Қыс айларында тұмаудың өршитіні бар. Емделудің қандай тәсілдерін қолданған жөн? Тұмау дертінің асқынуымен одан сақтанудың жолдары қандай? Әсіресе суық тиюдің нәтижесінде болатын ауру кезінде иммунитетті қалай сақтаған дұрыс? Сондай-ақ дертті асқындырып алмау үшін қандай шараларды істеу керек? Осы сауалдар төңірегінде елордалық дәрігер Бибиханым Сайлауқызымен әңгімелескен едік.
–Кез келген тұмау ауруы тыныс алу жолдары ауруына себепші болатыны белгілі. Бірақ бұл маусымдық сырқаттың қауіпті екеніне көпшілік мән бере бермейді. Суық тиюден болатын тұмау ауруының алғашқы белгілері қандай? Балалар мен ересектерде бірдей ме? Әлде басқаша ма?
–Бұл тыныс алу жолдарының шырышты қабатының зақымдануымен жүретін және интоксикация мен сипатталатын жедел респираторлық вирустың бірден-бір түрі болып табылады. Және де бұл осы жоғары тыныс жолдары аурулары жағынан көрсеткіші бойынша өте жиі кездесетін - тұмау ауруы. Бұл ауруды негізінен қоздыратын вирустар бар. Олар А,В, С деп 3 типке бөлінеді. Бұл вирустардың өздері сыртқы құрылымына, жасуша клеткалары деңгейлеріне байланысты сыртқы факторлардың әсерінен аурудың қауіптіліген де өзгертіп отырады. Жалпы тұмау ауруының ең жиі кездесетін кезеңі бұл қыс маусымы. Ал көктем-жаз айларында аз деңгейде болады. Яғни бұл аурудың өршу кезеңі күз мезгілінен көктем айларына дейін созылады. Яғни аурудың өршитін бірден бір кезеңі осы аралықта. Бұл ауру жас талғамайды. Ересектерде де, балаларда да , қарт кісілерде де, тіпті жаңа туған нәрестелерде де кездесіп жатады. Бұл аурудың жалпы клиникалық симптомдарына келетін болсақ, ересектер мен балаларды салыстырғанда әлбетте айтарлықтай өзгешелік жоқ. Дегенменде ерте жастағы балалардың анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты кей айырмашылықтар бар. Негізгі симптомдары дене қызуының көтерілуі, әлсіздік, бұлшық еттің сырқырауы, асқа тәбеттің болмауы, мұрынның бітелуі және т.б. Ал балаларға келетін болсақ, дене қызуының көтерілуі, жөтел, мұрыннан бөліністің бөлінуі, мұрынның бітелуі және т.б. Ал ересектерден айырмашылығы анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты ентігудің пайда болуы. Яғни мұрынның шырышты қабатында вирус түскенде ісіну процесстері жүреді ғой. Шырышты бөліністердің бітелуі салдарынан оларда ентікпе пайда болады. Яғни тыныстың жетіспеуі. Сол жағынан ерекшеленеді. Негізі айтарлықтай үлкен айырмашылық жоқ.
Демалыңыз
Тұрақты белсенділік суық тию қаупін азайтуға көмектеседі. Ал егер де сіз ауырып қалсаңыз, ЖРВИ-мен күресу тезірек қалпына келуге көмектеспейді. Егер температура көтерілсе, оны спортпен қосымша көбейтудің қажеті жоқ. Бұл керісінше денеге зиян тигізеді. Тоқсаныншы жылдары тұмау кезінде жаттығу созылмалы шаршау синдромының дамуына әкелуі мүмкін екендігі анықталған. Кейін бірнеше жылдар бойы күресуге тура келеді. Денені қалпына келтіруге көмектесетін ең жақсы әдіс – тыныштық пен ұйқы. Сондықтан арасында демалып тұруды да ұмытпаған жөн. Температура қалыпқа келген кезде мұрынның қалдық ағуы немесе жөтел физикалық белсенділікке кедергі болмауы керек. Серуендеу немесе жеңіл жаттығулар пайдалы болады.
–Осы белгілер арқылы өзіне тұмау жұққанын білген кез келген адам ең әуелі не істеу қажет?
–Осындай белгілерді байқаған кезде адамдар дәрігердің қабылдауына бармай, керісінше үйде өздігінен ем қабылдап, үй жағдайында емделіп жатады. Біріншіден, дәрігер болмағандықтан олар аурудың қандай кезеңде екенін білмейді. Қандай кезеңде асқынып, қандай мүшелерді зақымдайтынын білмегендіктен салдары өте күрделі асқыну процестеріне алып келуі мүмкін. Мәселен, нерв жүйесі жағынан энцефалит, жүрек-қан тамырлары жүйесі жағынан миокард, кішкентай балаларда пневмонияға дейін болуы мүмкін. Бастысы жоғары тыныс жолында тұрған вирус төменге түсіп, өкпені қабындырып, пневмонияға әкеліп соқтыратынын естен шығармаған жөн.
Ылғалдандырыңыз
Ылғалды ауа мұрынмен күресуге көмектеседі. Ыстық бумен дем алудың қажеті жоқ-ылғалдандырғышты қосыңыз, егер бар болса, батареяға дымқыл сүлгі салыңыз немесе душта бірнеше минут отырыңыз (ылғалға тұрақсыз гаджеттерді өзіңізбен бірге алмағаныңыз жөн, сондықтан көзіңізді жұмып, медитация жасаңыз). Ылғалды ауада вирустар нашар таралады. Жазда суықтың төмендеуінің себептерінің бірі жоғары ылғалдылықта болуы мүмкін.
–Дер кезінде емдемесе, дәрігердің қабылдауына бармаса, салдары өлімге әкелуі мүмкін бе?
–Әрине, мүмкін. Тұмау өте қауіпті жұқпалы ауру болып есептеледі. Сіз бен біз өмір сүретін қоғамда тұмау ауруынан шамамен бір аптаның ішінде жазылып кететіндей болып елестейді. Негізінен, медицина мамандары ретінде айтқанда ол өте жұқпалы, өте қауіпті ауру. Ал оның асқынуы қалпына келмейтін әрі қауіпті асқынуларға алып келеді. Сондықтан маман ретінде дер кезінде яғни клиникалық белгілерін байқаған кезде міндетті түрде үй жағдайында дәрігерді шақырып немесе жедел-жәрдем қызметкерлерін шақырып болмаса міндетті дәрігердің қабылдауына барып, арнайы тағайындамаларды алған дұрыс.
Суды көбірек ішіңіз
Температураның жоғарылауымен дене ылғалды жоғалтады және дегидратация қаупі туындаған жағдайда вирустық инфекциядан қалпына келтіру қиынырақ. Алкогольсіз сұйықтықты ішіңіз: су, шай, кофе, жеміс сусыны немесе айран. Шай немесе тауық сорпасы сияқты жылы сусындар тыныс алу жолдарының бітелуін жеңуге көмектеседі дейді. Ал егер тәбет пен күш болмаса, соңғысы энергия көзі болады. Естеріңізге сала кетейік, ұсынылған орташа көлем әйелдер үшін тәулігіне 2,7 литр және ерлер үшін 3,7 литр, оның ішінде сусындар мен өнімдердің құрамындағы сұйықты.
–Бұл ауру жас талғамайды деп айттыңыз. Осы ауруға көбінесе кімдер шалдығады. Балалар ма әлде ересектер ме?
-Бұл аурумен қарым-қатынасқа түскен дені сау адамға жұғу көрсеткіші жоғары болып келеді. Ол ауруды шамамен 80-90 пайызға дейін қабылдайды. Ал өту жиілігіне қарасақ, ересектерге қарағанда балаларда өте ауыр дәрежеде жүреді. Балалар дәрігері ретінде айтатын болсам, алты айға дейінгі толық жетілмеген баланың жағдайы минут сайын асқынады. Екі жасқа дейінгі балаларда да асқыну процессі айтарлықтай жоғары болады. Сондықтан тұмаудың өту қезеңі ересектерге қарағанда әсіресе кішкентай балаларда өте қауіпті болып келеді. Бірақ жұқтыру мектепке дейінгі балалар болсын, мектеп жасындағы балалар болсын, ересектер болсын барлығында дерлік бірдей болып келеді. Бұл кезде жұқпалы дерттің жұғу қауіптілігі және таралуы орынға тікелей байланысты екенін айта кету қажет.
– «Ауырғанша, ауырмаудың жолын ізде» деген қазақта жақсы сөз бар ғой. Бұл ауруға шалдықпас үшін алдын ала қандай шараларды жасау қажет?
–Әрқайсысымыз үшін денсаулық бірінші орында емес пе? Мұндай ауруларға шалдықпас үшін ең әуелі адам вирусқа қарсы күресетін өзінің иммундық жүйесін қалыптастыру қажет. Ал кішкентай балаларда иммунитет ана сүті арқылы пайда болады. Сондай-ақ дұрыс тамақтану, спортпен шұғылдану, таза ауада мейлінше көбірек серуендеу керек. Оған қоса, күз айларынан бастап жеміс-жидектерді молынан тұтынған жөн және маусымдық дәрумендерді де қабылдаған жөн. Соның нәтижесінде жұқпалы көптеген вирустық ауруға ағзада иммунитет қалыптасады.
Инфекцияны таратпаңыз
Бірнеше күн төсек демалысы сізге ғана емес, басқаларға да пайдалы болады. Жұмысқа, дүкендерге бармау, қоғамдық көлікке мінбеген абзал. Бөлмені жиі желдетіңіз, қолыңызды жуыңыз, бір рет қолданылатын қол орамалын қолданыңыз. Егер майлықты алуға уақыт болмаса, алақаныңызға емес, шынтағыңыздың иығына түшкіріңіз. Әйтпесе алақандағы микроорганизмдер есік тұтқалары немесе басқа заттар арқылы таралады. Егер сіз ауырып қалсаңыз, бетперде киіңіз — бұл инфекцияны таратпауға көмектеседі.
–Өкінішке қарай осыларды дер кезінде орындамаған адамдар тұмау ауруына бірінші шалдығады. Қандай емдік-шара қолдану керек?
–Ауырған адамдар ең әуелі дәрігердің қабылдауында болып, оның тағайындамасын дұрыс орындауы керек. Кез келген дәрігер аурудың жеңіл, орташа сынды түріне қарай арнайы симптоматикалық емдерді тағайындайды. Осы тағайындамаларды науқас уақытылы әрі дұрыс орындаса, нәтижесінде асқынған дертті жеңіл түрге әкелуге болмаса толықтан жазылып шығуға болады.
Симптомдарды емдеңіз
Вирустық инфекцияның емделмегендігі дәрі-дәрмектерден мүлдем бас тарту керек дегенді білдірмейді. Суық- бұл ауруды емес, оның симптомдарын емдеуге болатын жағдай. Ауырсыну немесе жұлдыру ыңғайсыздығын шаю арқылы азайтуға болады. Суық болған кезде арнайы тамшылар көмектеседі (тек нұсқауларға сәйкес қатаң түрде қолданылуы керек) немесе шырышты тұзды ерітіндімен ылғалдандыру.
–Ал жүкті әйелдер қалай емделгені дұрыс? Өйткені оларға дәріні де көп ішуге болмайды ғой.
–Иә, тоғыз ай деген ұзақ уақыт ғой.Оған ешкім 100 пайыз кепілдік бере алмайды. Бұл кісілер тұмау, жіті респираторлық вирусты инфекция сынды ауруларға шалдығуы мүмкін. Егер де осы дерттердің бірімен жүкті келіншектер ауырған жағдайда мейлінше дәрі-дәрмек қабылдамай, керісінше халықтық медицинаға жүгінген жөн. Сондай-ақ жүкті әйелдерге қолдануға болатын дәрілерді тек дәрігердің тағайындамасымен ғана қолданған жөн. Себебі кейбір дәрілік препараттардың жүкті келіншектердің қолдануына қарсы көрсеткіштері де болады. Мұны естен шығармаған жөн. Ал жұқтырған күннің өзінде жылы сұйықтықты көбірек ішу қажет. Және вирусқа қарсы арнайы дәрілік препараттар тағайындалады. Тағы айта кететін жайт, денені әрдайым жылы ұстау, таза ауада серуендеу, үй ішін яғни бөлмелерді желдетіп тұру қажет. Және сарымсақты үйде бөлмелерге қоюдың да пайдасы бар. Ол вирусты өлтіретін қасиетке ие.
–Осы ауруды асқындырып алмау үшін не істеу қажет?
–Асқындырып алмау үшін біріншіден, иммундық жүйемізді күшейту керек. Көбірек жеміс-жидектер қолдану. Дәрумендерді қолдану, спортпен шұғылдану. Және алдын-алу мақсатында тұмауға қарсы екпелер жүргізіледі. Бірақ вакцина адамды 100 пайыз қорғайды деп ешкім кепілдік бере алмайды. Мүмкіндігінше ауырған жағдайдың өзінде науқаста бұл ауру жеңіл өтуіне өз септігін тигізеді.
Витаминдер«Витамин» дегон термин латынша Vita - өмір деген сөзден алынған. Организмдегі зат алмасу процесінің қалыпты жүруінде витаминдер ерекше рөл атқарады. Витаминдер дегеніміз - организмнің барлық өмірлік процестерінің қалыпты өтуі мен өсуіне қажетті заттар. Витаминдерді ең алғаш рет ашқан орыс ғалымы H.И.Лупин. Витаминдердің ішінде өмірде кеңінен пайдаланылып жүргендері --- А,В1, В2, С, Д, РР витаминдері. Организмге қажетті витаминдер ішке барған ас арқылы толықтырылып отырады. А витамині. Витамин А организмдегі клеткалардың өсін-жетілуіне және көздің дүрыс кызмет аткаруына көмектеседі. Тамақта А витаминдерінің жеткіліксіз болуы «тауык соқырлығы» деп аталатын ауруға шалдыктырады, яғнн ауру адам түн каранғылығында көрмейді. Ал А витаминінің тағамда үнемі жеткіліксіз болуы, не болмауы, көзге ақ түсіреді. А витаминінің жеткіліксіздігінен тері құртап, сылырылады. Шаш та өзінің түсін өзгертеді, тез құрғап, түсе береді. Бұл кеселдердін болмауы үшін адамга тәулігіне 2 3 мг ғана А витамині керек.
–Тұмаумен ауырған адамдар дертті өзгелерге қалай жұқтыруы мүмкін? Осы дерттің таралуы жайында айтсаңыз..
- Аталған аурудың таралу көрсеткіші өте жоғары. Бір айта кететін нәрсе, байқасаңыз, адам көп шоғырланатын қоғамдық орындарда бетпердені науқас адамдар емес, сау адамдар тағып жүреді. Бұл – дұрыс емес. Ауырған адам инфекция көзі болса, онда бетпердені науқас адамның өзі киюі керек. Кей адамдар бір бетперді киіп, бір тәулік бойы да жүре береді. Белгілі нормаға сай қолданатын көрсетілімдері бар. Бетпердені күн сайын үш сағат сайын алмастырып отыру қажет. Бетпердені кию арқылы вирусты тарату көрсеткіштері де төмендей береді.
–Тек қана тұмау ауруы емес, кез келген ауру вирус шақырады емес пе?
–Иә, дәл солай.
А витамині көбінесе майда, балық майында, жұмыртқаның сары уызында, бауырда, әсіресе треска балығының бауырында және сәбізде, өрікге, асқабақта, салатта, помндорда және кызыл бұрышта кездеседі. А витаминінің жоғарыда көрсетілген тәуліктік мөлшерін төмендегі азықтардың мына шамасынан табуға болады: 6 г балық майынан, 7 г сныр бауырынан, бір жарым г жұмырткадан, 170 г сары майдан, 2 литр сүттен. 20 г сәбіз бен кызыл бұрыштан, 35 г көк жуадан, 40 г кепкен итмұрыннан, 100 г помидордан және т. б. кездестіруге болады. B вигамині. Бұл витаминді кейбір ғалымдар «көнілдендіру витамині» деп те атайды Өйткені ол нерв жүйесін нығайтып, денеде көмір сутегінің сіңіуіне жәрдемдеседі.
–Ал тұмау жағдайында қалай болады?
–Вирустар 3 типі бойынша адамның ең әуелі жоғары тыныс жолдарына енеді. Кіру қақпасы мұрын емес пе? Сол мұрын ауыз жолдары, жұтқыншақ арқылы кіріп, ағзаға ене бастайды. Кейін одан ары қанға сіңеді. Егер дер кезінде вирусқа қарсы препараттар қабылданбаған жағдайда одан сайын асқынып, науқастың бойында әлсіздік пайда болады. Кейін дене қызуы көтеріледі және тағы басқа белгілер де пайда бола бастайды.
–Тұмау ауруы бұл мерзімдік ауру. Ал жіті респираторлық вирустық инфекция жайында адамдар көп біле бермейді. Оның емдеу тәсілі тұмау ауруымен бірдей ме? Әлде өзгеше ме?
–Бұл жіті респираторлық вирустық инфекция жоғарғы тыныс алу жолдарының зақымдануымен жүретін және интоксикациямен сипатталатын бірден-бір вирустық ауру. Ауа тамшыларымен таралады яғни адамнан-адамға ауа арқылы жұғады. Тіпті жұғу көрсеткіші өте жоғары деуге болады. Тұмау ауруы секілді бұл вирус та жиі кездеседі. Бұл ауру күн салқын уақытта әсіресе күз айларынан көктем айларына дейін созылады. Бірақ та клиникалық симптомдары ұқсас келеді. Дене қызуының көтерілуімен, жәлсіздік, жөтел, мұрынның демалыстың қиындауы, мұрыннан бөліністің бөлінуі, және т.б. белгілері бар.
–Осы тұмау ауруының жіті респираторлық вирустық инфекция ауруынан басты ерекшелігі неде?
–Басты ерекшелігі – қауіптілігінде. Бұл тұмау ауруында жіті респираторлық вирустық инфекциямен салыстырғанда өте қауіпті және асқыну көрсеткіші де жоғары деңгейде тұр. Тіпті соңы өлімге апаруы мүмкін. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша өлім-жітім өте жоғары. Жіті респираторлық вирустық инфекциямен салыстырғанда тұмау ауруында өте жоғары.
–Ал қазіргі қарбалас тірлікте ауыруға уақыт жоқ. Бірақ тұмау кезінде жұмысқа барсаңыз, балаларыңызды бала-бақшаға не мектепке жіберсеңіз ештеме ұтпаймыз. Керісінше басқаларға вирус жұқтырып жатамыз. Сіздің ойыңызша, ауырмас үшін екпе салдыру қажет пе?
–Иә, әлбетте қажет. Бұл вирустан қорғанудың бірден-бір жолы. Аурудың алдын алудың бір түрі ғой. Жыл сайын қараша айынан бастап егу жұмыстарын жүргіземіз. Біріншіден, ата-аналарға сұхбат жүргіземіз. Оларға осы екпе жайында ақпарат береміз. Кейін олардың келісімін алып, екпе жұмыстарын бастаймыз. Алайда жұмыс барысында қарсылық танытатын ата-аналар да кездесіп жатады.
–Осы ауру кезінде лимон қосылған шәй әлде екпе? Бұлардың қайсысы жақсы көмектеседі?
–Өзім дәрігер ретінде ең әуелі екпені айтамын. Екпені салғаннан кейін организмге вирусқа қарсы антидене түзіледі. Вирус адамның организміне жұқса да, аурудың жеңіл өтуіне өз әсерін тигізеді. Егер екпе алған және алмаған қос науқасты салыстырсаңыз, біріншісінде ауру жеңіл түрде өтіп кетеді. Ал екпе алмаған науқаста өте ауыр түрде өтеді. Тіпті салдары асқынуларға әкелуі әбден мүмкін. Ал лимон қосылған шәйдың зияны бар деуге келмес. Әлбетте, оны да қосымша ретінде ішіп, қабылдауға болады. Себебі лимонның жеміс ретінде өзінің пайдасы бар. Сұйықтықты көп ішу организмдегі вирустарды, токсиндерді сыртқа шығаруға септігін тигізеді.
–Бұдан бөлек үй жағдайында тағы қалай емделген дұрыс?
–Біріншіден, бөлмені үнемі желдетіп отыру қажет. Екіншіден, таза ауада серуендеп тұру керек. Шамамен 15-20 минуттық қысқа уақыттық серуенге болсын. Көбінесе жеміссіз шырынды сусындарды көбірек ішкен жөн. Түрлі жеміс-жидектер жеп тұру қажет. Және дәрумендер қолдануды ұмытпаңыз. Бастысы дұрыс тамақтану естен шығармаңыз. Сондай-ақ қосымша дәрігердің тағайындаған вирусқа қарсы препараттарын қабылдап, емделген жөн деп ойлаймын.
–Жалпы тұмау вирусы тез өзгеріп тұрады. Ал медицинада бұл өзгерісті қадағалап үлгере ме?
–Медицина бір орында тұрмайды дейміз ғой. Сол сияқты вирустар да күнделікті өзгеріп отырады. Сондықтан бұл вирустарға барынша тосқауыл жасауға әлем болып қызмет етіп жатыр. Мәселен, вакцинация секілді алдын алу шаралары секілді жұмыстар жүргізіледі.
–Тұмауға қарсы екпелер қалай таңдалынады? Дәрігер белгілі бір екпені тағайындағанда неге сүйенеді?
–Екпелер туралы айтатын болсақ... Екпелер бүкіләлемдік стандарт бойынша жасалынады. Нәресте туылғаннан алғашқы үш тәуліктің ішінде туберкулезге қарсы вакцина бойынша арнайы екпе күнтізбесі бар. Сол бойынша екпе салдыру жүргізіледі. Алдымен, сәбиге перзентханада түберкулезге және т.б. қарсы екпе жасалынады. Одан кейін екі, үш, төрт айларында түрлі жұқпалы ауруларға қарсы жоспар бойынша жүргізіледі. Біз балалардың жасына қарай екпелерді жоспарлаймыз. Мысалы, тұмауға қарсы екпені алты айдан бастап жоспарлаймыз яғни олар алты айға дейінгі балаларға мүлдем жасалынбайды. Тек сол жасқа толғаннан кейін арнайы ережесін негізге ала отырып екпе салынады. Бастысы кез келген адамның денсаулығын арнайы тексерістен өткізіледі. Ал біз балалардың денсаулығына қатысты сауалдарды ата-анасына қоямыз.Және баланың өкпесін тыңдаймыз, дене қызуын міндетті түрде өлшейміз. Егер де балада қандай да бір қарсы көрсеткіштер болмаса онда ата-анасының рұқсатымен екпе жасалынады.
–Ал осы екпе салдыруға қатысты қиындықтар туындайтын кездері бола ма?
–Иә, әлбетте болады.
–Екпе алса да, тұмау ауруымен ауыратындар кездеседі. Не себепті?
–Бұл адамның иммунитетінің әлсіздігіне байланысты болып келеді. Иммунитеті, тамақтануы жақсы әрі салауатты өмір салтын ұстанған азаматтар екпе алса, бұл аурумен ауырмауы да мүмкін.
–Дәрілік препараттар адам организміне қаншалықты пайдалы?
–Тұмау сынды жұқпалы ауруға шалдыққан адам дәрігердің берген дәрілік препараттарын уақытылы қолданып отырса, олардың көмегі бар. Аурудың асқынудың алдын алады. Дерттің жеңіл өтуіне септігін тигізеді. Өзіндік көмегі бар.
–Сөз соңында өзіңізден пайдалы кеңестер...
–Әрбір адамзатқа айтарымыз, бірінші орында денсаулық. Ол - басты байлық. Денсаулықтарыңызды күтіңіз. Қандай да бір ауру белгілері байқалса, міндетті түрде бірден дәрігерге қаралыңыз. Салауатты өмір салтын сақтаныңыз. Дұрыс тамақтаныңыз. Осылайша өз денсаулығыңызды күтіңіз.
-Әңгімеңізге рақмет.