Рақымжан Қошқарбаев – Ұлы Отан соғысының батыры, Халық қаһарманы және Рейхстагқа алғашқылардың бірі болып жеңіс туын тіккен қазақ жауынгері. Ол соғыс жылдары ерлігімен ерекше көзге түсті. Әскери қызметке ерте араласып, қаншама ауыр шайқастардан аман өтіп, 1945 жылы Берлинде Рейхстагтың үстіне Қызыл туды тігіп, тарихта өшпес із қалдырды. Қошқарбаевтың ерлігі тек әскери жеңіс қана емес, ол қазақ халқының батырлығын әлемге танытқан оқиға болды. Бүгін біз Рақымжан Қошқарбаевтың өмір жолына, оның соғысқа қосқан үлесіне және еліміздің тәуелсіздігі жолындағы ерлігіне тоқталамыз.
Өмірінің бастапқы кезеңі
Рақымжан Қошқарбаев 1924 жылдың 19 қазанында Ақмола облысы, Ақмола ауданы, Тайтөбе ауылына жақын Қырыққұдық қыстағында дүниеге келген. Ол арғын тайпасының Қуандық руы, Темеш бөлімінен шыққан. 1942 жылы әскерге алынып, 1944 жылы Фрунзе (қазіргі Бішкек) қаласындағы жаяу әскер училищесін бітірген соң, бірінші Беларусь майданының 150-Идрицк атқыштар дивизиясының құрамында Польша мен Германия жерлеріндегі ұрыстарға қатысқан.
Лейтенант Қошқарбаев 1945 жылы Берлин операциясы кезінде асқан ерлік көрсетті. 30 сәуірде ол және жауынгер Григорий Булатов Кеңес әскерлері арасынан Рейхстагқа алдымен жетіп, жеңіс туын тікті. Бұл ісі оны тарихқа мәңгілік етіп енгізді. Соғыстан кейінгі жылдары Эльба бойындағы кеңестік оккупациялық әскер бөлімінде қызмет атқарған.
1947-1967 жылдар аралығында Ақмола облыстық атқару комитетінде нұсқаушы, Қазақ КСР Министрлер Кеңесі жанындағы қоныс аударушылар жөніндегі бас басқармада инспектор болды. 1967 жылдан бастап Алматы қонақ үйінің директоры қызметін атқарған. Ол Қызыл Ту, 1-дәрежелі Отан соғысы ордендерімен, сондай-ақ көптеген медальдармен марапатталды.
1988 жылдың 10 тамызында Алматы қаласында қайтыс болды. Рақымжан Қошқарбаевтың ерлігі Ұлы Отан соғысында қазақ халқының қаһармандығын көрсетіп, Берлинде Рейхстагтың үстіне тіккен жеңіс туы тарихта мәңгі қалды.
Балалық шағы
Рақымжан Қошқарбаев Ақмола облысының Астанаға жақын Тайтөбе ауылының маңында дүниеге келген. Өмірінің алғашқы жылдары ауыр сынақтарға толы болды. Анасы төрт жасында қайтыс болса, әкесі саяси жаламен сотталып, ГУЛАГ лагерьлерінде болды. Осылайша, Рақымжан ерте жастан жетім қалды. Тайтөбе балалар үйінде тәрбиеленіп, балалық шағы туысқансыз және жанашырлық білдіретін адамдарсыз өтті.
7 жылдық мектепті бітірген соң, оны Балқаш қаласындағы фабрика-зауыт училищесіне (ФЗУ) жіберді. Бұл кезең туралы Рақымжан Қошқарбаев өзінің «Штурм» атты кітабында кеңінен баяндаған. Кітапта оның қиыншылықтарға толы балалық шағы мен ФЗУ туралы ойлары сипатталған. Ол жатақханаларда тұрып, асханалардан тамақтанды, бірдей киіммен жүрді. Ананың мейірімі мен әкенің қамқорлығын сезінбеген жас Қошқарбаевтың өмір жолы балалар үйінде және қиыншылықтармен өтті.
Әскери жолдың басталуы
Рақымжан Қошқарбаев алғашқы әскери дайындыққа негізделген қатаң тәртіптегі өмірге ерте араласты. 1942 жылы небәрі 18 жасында әскер қатарына шақырылды. Алғашқы қызметін Көкшетаудағы полкте бастаған Рақымжан үшін жағдай өте күрделі болды. Қала ірі әскери бөлімді қабылдауға дайын болмағандықтан, казарма, асхана, сабақ өткізуге арналған бөлмелер мен басқа да қажетті әскери инфрақұрылым жетіспеді.
1943 жылдың жазында полктен офицерлік училищеге оқуға сержанттар тобы іріктеліп алынды. Осы топтың қатарында Рақымжан да болды. Алдымен Тамбов қаласына, кейін Фрунзе қаласына (қазіргі Бішкек) көшірілген училищеде оқуын жалғастырды. Ол қоғамдық жұмыстарға белсене араласып, өз белсенділігі мен жауапкершілігінің арқасында партия мүшелігіне кандидат ретінде қабылданды. Бұл рәсім салтанатты түрде өтіп, оның әскери борышқа адалдығы, ынта-жігері және жоғары әскери-дене дайындығы ерекше атап өтілді.
1944 жылдың қазан айында училищені тәмамдап, кіші лейтенант шенін алған Қошқарбаев әскери майданға жол тартты. 1944 жылдың қараша айының ортасында ол бірінші Беларусь майданының 3-пәрменді армиясына келіп қосылды. Армия штабы Брест қаласы маңындағы Седле стансасына орналасқан еді. Осылайша, Рақымжан Қошқарбаевтың нағыз майдангерлік жолы басталды.
Рейхстагқа ту тіккен ерлігі
Рақымжан Қошқарбаевтың Ұлы Отан соғысындағы ерлігі мерзімді баспасөзде және көркем әдебиетте кеңінен суреттелген. Ол Берлин үшін шайқаста өз взводымен алдыңғы шепте жүріп, Шпрее өзеніне және «Гитлердің үйі» аталған Король алаңына бірінші болып жетті. Осы ерлігі үшін «Бірінші дәрежелі Отан соғысы» орденімен марапатталды. Одер өзенінен өту кезіндегі ауыр шайқастан кейін партия қатарына қабылданып, партия билетін оған Берлиндегі «Гитлердің үйінде» салтанатты түрде табыс етті – бұл ерекше мадақтың белгісі болды.
Дәл осы жерде, барлау взводының командирі ретінде, лейтенант Қошқарбаевқа Рейхстагқа Қызыл туды тігу туралы тарихи бұйрық берілді. Жалауды оған батальон командирі Давыдов пен саяси жетекші Васильченко табыс еткен. Рейхстагқа дейінгі небәрі 360 метр қашықтық ашық алаң арқылы өтетін, ал бұл аумақ оқтың астында тұрды. Қошқарбаев пен жауынгер Григорий Булатов бұл аралықты жерге жабыса еңбектеп, 7 сағатта жүріп өтті. Олар 1945 жылдың 30 сәуірінде, сағат 18:30-да, Рейхстагтың маңдайшасына Қызыл туды тікті.
Алайда бұл ерлік Кеңестік саясаттың салдарынан ұзақ уақыт бойы құпия ұсталып, ресми мойындалмады. Тек 1958 жылы 21 ақпанда «Лениншіл жас» газетінде Қ.Қазыбаевтың «Рейхстагқа ту тіккен қазақ» атты очеркі жарияланған соң, қазақ халқы Рақымжан Қошқарбаевты шынайы батыры ретінде таныды. Бұл оқиға кеңінен таралып, әскери бөлімдер мен баспасөз беттерінде үлкен резонанс тудырды.
Сұсты, тік денелі, мұнтаздай киінген Қошқарбаевтың кеудесін «Қызыл Ту», «1-дәрежелі Отан соғысы» ордендері, сондай-ақ «Берлинді алғаны үшін», «Варшаваны азат еткені үшін» медальдары айшықтап тұрды. «Жауынгерлік Қызыл Ту» ордені оған дәл осы Рейхстагқа ту тіккені үшін берілген. Өкінішке қарай, Рақымжан Қошқарбаев 1988 жылы дүние салды, ал Халық қаһарманы атағы оған тек 2001 жылы берілді.
Бұл марапатты тапсыру салтанатына оның жұбайы Рахила, қызы Әлия және майдандас досы Жәнібек Жанасов қатысып, еліміздің бұрынғы президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қошқарбаевтың ерлігіне жоғары баға беріп, оның патриоттық және тәрбиелік мәнін ерекше атап өтті. Осылайша, кешігіп берілген әділет салтанат құрды.
Соғыстан кейінгі қызметі
Соғыс аяқталған соң, Рақымжан Қошқарбаев бейбіт өмірде де белсенді еңбек етті. Ол Қазақ КСР астанасындағы әйгілі «Алма-Ата» қонақ үйінің директоры болып қызмет атқарды. Қоғамдық өмірге де белсене араласқан ол үш мәрте Алматы қаласындағы Совет аудандық халық депутаттары Кеңесінің депутаты болып сайланды. Сонымен қатар, соғыс ардагерлері комитетінің қазақ бөлімшесі президиумының мүшесі және кеңес-герман достығы қоғамының мүшесі болды.
Ол тек әскери батыр ғана емес, қалам ұстаған публицист ретінде де танылды. Рақымжан Қошқарбаевтың қаламынан «Жеңіс туы» және «Дауыл: 1410 күн» атты деректі повестер туды. Соңғы туындысын М.Құдайқұлов қазақ тілінен аударып, 1983 жылы «Жалын» баспасынан шығарды. Бұл шығармаларда майдан шындығы, солдат тағдыры мен ел үшін күрескен ерлердің өмірі көркем әрі шынайы суреттелген.
Рақымжан Қошқарбаевтың бейбіт еңбегі мен елге сіңірген еңбегі де ескерусіз қалған жоқ. Ол «Целиноград қаласының құрметті азаматы», «Балқаш қаласының құрметті азаматы» және «Арқалық қаласының құрметті азаматы» атақтарымен марапатталды. Сондай-ақ, фашизмге қарсы жеңістің 30 жылдығына орай Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасына ие болды.
1988 жылы 10 тамызда Рақымжан Қошқарбаев дүниеден өтті. Ол Алматы қаласындағы Кеңсай зиратына жерленіп, мәңгілік тыныс тапты. Халқының жадында Рейхстагқа жеңіс туын тіккен ержүрек жауынгер, патриот, қоғам қайраткері ретінде сақталып қалды.
Марапаттары
Рақымжан Қошқарбаевтың ерлігі мен әскери шеберлігі оның алған марапаттары арқылы айқын көрініс табады. Ол Ұлы Отан соғысы барысында бірнеше мәрте жоғары деңгейде марапатталды:
Батырдың есімінің ұлықталуы
Рақымжан Қошқарбаевтың Ұлы Отан соғысындағы ерлігі мен ел алдындағы еңбегі тәуелсіз Қазақстанда лайықты дәрежеде ұлықталып келеді. Оның есімі әртүрлі нысандар мен қоғамдық орындарға беріліп, халқымыздың жадында мәңгі сақталуда.
Мемлекеттік шешімдер және атаулар
Ескерткіштер мен бюсттер
Рақымжан Қошқарбаев туралы фильмдер
Рақымжан Қошқарбаевтың өмірі мен ерлігі – ұлт рухының биік көрінісі. Ол туралы түсірілген фильмдер мен орнатылған ескерткіштер жас ұрпақ үшін патриотизмнің шынайы үлгісі болып қала береді.