлі салаларында қандай ықпалға ие? Олардың маңызды жобаларға қатысу деңгейі қандай?

Әлия Оспанова: "Болашақ" бағдарламасы Қазақстанға және оның қоғамына айтарлықтай әлеуметтік әсер етеді. Бағдарлама түлектері экономиканың және қоғамдық өмірдің әртүрлі секторларына әсер ете отырып, елдің дамуына елеулі үлес қосады.

Ең аллдымен, білікті мамандардың қатары көбейеді. "Болашақ" бағдарламасының түлектері Қазақстанға әлемдік білімі мен тәжірибесімен оралады, бұл елдегі кадрлардың біліктілік деңгейін арттыруға ықпал етеді. Бұл ішкі әлеуетті нығайтады және экономиканың негізгі салаларының дамуына ықпал етеді.

Инновация және даму мүмкіндіктері кеңейеді. Алған білімі мен тәжірибесінің арқасында түлектер әртүрлі салаларда инновациялық тәсілдер мен технологияларды енгізуде. Бұл жаңа технологиялардың дамуын жеделдетеді және елдегі бар процестерді жақсартады.

Қоғамда білім және ғылым саласында оң өзгерістер қалыптасады. Түлектер білім беру сапасын жақсартуға және ғылыми зерттеулерді дамытуға көмектесетін білім беру және ғылыми жобаларға белсенді қатысады. Олар заманауи оқыту әдістері мен зерттеу тәжірибелерін енгізеді.

Әлеуметтік кәсіпкерлік жанданады. Көптеген түлектер әлеуметтік мәселелерді шешуге және халықтың осал топтарын қолдауға бағытталған әлеуметтік кәсіпорындар мен бастамаларды құрады немесе қолдайды.

Ел секторларындағы ықпал:

• мемлекеттік Сектор: түлектер мемлекеттік органдарда негізгі лауазымдарды атқарады, онда олардың халықаралық тәжірибесі Мемлекеттік бағдарламалар мен саясаттарды әзірлеуге және жүзеге асыруға көмектеседі.
• жеке Сектор: бизнесте түлектер қазақстандық компаниялардың өсуі мен бәсекеге қабілеттілігіне ықпал ететін үздік тәжірибелер мен халықаралық стандарттарды қолданады.
• Ғылым және зерттеу: ғылыми салада түлектер елдің технологиялық жетістіктері үшін маңызды болып табылатын ірі ғылыми жобалар мен әзірлемелерге қатысады.

Маңызды жобаларға қатысып, ұлттық бастамаларды жүзеге асырады. Бағдарлама түлектері инфрақұрылымды жаңғырту, IT-секторды дамыту және экологиялық бастамалар сияқты стратегиялық маңызды жобаларды іске асыруға белсенді қатысады. Халықаралық ынтымақтастық беки түспк, олар Қазақстанды халықаралық аренада таныстыру және жаһандық жобалармен жұмыс жасау арқылы халықаралық байланыстар мен ынтымақтастықты нығайтуға ықпал етеді.

"Болашақ" бағдарламасы Қазақстанның жаңғыруы мен дамуында шешуші рөл атқаратын көшбасшылар мен мамандардың жаңа буынын қалыптастырады, бұл халықаралық аренада еліміздің өмір сүру сапасын жақсартуға және ұстанымын нығайтуға ықпал етеді.

Медицина саласында жарқын мысалдардың бірі — Мыңжылқы Бердіхожаев, жоғары санатты дәрігер-нейрохирург және Орталық клиникалық аурухананың (Совминки) нейрохирургия орталығының басшысы. Әскери-медициналық академияның клиникалық резидентурасында оқыды. "Болашақ" бағдарламасы аясында өзінің білімі мен дағдыларын едәуір кеңейтуге мүмкіндік берді. Жақында ол ми тамырларын емдеудегі ерекше жетістіктері үшін халықаралық Алтын скальпель сыйлығының лауреаты болды. Бұл мойындау оның отандық медицинаны дамытуға және емдеудің озық әдістерін енгізуге қосқан үлесін көрсетеді, бұл елдегі медициналық қызмет көрсету деңгейіне әсер етеді және халықтың денсаулығын жақсартуға ықпал етеді. Жылына 200 операция жасайды, оның ішінде ми аневризмасын жою бойынша бірегей операциялар да бар.

Отоларингология мамандығы бойынша бағдарламаның тағы бір түлегі — Медет Маханбет. Ол Ақмола облысының Қызылағаш ауылында дүниеге келген және Литвадағы сантаришкес университеттік клиникасында тағылымдамадан өткен. Оның жұмысының нәтижесінде сыртқы құлақтың шеміршегін қолдана отырып, құлақ қалқанын қалпына келтіру үшін хирургияның жаңа әдісі жасалды. Қазақстанда алғаш рет енгізілген бұл әдіс тезірек оңалтуды және жақсы нәтижелерді қамтамасыз етеді, бұл Қазақстанды осындай бірегей операциялар орындалатын әлемдегі алтыншы елге айналдырады. Жылына 5 мыңнан астам операция жүргізді, оның 70 - тен астамы бірегей-құлақ қалқанын жаңа әдіспен қалпына келтіру бойынша. Маханбет сонымен қатар дәстүрлі микроскопты эндоскоппен алмастырды, бұл операциялардың тиімділігін арттырды және пациенттерге әсерін азайтты. Мұндай инновациялар елдегі медициналық қызмет көрсету деңгейін айтарлықтай арттырады және медициналық қызмет көрсету сапасын халықаралық деңгейге көтереді.

Жер сілкінісі кезінде Алматының ұлттық госпиталінде күрделі операция жасалды. Марат Саршаевтың жетекшілігімен нейрохирургтар экстремалды жағдайда пациенттің өмірін сақтап қалды. Операция үстелінде 36 жастағы көп балалы ана болды, оған аномальды Чиари диагнозы қойылды. 

Операцияның қиын сәтінде дәрігерлер бригаданың қауіпсіздігі мен науқасты құтқару арасындағы таңдау алдында тұрғанда, бас хирург пен оның командасы қиын шешімге келді. Қорқыныш пен белгісіздікке қарамастан, олар Гиппократ антына адал болуды таңдады. Нәтиже – топтық жұмыстағы бірліктің күшін көрсететін сәтті операция.

«Болашақ» бағдарламасының түлектері озық медициналық технологияларды пайдалана отырып, бірегей операцияларды жүргізіп қана қоймай, тәжірибесі аз әріптестерімен өз тәжірибелерімен белсенді бөліседі. Олардың білімі мен дағдылары ондаған дәрігерлерге бірегей практикалық тәжірибе алуға көмектесті, бұл медициналық мамандардың біліктілігін арттыруға және аймақтағы медициналық қызметтердің сапасын жақсартуға ықпал етеді.

Тағы бір мысал «Болашақ» бағдарламасының түлегі Гүлім Батырғалиева. Ол АҚШ-тағы Джорджия университетінде оқуды бітіргеннен кейін өзінің туған ауылы Шортанды қаласында ағылшын тілін оқытудың бірегей әдістемелерін алып келді. Алған білімін алу үшін ол мектеп ауа-райының 5-6 сынып оқушыларына ағылшын тілі мен математика бойынша білімдерін жетілдіруге көмектесетін тәрбиеші онлайн жобасын, сондай-ақ мектептің телерадиостудиясын дамытуға бағытталған Science&Media медиа жобасын жасады.

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға