Темірбек Жүргенов – ХХ ғасырдың 1930-жылдарындағы қазақ мәдени ренессанстың негізін қалаушы, ел ағарту саласын басқарған мемлекет және қоғам қайраткері. Ол небәрі 39 жыл өмір сүрсе де, халқына бірнеше ғұмырға татитын өнегелі еңбек сіңіріп үлгерген тұлға. 1933–1937 жылдары Қазақ АССР-інің Халық ағарту комиссары (білім және мәдениет министрі) қызметінде жүріп, Жүргенов қазақтың ұлттық өнері мен мәдениетін жаңғыртуға бағытталған батыл реформалар жүргізді.
Оның тікелей бастамасымен қазақ театры, музыкасы, бейнелеу өнері кәсіби деңгейде дамып, кеңестік кеңістікке танылды. Төменде Жүргеновтің сол тарихи кезеңдегі мәдени реформалары, өнер қайраткерлеріне көрсеткен қолдауы, 1936 жылғы Мәскеудегі Қазақ өнері мен әдебиеті онкүндігін ұйымдастырудағы рөлі және бүгінгі рухани мұрасының жалғасы талданады.
Ұлт руханиятын жаңғырту жолындағы реформалар
1933 жылы Темірбек Жүргенов Қазақ АКСР-інің Халық ағарту комиссары болып тағайындалды. Бұл қызметте ол ең алдымен білім жүйесіндегі олқылықтарды түзетуге кірісті: жаппай сауатсыздықты жою, жаңа мектептер ашу, оқулықтар мен мұғалім кадрларын даярлау ісін жолға қоюға күш салды. Нәтижесінде, 1933–1934 жылдары Алматы қаласында ғана алты бірдей жоғары оқу орны ашылды. Сондай-ақ Жүргенов Марксизм-ленинизм классиктерінің еңбектерін, орыс және әлем әдебиетінің жауһарларын қазақ тіліне аудартуды ұйымдастырып, ұлт руханиятын байытуға үлес қосты. Мәселен, оның жетекшілігімен А. С. Пушкин, М. Лермонтов, Н. Гоголь, Л. Толстой, М. Горький сынды классиктердің туындылары қазақ тілінде жарық көрді. Бұл қадамдар қазақ қоғамының білім көкжиегін кеңейтіп, мәдени өрлеуге негіз болды.
Жүргеновтің басты еңбегі – қазақтың дәстүрлі өнерін кәсіби деңгейге көтеріп, ұлттық өнер мекемелерін құруы. 1934 жылдың өзінде ол Алматыда бірнеше мәдени ұйымның негізін қалады: қазақ музыка театры (кейінгі Абай атындағы мемлекеттік опера және балет театры) ашылып, алғашқы қойылымдарын көрсетті; Ахмет Жұбанов жетекшілік еткен Ұлт аспаптар оркестрі құрылып, алғаш рет қазақ күйін оркестрлік орындауда паш етті. Сол жылы Алматыда алғашқы кино студиясы ұйымдастырылып, оның нәтижесінде 1938 жылы тұңғыш қазақ көркем фильмі «Амангелді» экранға шықты. Ұлттық кәсіби би өнерінің негізі қаланып, Мәскеуден білікті балетмейстер шақырылды – осының нәтижесінде Шара Жиенқұлованың қатысуымен алғашқы қазақ балеті «Қалқаман-Мамыр» сахнаға жол тартты.
Жүргенов республика көлемінде мәдени инфрақұрылымды жүйелі түрде дамытуға күш салды. Ол әр облыс орталығында жергілікті театрлар мен өнер студияларын құрып, мамандар даярлау ісін жолға қойды. Алматыда қазақ және орыс драма театрлары жаңғыртылып, сонымен қатар тұңғыш ұйғыр музыкалық-драма театры, қуыршақ театры, цирк және көркемсурет галереясы ашылды. 1934 жылы Алматыда музыкалық-драма техникумы және ұлттық би (хореография) училищесі жұмысын бастады. Халық музыка аспаптарын жасайтын шеберхана ұйымдастырылып, өнерпаздарға қажетті құралдармен қамту мәселесі шешілді. Осылайша аз уақыт ішінде еліміздегі театрлар саны 6-дан 26-ға дейін өсті, олардың жартысы қазақ тілінде қойылым қоятын ұжымдар болды.
Жүргенов ұлттық мәдениетті өркендетуде теориялық тұрғыда да маңызды еңбектер жазды. Мәселен, 1935 жылы оның «Қазақ мәдениет төңкерісі» атты кітабы жарық көріп, онда қазақ өнері мен әдебиетін дамыту тұжырымдамалары баяндалды. Сондай-ақ 1934 жылдың маусымында халық өнерпаздарының тұңғыш бүкілқазақстандық слетін ұйымдастыруға белсене атсалысып, өнер саласы қызметкерлерінің басын қосты. 1936 жылы оның бастамасымен Алматыда ұйғыр мәдениеті қайраткерлерінің конференциясы өткізіліп, этникалық қауымдардың өнерін қолдау ісі де назардан тыс қалмады. Мұның барлығы Жүргенов жүргізген мәдени саясаттың ауқымы кең, ұлт өнерінің барлық саласын қамтығанын көрсетеді.
Өнер қайраткерлерін қолдап, қанаттандыруы
Темірбек Жүргенов дарынды жандарды тауып, олардың кәсіби өсуіне жағдай жасауға ерекше мән берді. Сол заманда оның тікелей қолдауымен танылған бірнеше өнер қайраткерінің жұлдызы жарық болды. Жүргеновтің шығармашыл тұлғаларды қалай қолдағанына нақты мысал ретінде төмендегі тұлғаларды атап өтуге болады:
Күләш Байсейітова – қазақтың бұлбұл үнді әншісі Күләштің талантын Жүргенов ерте танып, жасынан үлкен сахнаға жол ашты. 1934 жылы Алматы музыка театрының шымылдығы тұңғыш рет Евгений Брусиловский жазған «Қыз Жібек» операсымен ашылғанда, басты партияны 22 жастағы Күләш орындады. Күләштің ерекше дарынын Мәскеу сыншылары да мойындап, екі жыл өткесін, 24 жасында ол КСРО халық әртісі атағына ие болды. Байсейітованың мұндай биікке көтерілуіне Жүргеновтің қамқорлығы, ұлттық опера өнерін жолға қоюдағы қажырлы еңбегі тікелей ықпал етті деуге болады.
Құрманбек Жандарбеков – қазақ театр өнерінің негізін қалаушылардың бірі, дарынды актер әрі режиссер. 1933 жылы Жандарбеков пен зайыбы, биші Шара Жиенқұлова орынсыз айыптаулардан мезі болып, Қазақстаннан кетуге бел буады. Дәл сол сәтте олардың өнерін жоғалтпау үшін Жүргенов араласты: қызмет көлігімен алдыртып, Жандарбековті райынан қайтарды. Ол Құрманбекке жаңадан құрылатын музыкалық студияның (опера театрының) директорлығын ұсынып, алдағы міндеттерді түсіндірді. Нәтижесінде Жандарбеков Алматыда қалып, ұлттық музыкалық театрдың дамуына жетекшілік етті. 1934 жылдың басында осы студия Мұхтар Әуезовтің «Айман-Шолпан» музыкалық спектаклін сахналап, жаңа театрдың тұсауын кесті. Жандарбеков пен Жиенқұлова кейіннен қазақ өнерінің алтын діңгегіне айналды, мұнда да Жүргеновтің шешуші рөл атқарғаны көрінеді.
Ахмет Жұбанов – композитор, музыкатанушы, қазақ кәсіби музыкасының негізін қалаушы. Жүргенов 1934 жылы халық аспаптар оркестрін құрып, оның көркемдік жетекшілігі мен дирижерлығына Ахмет Жұбановты тағайындады. Жұбанов саз өнеріндегі білімін халық мұрасымен ұштастырып, оркестр репертуарына «Сарыарқа», «Адай», «Балбырауын» сияқты көптеген күйді енгізді. Кейін бұл ұжым атақты Құрманғазы атындағы Қазақ мемлекеттік халық аспаптар оркестріне айналды. Жүргеновтің қолдауымен Жұбанов қазақтың дәстүрлі музыкасын нотаға түсіріп, кәсіби деңгейге көтере алды. Ахмет Жұбанов өз естеліктерінде сол заманның басшысы Жүргеновтің өнерге жанашыр, түсінігі терең, талапшыл болғанын атап өтеді.
Әміре Қашаубаев – атақты әнші, қазақтың дауысын Еуропаға алғаш танытқан өнерпаз. Әміре 1925 жылы Парижде өткен дүниежүзілік көрмеде қазақ әндерін әуелетіп, әлемді таңқалдырған еді. 1933 жылы Алматыда музыка студиясы ашылғанда Жүргенов Әмірені арнайы шақыртып, музыкалық қойылымдарға қатыстырды. Әміре, Күләш, Құрманбек сынды таланттар жаңа театрдың алғашқы труппасын қалыптастырды. Өкінішке қарай, Әміре 1934 жылы өмірден озды, бірақ оның өнердегі жарқын ізі Жүргеновтің қолдауымен республикаға кеңінен танылды. Әміренің әншілік мектебі кейінгі өнерпаздарға үлгі болып қалды.
Әбілхан Қастеев – қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушы суретші. Дала тіршілігінен тамыр алған дарынды жас Қастеевті Жүргенов 1930-жылдардың басында байқаған. Ол Қастеевті Алматыдағы тәжірибелі суретші Н.Г. Хлудовтың шеберханасына қабылдаттырып, оқуына жағдай жасады. Артынан жас суретшіні Мәскеудегі көркемсурет курстарына жіберуге мұрындық болды. Міне, осы қамқорлықтың нәтижесінде Әбілхан Қастеев кәсіби білім алып, қазақ бейнелеу өнерінің тұңғыш қарлығашы ретінде танылды. 1936 жылы Мәскеуде өткен қазақ өнері онкүндігі аясында Қастеевтің туындылары бүкілодақтық көрмеге қойылып, жоғары бағасын алды.
Жүргенов қолдау көрсеткен өзге де көптеген тұлғалар бар, мысалы, Жұмат Шанин (ұлттық театрдың алғашқы режиссері) саяси қуғыннан кейін Жүргеновтың араласуымен сахнаға қайта оралып, жаңадан ашылған музыкалық театрда еңбек етті. Сол сияқты композитор Евгений Брусиловский де Жүргеновтің тікелей тапсырмасымен қазақтың халық әндері негізінде «Қыз Жібек», «Жалбыр» сынды алғашқы операларды жазып шықты. Халық ақындары Жамбыл Жабаев, Нартай Бекежанов, т.б. өнерпаздар да осы кездері кең танылып, халық шығармашылығы мемлекеттік деңгейде қолдау тапты. Белгілі музыкатанушы Александр Затаевич 1930-жылдардағы қазақ өнерінің өрлеуін сөз ете келе: «Темірбек Жүргенов – өнердің жанашыры, халық әндерінің інжу-маржанын терең білетін, байырғы ән мұрасын аса қадірлейтін зерделі жан» деп жазуы Жүргеновтің шығармашыл ортадағы беделін айғақтайды. Шын мәнінде, сол кезеңнің өнер қайраткерлері – Күләш, Ахмет, Әміре, Құрманбек және басқалар – естеліктерінде Жүргеновті өнерге шынайы жанашырлықпен қарайтын, талғампаздығы жоғары, кемел мәдениетті тұлға ретінде сипаттайды.
Темірбек Жүргеновтің қамқорлығымен 1930-жылдары қазақтың театры, музыкасы мен бейнелеу өнері бұрын-соңды болмаған қарқынмен дамыды. Театр саласында 1926 жылы құрылған Қазақ драма театры (Қызылордада ашылып, кейін Алматыға көшкен) одан әрі өркендеп, репертуары байыды. Жүргенов ұлттық драматургияны дамытуға мән беріп, жаңа пьесалардың жазылуын ынталандырды. Мысалы, 1933 жылы Мұхтар Әуезовтің «Айман-Шолпан» пьесасын талқылау үшін арнайы кеңес өткізіліп, оны музыкалық спектакль ретінде қою туралы шешім қабылданды. Нәтижесінде бұл туынды музыкамен әрленіп, жаңа қырынан сахналанды. 1934 жылы құрылған Қазақ музыкалық театры (опера және балет театры) қазақ өнерін жаңа белеске көтерді. Оның шымылдығы «Қыз Жібек» ұлттық операсымен ашылып, бұл қойылым қазақ опера өнерінің тұсаукесері болды. Келесі жылдары «Жалбыр», «Ер Тарғын» сияқты тарихи опералар және көптеген драмалық шығармалар сахнаға шықты. Театр тарландары Қалибек Қуанышбаев, Серәлі Қожамқұлов, Елубай Өмірзақов сынды актерлер елге кең танылды. 1930-жылдардың орта шенінде республика бойынша қазақ, орыс, ұйғыр труппалары бар аймақтық театрлар ашылып, халықтың театр өнеріне қолжетімділігі артты. 1936 жылға қарай Қазақстанда 20-дан астам театр жұмыс істеп тұрды. Бұл – кәсіби ұлттық театр өнерінің қалыптасу кезеңі еді.
Музыка және опера-балет өнері Жүргенов кезеңінде ерекше дамыды. Қазақтың бай музыкалық мұрасы алғаш рет нотаға түсіріліп, академиялық орындаушылық дәстүрімен ұштасты. Ахмет Жұбанов құрып, басқарған халық аспаптар оркестрі 1934 жылғы алғашқы концертінде «Сарыарқа», «Балбырауын», «Адай» сияқты көптеген күй-шедеврлерді оркестрге салып орындап, тыңдаушыны тәнті етті. Дәстүрлі ән-күй осылайша жаңа сапаға көтерілді. Сонымен қатар, Е. Брусиловский бастаған композиторлар қазақ фольклоры негізінде тұңғыш операларды жазды. 1934–1936 жылдары қойылған «Қыз Жібек», «Жалбыр», «Ер Тарғын» опералары ұлттық музыкатанудың зор жетістігі саналды. Бұл спектакльдерде Күләш Байсейітова, Қаныбек Байсейітов, Манарбек Ержанов, Әміре Қашаубаев, Шара Жиенқұлова тәрізді таланттар ән салып, мың бұрала биледі. 1936 жылы Мәскеуде өткен онкүндік кезінде қазақтың ән мен күйі, опералық өнері бүкілодақтық деңгейде мойындалды. Соның арқасында көптеген өнерпаздар жоғары атақтарға ие болды. Ұлттық би және балет өнері де іргетасын қалады: Алматыдағы хореография училищесінде тәрбиеленген қазақтың тұңғыш балериналары сахнаға шыға бастады. 1938 жылы қойылған «Қалқаман-Мамыр» балеті – соның айғағы, басты партияны орындаған Шара Жиенқұлова бұл жанрдағы алғашқы жұлдыз болды.
Бейнелеу өнері саласында да 1930-жылдары маңызды қадамдар жасалды. Бұрын кәсіби суретші болмаған қазақ жастары оқу-тоқуға тартылып, Мәскеу, Ленинградтағы көркемсурет институттарына жолдама алды. Әбілхан Қастеев, Құлахмет Қожықов секілді алғашқы қылқалам шеберлері осы жылдары қалыптасты. 1933 жылы Алматыда көркемсурет студиясы ашылып, онда бейнелеу өнерінің негіздері оқытылды. 1934 жылы Қазақстан Суретшілер одағының ұйымдастыру комитеті құрылып, отандық қылқалам шеберлерін біріктірді. 1936 жылғы Мәскеудегі қазақ өнері онкүндігі аясында бейнелеу өнері көрмесі өткізіліп, онда қазақ суретшілерінің 200-ден астам туындысы көрерменге ұсынылды. Атап айтқанда, Ә. Қастеевтің қазақ тұрмысы тақырыбындағы акварель, майлы бояу туындылары, Қ. Телжанов пен Ә. Исмайыловтың жұмыстарымен қоса, халық қолөнерінің үздік үлгілері де қойылды. Мәскеулік сыншылар бұл еңбектерге үлкен қызығушылық танытып, «Қазақ даласының өмірін бояумен кестелеген шағын энциклопедия» деп жоғары баға берді. Осылайша бейнелеу өнері қазақ мәдениетінің ажырамас бөлігі ретінде қалыптасты.
Жүргенов кино өнерінің бастауында да тұрды. 1934 жылы Алматыда ұйымдастырылған «Востокфильм» студиясы деректі фильмдер шығаруды қолға алды. Жүргеновтің бастамасымен тарихи тұлға Амангелді Иманов туралы толықметражды көркем фильм түсіру жоспары бекітіліп, оны іске асыруға Ленинградтың «Ленфильм» киностудиясы атсалысты. Нәтижесінде 1938 жылы «Амангелді» фильмі шықты – бұл қазақ киносының алғашқы қарлығашы еді. Фильмнің түсірілімдері Жүргенов қамқорлығымен жүріп, актерлерді іріктеу, сценарийді бекіту ісіне өзі тікелей араласты деседі. Өкінішке қарай, фильм экранға шыққан жылы Жүргеновтің өзі өмірде болмады, бірақ қазақ киносының тууы да оның есімімен тікелей байланысты болды.
Мәскеудегі қазақ өнері мен әдебиетінің онкүндігі
1936 жылдың мамыр айында Мәскеу қаласында Қазақ әдебиеті мен өнерінің бірінші онкүндігі өтті. Бұл – қазақ мәдениетінің тарихындағы бетбұрысты оқиға болды. Онкүндікке Қазақстаннан 300-дей делегация мүшелері – әнші, күйші, әртіс, биші, суретші, ақындар – қатысып, қазақ өнерінің барлық саласын қамтыған бағдарлама көрсетті. Атап айтқанда, Мәскеудің Үлкен театрында қазақ опера және балет театрының екі бірдей спектаклі – Е. Брусиловскийдің «Қыз Жібек» пен «Жалбыр» опералары қойылды. Қазақ мемлекеттік драма театры Мұхтар Әуезовтің «Айман-Шолпан» музыкалық комедиясын сахналады. Қазақ филармониясының күйшілері мен әншілері концерттер беріп, халық ән-күйінен, классикалық туындылардан бағдарламалар орындады. Сондай-ақ бейнелеу өнерінің үлкен көрмесі ұйымдастырылып, Мәскеу жұртшылығы қазақ халқының кәсіби сурет өнерімен және қолөнерімен танысты. Көрмеде Ә. Қастеев, Ә. Исмайылов сынды қылқалам шеберлерінің туындылары, қазақтың ұлттық киімдері мен бұйымдары, театр декорациялары қойылды.
Онкүндіктің табысты өтуі үшін Темірбек Жүргенов айрықша еңбек сіңірді. Ол дайындық жұмыстарына басынан аяғына дейін жетекшілік етіп, әр репетицияның қасында болып, қажетті ұйымдастыру шараларын тікелей қадағалады. Белгілі музыкант Латиф Хамиди естелігінде: «Онкүндікке дайындық барысында театр залында күндіз-түні Жүргеновтің өзі отырды. Оркестр музыканттары саусақтары ісініп, ыза болған сәтте Жүргенов орнынан атып тұрып: «Кімге қазақ өнері керек емес, осы залдан шығып кетсін!» деп айғайлады. Сөйтіп барлығын намыстандырып, дайындықты жалғастырды» деп жазады. Шынында, Жүргеновтің ұйымдастырушылық таланты, талапшылдығы мен намысшылдығы онкүндіктің жоғары деңгейде өтуін қамтамасыз етті.
Мәскеудегі онкүндік қазақ өнерінің зор жеңісімен аяқталды. Кеңес астанасының көрермендері бұрын-соңды беймәлім болған көшпенді халықтың бай мәдени қазынасына тәнті болды. Одақтық баспасөзде қазақ өнеріне қатысты мақтау мақалалар жарияланып, мәдениет сарапшылары жоғары баға берді. КСРО Үкіметі көптеген қазақстандық артистер мен қаламгерлерді марапаттады: Күләш Байсейітова, Қаныбек Байсейітов, Жамбыл Жабаев, Құрманбек Жандарбеков сынды таланттарға КСРО халық әртісі және еңбек сіңірген әртіс атақтары, Ленин, Еңбек Қызыл Ту ордендері табысталды. Темірбек Жүргеновтің өзі қазақ опера өнері мен музыкасын дамытудағы еңбегі үшін Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды. Қазақ мәдениеті тұңғыш рет Бүкілодақтық деңгейде мойындалып, мерейі үстем болды. Онкүндік бағдарламасы кейін 1937 жылы Ленинград (Санкт-Петербург) қаласында қайталанып, бұл жолы да үлкен табысқа жетті. Өкінішке қарай, Мәскеудегі триумфтан кейін бір жыл өтпей, 1937 жылдың қараша айында Темірбек Жүргенов «халық жауы» деген жаламен тұтқындалып, 1938 жылдың ақпанында атылды. Бұл – тоталитарлық жүйенің өнер мен мәдениет жанашырларына жасаған қайғылы соққысы еді.
Жүргенов мұрасының қазіргі жалғасы және маңызы
Темірбек Жүргеновтің аз ғана жылдардағы ерен еңбегі ұмытылмай, бүгінде өзінің рухани жалғасын табуда. Егемендік алғаннан кейін қазақ халқы тарихи әділдік орнатып, Жүргенов есімін ардақтауда. Алматы қаласында орналасқан ұлттық өнер ордасы – Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы – ұлы қайраткердің есімін иеленіп отыр. Бұл академия театр, кино, музыка, бейнелеу өнері, дизайн және хореография салалары бойынша дарынды жастарды тәрбиелеп шығаратын шығармашылық оқу орны. Академия ғимараты алдында Темірбек Жүргеновке еңселі ескерткіш орнатылған. Сондай-ақ Алматы мен Астана қалаларында, Кызылорда облысында бірқатар мектептер мен көшелерге Жүргенов есімі берілген. 2023 жыл халықаралық ТҮРКСОЙ ұйымы аясында «Темірбек Жүргенов жылы» болып жарияланып, Түркия, Әзербайжан, Қырғызстан секілді түркі елдерінде оны еске алу шаралары өткізілуде. Бұл – Жүргеновтің Түркі әлемі мәдениетіндегі орны да ерекше мойындалғанының белгісі.
Қазақстанның бүгінгі мәдени саясатында да Темірбек Жүргенов салған сара жолдың ізі сезіледі. Ұлттық өнерді қолдау, оны әлемге таныту, таланттарды шыңдау мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының біріне айналған. Ел басшылығының «Мәдени мұра», «Рухани жаңғыру» сынды бағдарламалары шеңберінде халқымыздың рухани қазынасы дәріптеліп, өнер-білім саласына ерекше көңіл бөлінуде. Мұның түп тамырында Жүргенов негізін қалаған «ұлттық формадағы өнерді халықаралық деңгейдегі мазмұнмен байыту» қағидаты жатыр деуге болады. Яғни, өнеріміздің ұлттық болмысы сақтала отырып, оны әлемдік өркениетпен ұштастыру – Жүргенов көксеген мақсаттардың бірі болатын. Бүгінде Қазақ ұлттық өнер академиясы, Құрманғазы атындағы консерватория, Қазақ ұлттық драма театры, «Қазақфильм» киностудиясы секілді іргелі мекемелер оның ізбасары іспетті қызмет атқарып келеді. Бұл оқу орындары мен шығармашылық ұйымдар жыл сайын жүздеген жас маманды тәрбиелеп, қазақ өнерін өркендету ісін жалғастыруда.
Сонымен, Темірбек Жүргенов ХХ ғасыр басында қазақтың ұлттық мәдениетінің сан саласын қайта түлеткен жаңашыл қайраткер ретінде тарихта қалды. Оның 1930-жылдары жүзеге асырған мәдени реформалары қазақ театрының, музыкасы мен бейнелеу өнерінің кәсіби тұрғыда қалыптасуына жол ашты. Жүргеновтің тікелей ұйымдастыруымен өткен 1936 жылғы Мәскеудегі онкүндік қазақ өнерін Одақ көлемінде танытып қана қоймай, төл өнеріміздің беделін асырып, жаңа белеске шығарды. Ол айналасына өнердің небір саңлақтарын жинап, олардың қанатын қатайтып, талантын жарқырата ашуға мүмкіндік жасады. Қайраткердің қысқа ғұмыры қазақ руханиятының мәңгілік олжасына айналды. Бүгінде оның есімі ұрпақ жадында жаңғырып, arts саласындағы әр жетістігімізде Жүргенов қалап кеткен негіздің рухы сезіледі. Темірбек Жүргеновтің халқының мәдени өсуіне сіңірген тарихи еңбегі – ресми мұрағат құжаттары мен замандастарының естеліктерінде таңбаланған шындық. Сол шындық уақыт өткен сайын жарқырап, жаңа тәуелсіз Қазақстанның мәдени саясатына да бағыт-бағдар беріп келеді. Жүргенов мұрасы – ұлт руханиятын кемелдендіру жолындағы қайсарлық пен жанқиярлықтың мәңгілік үлгісі.