Баланы логопедке қандай жағдайда көрсеткен жөн

Бала тілінің дамуы – ата-аналарды алаңдататын өзекті тақырыптардың бірі. Неліктен кейбір балалар екі жасында-ақ еркін сөйлем құрап сөйлесе, ал енді бірі үшке келгенше жеке сөздерді айтуға қиналады? Сондықтан да бүгінде логопед-мамандарға сұраныс өте жоғары. Ал оған қандай жағдайда жүгіну керек? Біз бүгін осы мәселені зерттеп, жалпы бала тілінің кеш шығу себептері мен әлемдік тәжірибе туралы ой өрбітіп көрдік, деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі.

Мысалы, ресейлік логопед-дефектолог Оксана Борщева сөйлеу бұл тек дыбыстау емес, сонымен қатар фонетикалық және грамматикалық дағдылардың дамуы, сөйлеуді түсіну және қабылдау процесі екенін атап өтті.

Әрине, барлық балалар бірдей дамымайды. Кейбір сөйлеу ерекшеліктері нормаға жатса, басқаларына логопедке жүгінуге тура келеді, – деді Борщева.

Маман баланың сөйлеу дағдыларын бақылау маңызды болатын негізгі кезеңдерді атады:

• 1 жасқа дейін – бала өзіне айтылған сөздерге жауап беруі, дыбыс шығарып, қарым-қатынасқа қызығушылық танытуы керек.
• 1-2 жас – алғашқы сөздер пайда болады.
• 2-3 жас – сөз қоры белсенді түрде толығады, бала қарапайым сөйлемдер құра бастайды. Осы кезде баланың сөздік қоры кемінде 50 сөз болуы тиіс.
• 3-4 жас – дұрыс сөйлем құру және сөйлеуді түсіну қабілеті қалыптасады.

Егер бұл даму белгілері байқалмаса, баланың тілі ұзақ уақыт шектеліп қалса, сөз қоры толыспаса, бұл қалыпты дамудан ауытқу ретінде қарастырылуы мүмкін, – деп түсіндірді логопед.

Ол ата-аналарды маманға жүгінуге итермелеуі тиіс «дабыл белгілерін» де атады:

• 1 жасқа дейін: өз есіміне жауап бермеу, былдырлау мен қоршаған ортаға қызығушылықтың болмауы.
• 1-2 жас: сөздердің болмауы, ересектердің сөзін қайталауға құлықсыздық.
• 2-3 жас: жеткіліксіз сөз қоры, сөйлемдердің болмауы, қарапайым нұсқауларды түсінуде қиындықтар.
• 3-4 жас: дыбыстардың бұрмалануы, сөйлем құру мен грамматиканы түсінуде қиындықтар.
• 4-5 жас: сөйлеу бұзылыстарының сақталуы – дыбыстарды алмастыру, буындарды бұрмалау, сөз қорының кедейлігі.

Сөйлеу кез келген жаста дамуы мүмкін, бірақ ерте жұмыс істеуді бастау тиімдірек. 6-7 жасқа дейін баланың жүйке жүйесі икемді және бұл бұзылыстарды түзетуді жеңілдетеді, – деп ескертті Борщева.

Оның айтуынша, логопедпен сабақтарды 5 жасқа дейін бастаған жөн, өйткені бұл кезде сөйлеу белсенді түрде қалыптасады. 7 жастан кейін түзету әлдеқайда қиын болады.

Көбіне түзету үшін тек логопедпен жұмыс істеу жеткіліксіз – нейропсихолог және дефектологпен кешенді жұмыс қажет болады. Ата-аналар дабыл белгілерін ерте байқап, маманға жүгінсе, баланың сөйлеуін сәтті түзету және үйлесімді дамуы мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады, – деп түйіндеді маман.

Жалпы, соңғы жылдары ата-аналардың логопедке жүгінуі жиілеп барады. Бұрын бұл маманға тек ерекше қажеттіліктері бар балаларды алып барса, бүгінде дені сау балалардың өзі сөйлеу бұзылыстарымен жиі кездеседі. Бұл құбылыстың бірнеше себебі бар:

1. Ақпараттық дәуір мен гаджеттер

Смартфон, планшет, теледидар сияқты құрылғылар баланың дамуына әсер етуде. Көптеген ата-аналар гаджеттерді балаға ермек ретінде ұсынып, тірі қарым-қатынасқа аз уақыт бөледі. Бұл баланың сөйлеу тәжірибесінің азаюына, тілдің кеш шығуына себеп болады.

2. Қарым-қатынастың азаюы

Қазіргі өмір салтының қарқыны өте жоғары. Ата-аналар жұмысбасты, балалар балабақшаға немесе үйде күтушімен болады. Бала мен ата-ана арасындағы табиғи тілдік қарым-қатынастың жетіспеуі сөйлеу дағдыларының дамуын тежейді.

3. Экология және денсаулық

Экологиялық жағдайдың нашарлауы, жүкті кезде ананың денсаулығы мен өмір салты, босану кезіндегі асқынулар – барлығы да баланың жалпы дамуына, соның ішінде сөйлеу аппаратына әсер етуі мүмкін.

4. Неврологиялық және психологиялық факторлар

Бүгінгі таңда неврологиялық бұзылыстар, атап айтқанда, минималды ми дисфункциясы немесе перинаталдық энцефалопатия секілді диагноздар жиі қойылады. Бұл жағдайлар да сөйлеудің кешігуіне себеп болуы мүмкін.

5. Ата-аналардың сауаттылығы артты

Бұрын балалардың кеш сөйлеуін «уақыты келгенде өзі сөйлеп кетеді» деп қабылдайтын. Қазір ата-аналар ақпарат іздеп, баласының дамуына жауапкершілікпен қарайды. Кез келген ауытқуды ерте байқап, логопедке жүгінуді жөн көреді.

6. Білім беру жүйесіндегі талаптар

Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде сөйлеу дағдыларына қойылатын талаптар артты. Мысалы, 5-6 жастағы бала сөйлемді дұрыс құра алуы, сөздік қоры жеткілікті болуы керек. Осы талаптарға сай келмейтін балаларға арнайы түзету сабақтары қажет

Әлемдік тәжірибе: логопедиялық көмектің дамуы мен ұйымдастырылуы

Балалардағы сөйлеу бұзылыстары тек Қазақстанда емес, бүкіл әлемде өзекті мәселе болып отыр. Дамыған елдерде логопедиялық қызмет жақсы ұйымдастырылған және ерте жастан басталатын кешенді тәсілдер қолданылады.

1. Ерте араласу жүйесі (Early Intervention)

АҚШ, Канада, Ұлыбритания секілді елдерде баланың дамуындағы кідірістер мен бұзылыстарды анықтау үшін арнайы ерте араласу бағдарламалары жұмыс істейді. Баланың сөйлеу немесе басқа да дағдыларында ауытқу байқалса, ата-ана логопедке, нейропсихологқа және басқа мамандарға еш кедергісіз жүгінеді. Мемлекет тарапынан бұл қызметтер жиі тегін немесе сақтандыру есебінен қаржыландырылады.

2. Мектепке дейінгі логопедиялық қолдау

Германия, Франция, Скандинав елдерінде балабақшаларда логопедтер міндетті түрде жұмыс істейді. Арнайы бағдарлама бойынша балалардың тілдік дағдылары дамытылады, сөйлеудегі кез келген ауытқуға ерте көңіл бөлінеді.

3. Мультидисциплинарлық тәсіл

Көптеген елдерде сөйлеу бұзылыстарын түзету тек логопедпен шектелмейді. Австралия, Нидерланды, Жаңа Зеландияда логопед, дефектолог, психолог және нейропсихолог бірлесіп жұмыс істейді. Бұл тәсіл кешенді көмек көрсетіп, нәтижені айтарлықтай жақсартады.

4. Цифрлық технологияларды қолдану

Жапония, Оңтүстік Корея, АҚШ сияқты елдерде логопедтер балалармен онлайн жұмыс істеуге арналған интерактивті қосымшалар, жасанды интеллект негізіндегі бағдарламалар қолданады. Бұл әсіресе шалғайда тұратын балаларға өте ыңғайлы.

5. Ата-аналарды оқыту

Көптеген мемлекеттерде ата-аналарға арналған арнайы курстар ұйымдастырылады. Олар балаға үй жағдайында қалай көмектесу керектігін үйренеді. Бұл баланың тілдік ортасын байытып, логопедиялық жұмыстың тиімділігін арттырады.

Қазақстан үшін қандай сабақ алуға болады?

• Ерте араласу жүйесін күшейту;
• Балабақшаларда логопедтердің міндетті болуын енгізу;
• Ата-аналар мен тәрбиешілерге арналған оқыту бағдарламаларын дамыту;
• Онлайн логопедиялық қызметтерді кеңейту;
• Кешенді, мультидисциплинарлық тәсілді енгізу.

Қорытынды:

Баланың сөйлеу дамуы – ата-ана назарынан тыс қалмауы тиіс маңызды процесс. Ерте жастағы ауытқуларды дер кезінде анықтап, логопедпен жұмыс істеу – болашақта оқу, қарым-қатынас пен жалпы дамуға үлкен үлес қосады.

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға