Коммуналдық сектор жалақының одан әрі өсуіне және жаңа мамандардың келуіне мұқтаж, деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі.
Соңғы жылдары Қазақстанда тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық секторында кадрлардың кетуінің жоғары қарқыны байқалды. ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының (ҰСБ) мәліметінше, 2017–2022 жылдар аралығында электрмен, газбен және жылумен қамтамасыз ету саласындағы кадрлардың тұрақтамауы 13,7%-дан 16,4%-ға дейін өсті. Сумен жабдықтау және қалдықтарды басқару санатында бұл көрсеткіш 24,5%-дан 28,3%-ға өсті. Бұл орташа экономикалық деңгейден жоғары (22,1%).
Мамандығы бойынша тәжірибесі бар мамандар жалақының аздығынан жақсы жұмыс іздеуге кеткен. Олардың орнына жаңадан келгендердің біліктілігі, тәжірибесі және еңбек өнімділігі әрқашан жеткілікті деңгейде бола бермейді. Адам факторы өз кезегінде энергетика, су және жылумен қамту салаларында көрсетілетін қызметтердің сапасына әсер етеді. Биыл шілдеде коммуналдық қызметтерге тарифтерді түзету туралы шешім қабылдау кезінде кадр тапшылығы мен мамандардың кетуі маңызды дәлелдердің бірі болды. Әр түрлі коммуналдық қызметтерде жаңа тарифтерді бекітудің түрлі мерзімдері болғандықтан, жалақыны көтеру мерзімі өңірге және компанияға байланысты өзгеруі мүмкін. Бірінші фактор желілердің жоғары тозуы болып қала береді. Бұл туралы жақында Energyprom.kz порталы толығырақ жазған болатын.
Статистика мамандарының пайымдауынша, биылдан бастап жалпы ҚР бойынша коммуналдық сала қызметкерлері жалақыларын көтеруге кірісіп кетті. Қаңтар–қыркүйек айларындағы ақпарат бойынша атаулы жалақы электрмен, газбен және жылумен жабдықтау санатында 22,1%, сумен жабдықтау, қалдықтарды жинау және қайта өңдеу саласында 22,6% өсті. Жылумен, электрмен және газбен жабдықтау саласында жұмыс істейтіндер есеп бойынша орта есеппен 303,9 мың теңге, сумен жабдықтау және қалдықтарды өңдеу секторында жұмыс істейтіндер 219,8 мың теңге жалақы алады.
Айта кетейік: Табиғи монополияларды реттеу комитеті (ҚР ҰЭМ ТМРК) еңбекақыны арттыру және салада кәсіби мамандар мен мықты кадрларды сақтаудың өзекті қажеттілігі туралы көптен бері айтып келеді және биыл бұл мәселеге ерекше назар аударылды.
Осылайша, инвестициялық бағдарламаларды әзірлеп, бекіткен, жылу, электр және сумен жабдықтау, сондай-ақ канализация саласындағы 300-ге жуық табиғи монополиялар субъектілерінің (ТМС) қызметкерлері үшін «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасы бойынша өсу жалақысы орташа есеппен 50%-ды, ал кейбір ТМС үшін тіпті 100%-ды құрады. Мысалы, кейбір жылулық жұмысшылардың жалақысы 150–180 мың теңгеден 300 мыңнан астам теңгеге, яғни екі есе өсті. Осы сегменттегі жалақының өсуі туралы толығырақ мәліметтер кестеде келтірілген.
Әрине, жалпы, салалар бойынша көрсеткіштер әртүрлі болады, өйткені ҚР СЖРА ҰСБ тек ТМС бойынша ғана емес, сонымен қатар сектордағы барлық кәсіпорындар, соның ішінде мемлекет реттемейтін сегменттер және, мысалы, елді мекендердегі жалақысы төмен, жұмысы аз шағын кәсіпорындар туралы мәліметтерді де жинайды. Бірақ бұл коммуналдық сегменттің қауіпсіздігі мен жұмысында ерекше рөл атқаратын ірі ТМС, сондықтан олар үшін құнды қызметкерлерді сақтау және саладағы жалақыны арттыру өте маңызды.
Бұл сегментте екі негізгі тармақты ескеру қажет. Біріншіден, мұндай мамандардың — жылу мамандарының, сантехниктердің және басқа жұмысшылардың жұмысы өте қиын және жауапты, олар өте қиын жағдайда, соның ішінде қырық градустық аязда, суда, ағынды суларда жұмыс істеуге тура келеді. Бұл режимде тұтас бір қаланың немесе ауданның өмірін қамтамасыз етуге жауапты стратегиялық маңызды нысандармен жұмыс істеу үшін бізге жалақысы жоғары нағыз жоғары сапалы мамандар қажет.
Екіншіден, осындай білікті кадрлар ғана кәсіпорындардың үздіксіз жұмысын тиімді қамтамасыз етіп, апаттардың болмауын қамтамасыз ете алады. Шын мәнінде, бұл салада, кез келген басқа салалардағы сияқты, «бәрін кадрға байланысты» қағидасы өзекті, тек мұндай әлеуметтік маңызды саладағы қателіктің құны жоғарырақ, сондықтан білікті кадрларға деген қажеттілік өте өткір.
«Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасы аясында жүзеге асырылып жатқан жалақыны көтеру өзектірек, өйткені мәліметтерді кәсіптері бойынша егжей-тегжейлі қарастырғанда, жеке жұмысшылардың жалақысы тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтағы орташа деңгейден төмен екені анық. Мәселен, кезекші электрик биыл қазанда 143,7 мың теңге алған. Бұл 2022 жылдың қазан айындағы көрсеткіштен үштен бірге көп болса да, мұндай жалақы әлі де аз. Бұл коммуналдық саладағы орташа жалақының небәрі 50,5%-ын құрайды, бұл өз алдына айтарлықтай төмен болып саналады. Электр энергетикасы және жылумен жабдықтау саласындағы басқа жұмысшы мамандықтары бойынша да осындай жағдай: кезекші механик 2023 жылдың қазанында 177,2 мың теңге, дәнекерлеуші 176,3 мың теңге, сантехник 208,3 мың теңге алған.
Су шаруашылығы мен тұрмыстық қатты қалдықтар секторындағы жағдай бұдан жақсы емес. Біз жағдайдың динамикасын байқау үшін алты мамандықты таңдадық. Оның бесеуінде жалақы өткен жылмен салыстырғанда 20%–50% өскені белгілі болды. Алайда оның деңгейін, тіпті өскенін ескерсек те, жоғары деуге болмайды: сантехник 146,3 мың теңге, қалдықтарды жинаумен айналысатын маман 203,4 мың теңге, автоматика слесары 225,8 мың теңге алған.
Одан әрі жұмыс істеу және «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасына ТМС белсенді қатысуы сектордағы негізгі ірі кәсіпорындар үшін жағдайды түзетуі керек және бұл қазірдің өзінде болып жатыр. Мемлекет реттейтін кәсіпорындарға арналған мұндай жақсарту жоспары жалпы коммуналдық салаға оң әсер ететінін атап өткен жөн. Қазір осы саланың негізгі кәсіпорындарында жалақы жоғарылағандықтан және өсе беретіндіктен, осы салалардағы барлық басқа кәсіпорындар да өз қызметкерлерін сақтап қалу үшін кез келген жағдайда жалақыны көтеруге мәжбүр болады. ТМС-де бәсекеге қабілетті еңбекақыны құру коммуналдық саладағы барлық жұмысшылардың кәсіби деңгейіне оң әсер етеді.
Сонымен қатар, жалақының өсуі жаңа мамандар — энергетика және сумен жабдықтау салаларындағы жас мамандардың ағылуына жақсы әсер етеді. Бұл да өте уақтылы және қазір маңызды: Қазақстандық энергетика қызметкерлерінің кәсіподақ ұйымының мәліметінше, соңғы жылдары салада кадрлардың «қартаюы» байқалды. Энергетика кәсіпорындарында жас мамандардың үлесі азайып, 50 жастан асқандардың үлесі артып келеді. Оның үстіне, жаңадан келгендердің жартысына жуығы жұмыстың бірінші жылында жұмыстан шықты.
Бұл жағдайдың себептері де жастардың тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық жүйесінде алатын жалақы деңгейімен тығыз байланысты. 2022 жылға арналған ҚР СЖРА ҰСБ дерегінше, 25 пен 28 жас аралығындағы жас тобында коммуналдық саладағы жалақы экономикалық қызметтің басқа түрлерімен салыстырғанда айтарлықтай төмен болды. Сумен қамтамасыз ету саласына небәрі 145,6 мың теңге, жоғары оқу орнынан кейін бітіруші мамандарға 192,4 мың теңге төлеуге дайын колледж түлектерін түсінуге болады. Электр және жылумен қамтуда жас жұмысшылардың табысы біршама жоғары: орта білімді қазақстандықтар өткен жылы 196,3 мың теңге, жоғары білімділер 232,6 мың теңге табыс тапқан.
ТМС-де және соның салдары ретінде келешекте жалпы коммуналдық секторда жалақының өсуімен бұл жағдай да жақсаруы керек: салада жұмыс істеу тиімдірек болады, одан да біліктілікті арттыру.