Баланы кітап оқуға қалай қызықтырамыз?
Ақпараттық технологиялардың дамуы және білім беру жүйесінің өзгеруі оқуға деген көзқарасты да өзгертті. Адамдар ақпаратты түрлі жолдармен алуды қалап, әлдеқайда аз оқитын болған. Бұл жақсы ма, жаман ба?
Нақты бірдеңе деп жауап беру қиын. Прогресс біздің өмірімізге жаңа мүмкіндіктер әкеледі және олардан бас тартудың қажеті жоқ. Бірақ ғасырлар бойы дәлелденген әдістерден бас тарту да мүмкін емес.
Байқасаңыз қазіргі балалардың көбі шынымен де оқығысы келмейді. Кітапты оқығаннан гөрі мультфильмді немесе фильмді көру әлдеқайда оңайырақ. Жеңіл және жылдам қабылдайды.
Бірақ бұл жеңілдіктің екі жағы бар: ақпаратты қайта өңдеу және қабылдау арқылы өз күшіңізді салудың қажеті жоқ. Барлығы тез тұтынуға дайын. Бір қарағанда, бұл керемет секілді көрінеді. Егер сіз екінші қырынан қарасаңыз қалай көрінер еді? Оқу көптеген дағдыларды қамтиды және олардың әрқайсысын меңгеру үшін күш қажет. Барлық әріптерді есте сақтау және оларды сөзбен, содан кейін сөйлеммен жеткізуді үйрену жеткіліксіз. Сөйлемнің аяғында оның басын, ал екінші бетте біріншісінің мазмұнын ұмытпау үшін есте сақтауды жаттықтыру керек.
Оқу қиялға серпін береді. Қағазға басылған сөздер бейнеге айналып, әр оқырман кітап кейіпкерлерін өзінше елестетеді. Осылайша, кітап кейіпкерлерге дайын түрде берілетін фильммен немесе мультфильммен жақсы салыстырылады - фильмді жасаушы оларды ұсынғысы келген әдіс. Содан кейін бұл таңылған кескіннен құтылу екіталай: жақтау орнатылды, қиялдың қанаттары қиылады, басқа жерге ұшудың қажеті жоқ.
Оқу сөздік қорын молайтып, сөйлеу тілін дамытуға көмектеседі. Ал түсінікті болған әрбір жаңа сөз дүниенің шекарасын кеңейтеді, жаңа мағыналармен байытады.
Оқу арқылы бала оқиғалардың даму логикасын меңгереді және себеп-салдар байланысын түсінуге үйренеді. Оның ойлауы үйлесімді және реттелген болады, әрі қарай білім алу үшін берік негіз қалыптасады.Бірақ бұл тіпті маңызды емес. Кітап оқу адамгершіліктің қалыптасуына негіз болады. Бала кітаптағы кейіпкерлермен не болып жатқанын басынан кешіреді, оны өз бойында сынап көреді, жақсы мен жаманды, мейірімділік пен зұлымдықты айыра білуге үйренеді, қай жағында болғысы келетінін таңдайды. Кейде қиын тәжірибелер баланы өз көзқарасы кристалданғанша бір кітаптарды бірнеше рет қайта оқуға итермелейді және бұл жанның жұмысын ештеңемен алмастыруға болмайды.
Тәрбиенің ең жақсы жолы – үлгі
Кітап оқитын және кітапты бағалайтын ата-аналар өздері оқымайтындарға қарағанда балаларын кітап оқуға ынталандыра алады.
Бірақ сіз өте сақ болуыңыз керек: ешқандай мәжбүрлеу қабылданбайды. Оқу бала үшін жазаға немесе қызықсыз жұмысқа емес, керісінше марапаттар, тамаша, қызықты уақыт қалыптастыра алу керек.
Барлығы дауыстап оқудан басталады. Ата-аналары немесе ақсақалдар оларға кітап оқығанда, балалар оны жақсы көреді. Психологтар балаларға үнемі дауыстап оқу жеке тұлғаның үйлесімді дамуы үшін қажет екеніне сенімді. Бірге оқу отбасылық амандық, қауіпсіздік сезімін береді, отбасылық байланыстарды нығайтады және тәрбиенің тамаша әдісі ретінде қызмет етеді. Оқығанның барлығын бірден талқылап, балаларға түсініксіз жерін түсіндіріп, шынайы өмірмен параллельдер жүргізіп, дұрыс қорытынды жасауға көмектеседі.
Дауыстап оқу баланы өз бетінше оқуға итермелеуге көмектеседі - егер ата-ана ең қызықты жерде ақылға қонымды сылтаумен тоқтаса. Балалар оқыған нәрсеге қызығушылық танытқанда, ересектер өздерін қызықтыратын тарихтың құбылысы мен кезеңі туралы қай кітаптан көбірек білуге болатынын ұсына алады.
Сонымен бірге балаларда кітапқа деген құрметпен, қамқорлықпен қарау керек.
Баланың жасы мен қызығушылығына сәйкес кітаптарды дұрыс таңдау өте маңызды. Дұрыс таңдаудың көрсеткіші ынтамен тыңдау немесе өз бетінше оқу болады.
Балаңыздан сізге дауыстап оқуын сұрау пайдалы болуы мүмкін. Бұл сөйлеу дағдыларын, дикцияны, сөйлеу мәнерлігін дамытады.
Кітапты баланың жасына қарай таңдау керек
2-4 жастағы балалар рифмаларды, рифмаларды санауды және басқа да қысқа, ырғақты мәтіндерді ұнатады. Олар естігендерін қуана есте сақтайды және оны өздері де оңай айтады. Сөйлеудің тазалығын қадағалау және сөйлеу қателерін мұқият түзету маңызды.
4-6 жастағы кейбір балалар өздігінен оқи бастайды, бірі басқаларың оқығаның тыңдағанды жөн көреді. Ең жақсы кітаптар - жарқын суреттері мен оқуға оңай үлкен әріптері бар кітаптар. Қысқа, динамикалық шығармаларға артықшылық беріледі, әрқашан жақсы аяқталады.
6-8 жас арасындағы, мектеп жасындағы балалардың қалауы - кейіпкерлері көп және сюжеті бар қызықты кітаптар оқығысы келеді.
9-13 жастағы бозбалалық жасқа қарағандар тарихқа, қиял-ғажайып әдебиетке, адамдар арасындағы қарым-қатынас – достық, махаббат, ар-намыс, сатқындық тақырыптарын қозғайтын шығармаларға қызығушылық танытады.
Жасөспірімнің не оқып жатқанына назар аудару, оны толғандыратын тақырыптарды айту, тағы қандай кітаптарды оқуға болатынын ұсыну өте маңызды.
Балаға әріптерді мүмкіндігінше ертерек үйренуге және оларды сөзбен жеткізуге үйренуге ұмтылудың қажеті жоқ. Бұл жаңа туған нәрестені жүруге немесе өлең жазуға үйрету сияқты дүние. Кішкентай адам дайын болғанда, ол күш-жігерсіз оқуды үйренеді.
Ал ата-ананың басты міндеті - балаларды оқуға қызықтыру.
Бүгінгідей технология қарыштап дамыған, елдің бәрі ұялы телефондар мен түрлі гаджеттерге тәуелді болып қалған уақытта балаларға кітап оқыту мәселесі расында да өте өзекті болып тұр. Бұл жалғыз Қазақстандағы мәселе емес. Әлемнің көптеген елдері бұл бағытта арнайы жобалар мен бағдарламалар қабылдап жатыр.
Дегенмен, балалар кітап оқимайды екен деп ауызды құр шөппен сүртуге де болмайды. Мәдениет министрлігінің зерттеуінше қазақстандық балалар фантастиканы, комикстерді және көркем әдебиетті жақсы көретіні белгілі болды. Ең көп оқылатын кітаптар Бердібек Соқпақбаевтың "Балалық шаққа саяхат", "Менің атым Қожа", Саин Мұратбековтің "Жабайы алма", Джоан Роулингтің "Гарри Поттер" және Марк Твеннің "Том Сойер" шығармалары болды.
Сондай-ақ Баянғали Әлімжанов, Толымбек Әбдірайым, Зира Наурызбаева, Серікбол Хасан, Зауре Төрехан, Қуат Адис және басқа да қаламгерлер балалардың қызығушылығын тудыратын шығармалар жазып жүр.
Ал PISA халықаралық зерттеуі бойынша, оқушының оқу сауаты төмен болса, қаржылық, математикалық, шығармашылық, ақпараттық-технологиялық сұрақтарға да дұрыс жауап беруі екіталай. Яғни адамның білім-білігінің өзегінде кітап оқу дағдысы тұрады.
Кітап оқудың пайдасы көп: адамның көкжиегін кеңейтіп, ойлау қабілетін шыңдайды, тілдік қорын молайтып, эмоциялық зердесін дамытады. Ал мемлекеттің басты капиталы саналатын адамның білім-білігі оның өз өмірінің сапасына ғана әсер етіп қоймайды, сондай-ақ қоғамның рухани-мәдени, саяси-экономикалық жаңғыруы жолында да шешуші рөл ойнайды.
Жалпы біздің елде тәуелсіздік жылары балалар әдебиетінің айтарлықтай кенжелеп қалғаны рас. Себебі, бұл жанрдың белгілі деңгейде өз қиындықтары да бар.
Балалар қандай кітап оқу керек?
Қазақ балалары үшін ең бірінші оқу тиіс кітап - ол «Қазақ ертегілері» болу керек шығар. Себебі, ертегілер баланың ойын, қиялын дамытады. Армандауға үйретеді. Батырлар жырын да оқығандары абзал. Одан кейін сөз жоқ Бердібек
Соқпақбаев, Саин Мұратбеков сынды балалар әдебиетінің классиктерін міндетті түрде оқу керек. Ал әлем әдебиетінен Николай Носовтың "Дымбілместің Айға саяхаты", америкалық жазушы Эдгар Поның «Алтын қоңыз» кітабын, Александар Беляевтың «Әлем билеушісі», «Профессор Доуэлдің басы» секілді шығармалары жасөспірім балаларға өте қызықты болады.
Жаныңа жақын жанрды қалай таңдауға болады?
Қазіргідей адам көңілін алаңдататын, алдарқататын дүниелер көбейген кезеңде кітап оқуға уақыт табу қиынның қиыны. Кітап оқуға уақыт тапқан күннің өзінде қандай кітап оқисыз? Қай кітап, кімнің кітабы қызық болуы мүмкін?! Алдымен өзіңізге ұнайтын, жаныңызға жақын жанрдағы кітапты тауып алыңыз. Ол үшін оны іздеу керек. Ал іздеу үшін оқу керек. Сол кезде бірнеше ондағын кітаптың арасынан өзіңізге жақын жанрды табуға болады. Мәселен, кітап оқитындар арасында мынадай тәртіп бар. Бір апта әдеби кітаптар, бір апта ғылыми еңбектер, бір апта мотвациялық кітаптар, бір апта тарихи дүниелер, бір апта бизнеске, қаржылық сауаттылыққа қатысты кітаптар оқуды әдетке айналдырады. Сонда сіз бір саладағы ғана емес, бірнеше саланы білетін, жанжақты тұлға болып қалыптасасыз. Егер бір кітапты оқып таусуға бір апта уақыт аздық қылатын болса бір айға дейін созсаңыз да өз ықтиярыңыз. Ең бастысы әр күніңізді кітапсыз өткізбеңіз. Тым болмағанда 15-20 бет, тілге жеңіл, оқығанға оңай кітап болса 100, 150 беттік кітапты екі сағаттың ішінде оқып шығуға болады.
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға