Қазақтың дәстүрлі тыйымдары

Белгі этнограф-ғалым Ақселеу Сейдімбек қазақтың дәстүрлі тыйымдарын үш түрлі етіп бір ізге келтірген екен. Яғни, адамға, қоғамға және табиғатқа қатысты тыйымдар. 

Адамға қатысты дәстүрлі тыйымдар!

Аттандама.

Аузыңа ерік берме.

Аузыңды керме.

Аһлама.

Аяғыңның басына қарап жүрме.

Аяқ киіміңді сол аяқтан бастап киме.

Аяғы ауыр әйелге түйе етін жеуте болмайды (баласын мерзімінен үзақ көтереді).

Аяғы ауыр әйелге керілген арқаннан аттауға болмайды (баланың кіндігі мойынына

оралып қалады).

Аяғыңды басыңнан жоғары қойып жатпа (басыңнап бағың қайтады).

Аяғыңды айқастырып жатпа.

Аяғыңды көтерме.

Басыңды салбыратып отырма

Басыңды шайқама.

Бет-аузыңды қисаңдатып сөйлеме.

Беталды күлме.

Бетіңді баспа.

Бетінді басып жылама.

Бүйіріңді таянба (қаралы емессің).

Бүтыңды ашып отырма.

Ғайбат сөйлеме.

Даусыңды шығарып сөйлеме.

Денеңе түк түсірме.

Езуіңді керме.

Жағыңды таянба (басың істі емес)

Жалған сөйлеме.

Жаман сөз айтпа.

Жуған қолыңды сілікпе.

Жүрелеп отырма.

Қолыңды айқастырма (өлген адамның қолын айқастырады).

Қолыңды артыңа қусырма (тұтқын қолын артына қусырады).

Қолыңды аузыңа салма.

Қолыңды қусырып отырма.

Қолыңды сермеп сөйлеме.

Қолыңды таянба.

Қолыңды төбеңе қойма (тұтқын емессің).

Кек сақтама.

Көп сөйлеме.

Көзіңді алайтпа.

Көзіңді жыпылықтатпа.

Күрсінбе.

Мақтанба.

Мұрныңды шұқыма.

Ойбайлама.

Өзіңді зор санама.

Өзіңді қорсынба.

Өтірік айтпа.

Саусағынды тарақтама.

Сызға отырма.

Табаныңды тартпа.

Тамақ ішкен қолыңды сілікпе

Таңдайыңды қақпа.

Тізеңді қүшақтама.

Тіліңе ерік берме.

Тісіңді қайрама.

Тырнағыңды аузыңа салма.

Тырнағыңды түнде алма.

Үһлеме.

Ішегіңді тартпа.

Ысқырма.

Шашыңды жайма (қаралы емессің).

Қоғамға қатысты тыйымдар!

Адамға қарсы үй сыпырма.

Адамға саусағыңды шошайтпа.

Адамға түкірме.

Адамды санама.

Айыр, күрек, сыпырғыш, шот, кетпен, сияқты мүліктің басын жоғары қаратып қойма.

Ақты төкпе.

Ала жіп аттама.

Аңға алғаш шыққандағы олжаңды ешкімге сыйлама.

Аңшы аңға шығарда қаруы мен қамшысына әйел адамның қол жалғауына болмайды.

Асқа немесе тойға қымыз құйып әкелген сабаны мүлде сарықпа.

Асығып тамақ ішпе.

Асық мұжыма (Аш болсаң да асық мұжыма, тоқ болсаң да тобық мұжы).

Ac қайырмай дастарқаннан тұрма.

Ата-енеңнен, қайнағаңнан бұрын жатпа.

Ата-енеңнің, қайнағаңның атын атама.

Ата-енеңнің, қайнағаңның жатқан жеріне жатпа.

Ата-енеңнің, қайнағаңның төсегіне отырма, төсегін басып өтпе.

Ат құйрығын кеспе (тұлданған жылқының құйрығын кеседі).

Ауған елге тиіспе.

Ауруға күлме.

Ауылдан аттанарда шаба жөнелме.

Шуылға шауып кірме.

Аяғы ауыр әйелге қоян етін жеуге болмайды (перзентінің еріні жырық болады).

Аяғы ауыр әйелге түйе етін жеуге болмайды (перзентін үзақ көтереді).

Аяқ-қолыңды жіппен байлама.

Әдепсіз болма.

Әйел адам ақырын сөйлер болар.

Әйел адам еркекке қарсы қарап отырмас болар.

Әйел адам ер адамның қайда баратынын сұрамас бо­лар.

Әйел адам етегін жауып отырар болар.

Әйел адам «жок» деген сөзді айтпас болар («түгесті», «байыды», «болып қалар», «бүйырса болар» т. б. деп жауап беру керек).

Әйел балаға ұрыспа.

Әйелге жалаңбас жүруге болмайды.

Әйелге жолаушының алдын кесіп өтуге болмайды. Әйелге ер адамның алдын кесіп өтуге болмайды.

Байлығыңмен мақтанба.

Басқаны қор санама.

Басыңа қара не қызыл байлам тартпа (қаралы емессің).

Басыңды босағаға беріп үйықтама.

Бас киімді айналдырып киме.

Бас киімді баспа.

Бас киімді теріс киме.

Бас киіммен ойнама.

Бәлеқормен бастас болма.

Бейуақта бейғам болма.

Бейуақта жылама.

Бейуақта кісіден көңіл сұрама.

Бейуақта ұйықтама.

Бейіт басынан қайтқанда басқа үйге кірме.

Бесікті ашық қалдырма.

Бесікті аяқ асты етпе.

Бесікті бір қолмен көтерме.

Бесікті көрінгенге берме.

Бесікті сатпа.

жалғасы...

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға