1 Наурыз 2014, 08:20
Күдік те жоқ емес: бүгінгі жазу тәрбиесімен өскен бір ұрпақ ауысса, үндесім әуезді қазақ тілінің жайы не болмақ екен.
Сөз соңында, біреулер қазақ тілі «дамып, кірме таңба/дыбыстармен байып жатыр» деп қоқан-лоққы көрсетеді, біреулер жазудағы «таңба үнемін» алға тартып, тапқырлық көрсетеді, біреулер қаражат шығынымен қорқытады, біреулер орыс үлгідегі атау/терминдер байлығын қимайды, іздей берсе бітпес іске себеп көп. Алайда, қазақ сөзінің үндесім әуезін, морфем құрамын, буын тұрқы мен тасымал жігін бұзатын әріп байлығының, таңба үнемінің, қаражат сараңдығының, орыс тілінің айтылым үлгісіндегі сыңар жақ атау/терминдерді қимаушылықтың не қажеті бар?
Бұл сұраққа менің жауабым, әңгіме түрінде болса да, айтылды. Ал көпшілік оқырман не дерін өзі білсін.
Мысал мәтіндер үлгілері:
ABAY JOLI
Üş kündik joldɪŋ bügingi, soŋǧɪ künine bala şәkirt barɪn saldɪ. Qorɪqtan kün şɪǧa atqa mineyik dep asɪqqan-dɪ. Bunɪ qaladan alɪp qaytqalɪ barǧan aǧayɪnɪ Baytastɪ da taŋ atar-atpasta özi oyatɪp turǧɪzɪp edi. Kün uzɪn attan da tüspey, özge jürginşilerden oq boyɪ alda otɪrǧan. Key-keyde özine tanɪs Köküyirim men Buwratiygen, Taqɪrbulaq sɪyaqtɪ qonɪs-qudɪqtardɪŋ tus-tusɪna kelgende bala oqşaw şɪǧɪp, astɪndaǧɪ jaraw qula bestisin aǧɪzɪp-aǧɪzɪp ta aladɪ…
-Mɪna balanɪŋ awɪlǧa asɪǧuwɪn-ay!
Төмендегі мәтінде жоғарыда айтылған Ii, Uu таңбаларының төл және халықаралық оқылымындағы қайшылықты емле-ереже арқылы реттеуге тура келеді.
Biz aldɪmɪzǧa qoyɪp otɪrǧan biyik maqsattarǧa jetüw biyliktiŋ barlɪq organdarɪ men instituttarɪ, isker, ǧɪlɪmɪy jәne sarapşɪ toptar tarapɪnan qosɪmşa köp jiger-qayrat jumɪldɪruwdɪ, kerek deseŋiz, köp rette iske jaŋaşa qarawdɪ, mülde tosɪn turǧɪdan kelüwdi talap etedi.
Eŋ bastɪsɪ, keşendi jaŋartuw üderisi elimizdiŋ külli qalqɪnɪŋ, qoǧamnɪŋ barlɪq toptarɪ men insnituttarɪnɪŋ müddesi üşin, әri solardɪŋ tikeley qatɪsuwɪmen jürgiziledi.
Nursultan Nazarbaev.
Jaŋa әlemdegi jaŋa Qazaqstan.
MENIŅ ELIM
Altɪn kün aspanɪ,
Altɪn dәn dalasɪ,
Erliktiŋ dastanɪ,
Elime qaraşɪ!
Ejelden er degen,
Daŋqɪmɪz şɪqtɪ ǧoy,
Namɪsɪn bermegen,
Qazaǧɪm mɪqtɪ ǧoy!
Meniŋ elim, meniŋ elim,
Güliŋ bolɪp egilemin,
Jɪrɪŋ bolɪp tögilemin, elim!
Tuwǧan jerim meniŋ –
Qazaqstanɪm!
Төменде латын таңбалары негізіндегі қазақ тілінің «ұлттық жоба» оңаша үлгісі беріліп отыр (3.3 кесте).
3.3 кесте. Қазақ латын әліпбиінің оңаша «Ұлттық жобасы»
|
A a |
J j |
N n |
T t |
|
Ә ә/Ä ä |
Z z |
Ņ ŋ/Ň ň |
W w |
|
B b |
Y y |
O o |
U u |
|
Ğ ğ |
Q q |
Ö ö |
Ü ü |
|
G g |
K k |
P p |
Ş ş/Š š |
|
D d |
L l |
R r |
Ι ɪ |
|
E e |
M m |
S s |
İ i |
ҚОРЫТЫНДЫ
«Жоба» қазақ сөзінің:
-үндесім әуезін,
-морфем құрамын,
-буын тұрқын,
-тасымал жігін,
-сөйлем (сөйлеу) ырғағын
бұзып жазуға еш мүмкіндік бермейді.
«Жоба» мазмұнынан ешқандай тіл бұзар жаңсақ емле-ереже туындамайды.
Әлімхан ЖҮНІСБЕК, «Қазақ жазуы:
төл дыбыс – төл әліпби», 2013 ж