Қазақстанда ауа ластануының деңгейі Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы белгілеген шекті көрсеткіштен төрт есе жоғары. Бұл елдегі ауа қауіпсіз тыныс алу үшін ұсынылған деңгейден әлдеқайда ластанғанын көрсетеді. IQAir рейтингі бойынша, Қазақстан ауа сапасы жағынан 134 елдің ішінде 40-орынға орналасқан, деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі.
Қазіргі таңда қала тұрғындарының көпшілігі ластанған ауада өмір сүріп жатыр. Қалаларда және өндіріс орындарына жақын орналасқан аймақтарда атмосфераға зиянды заттар көп мөлшерде тарайды. Ауаның сапасына көліктерден шығатын түтін, зауыттардан бөлінетін зиянды заттар, тұрмыстық және өндірістік қалдықтар, және ауыл шаруашылығындағы пестицидтер мен гербицидтер теріс әсер етеді. Бұл ластағыштар адам денсаулығына қауіпті әрі ұзақ уақыт бойы аурулардың дамуына себеп болады.
Орташа жылдық қатты микробөлшектердің концентрациясы бір текше метрге 22 микрограмнан жоғары. Бұл бөлшектердің қауіптілігі олардың өте ұсақ болуында: олар тыныс алу жолдары мен өкпеге, содан соң қанға оңай өтіп кетеді. Өткен жылы ең жоғары ластану деңгейі Қарағандыда тіркелген болса, ең таза ауа Шу қаласында байқалды.
Биыл Қазақстанның қоршаған ортаны қорғауға салған инвестициялары 9 айдың ішінде 25 миллиард теңгеден асты, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 85%-ға аз. Экологиялық жобаларға салымдар тек 13 аймақта ғана тіркелді. Ең көп қаржы – 6 миллиард теңге – Атырау облысына бөлінген, алайда бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 4 есе аз. Одан кейін Павлодар және Ақмола облыстары сәйкесінше 5 және 4,5 миллиард теңге инвестиция салды.
Негізгі ластаушы заттар – күкірт ангидриді, азот оксидтері және көмір жағу кезінде жергілікті ЖЭО-ларда түзілетін ұсақ бөлшектер.
DataHub дерегінше, Алматыда 2023 жылы соңғы үш жылдағы рекордтық деңгейдегі ауа ластануы тіркелді. Ал Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, қала кәсіпорындары атмосфераға 44 мың тонна ластаушы зат шығарған. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 6%-ға көп және 2020 жылдан бері ең жоғары көрсеткіш.
Негізгі ластаушылар – күкірт ангидриді, азот оксидтері және ұсақ бөлшектер. Барлық шығарындылардың жартысына жуығы – 20,2 мың тонна – күкірт ангидридіне (SO2) тиесілі. Сарапшылардың айтуынша, жылу электр станциялары Екібастұздан алынатын, құрамында күлі көп көмірді қолданады, оны жағу кезінде бұл заттың көп мөлшері түзіледі.
Басқа ірі шығарындылар азот оксидтері (NO2 түріне шаққанда) мен ұсақ бөлшектерді құрайды, олардың жалпы көлемі сәйкесінше 8,7 мың және 7 мың тоннаны құрайды, бұл барлық шығарындылардың 36%-ы. Көміртек оксидінің (CO) шығарындылары 5,7 мың тоннаны (13%) құрады. Барлық осы заттар ЖЭО-ларда көмір жағу нәтижесінде түзіледі.
State of Global Air 2024 есебінде 2021 жылғы әлемдегі ауа ластануы туралы деректерге талдау жасалған. Есептің негізгі тұжырымдары төменде көрсетілген.
Ауаның ластануы 2021 жылы 8,1 миллион адамның өліміне себеп болды, бұл өлім-жітім саны бойынша жоғары қан қысымынан кейінгі екінші орында. Үшінші орында — темекі шегу. Негізгі ластаушы түрі — амбиентті (сыртқы) PM2.5 (өлшемі 2,5 микрометрден кіші бөлшектер), ол ауа ластануынан болатын өлімнің 58%-ына себеп. Ауаның ластануы Оңтүстік Азия мен Африка аймақтарына қатты әсер етеді, бұл өңірлерде балалар мен ересек тұрғындар арасындағы өлім-жітім деңгейі жоғары. Ауаның ластануы жүректің ишемиялық ауруларынан болатын өлімнің 28%-ына, төменгі тыныс алу жолдарының инфекцияларынан болатын өлімнің 30%-ына және созылмалы обструктивті өкпе ауруларынан болатын өлімнің 48%-ына себеп болды. Үйдегі ауа ластануы ластануға байланысты өлімнің 38%-ына себеп болса, озон әсері — 6%-ын құрады.
State of Global Air 2024 есебі — әлемдегі ауа сапасы мен оның адамдардың денсаулығына әсерін зерттейтін есеп. Бұл есепті Американың Денсаулыққа Әсерді Зерттеу Институты (Health Effects Institute) мен Денсаулықты бағалау және көрсеткіштер институты (IHME) дайындаған. Есепте ауа ластануының ғаламдық деңгейі, оның халықтың денсаулығына әсері және әртүрлі ластаушы заттардың таралуы туралы кешенді мәліметтер беріледі. Есеп амбиентті (сыртқы) ластануды да, үйдегі ауа ластануын да қамтиды. Есептің мақсаты — үкіметтер мен қоғам деңгейінде ауа сапасын жақсарту және денсаулыққа зиянды әсерлерді азайту үшін шешімдер қабылдауға қажетті объективті ақпарат ұсыну.
Ауаның ластануы Оңтүстік Азия мен Африкада ерекше әсер етеді, бұл аймақтарда нәрестелердің алғашқы айындағы өлім-жітімнің шамамен 30%-ы осы факторға байланысты. Бұл өңірлер ауа ластануының жоғары деңгейіне көптеген себептерден, соның ішінде тамақ дайындау мен жылынуға қатты отынды пайдалану, өнеркәсіптік шығарындылар мен көлік ластануынан тап болып отыр.
Маңыздысы — әлем елдерінің 81%-дан астамы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ауа сапасы бойынша алғашқы аралық мақсатқа (35 мкг/м³) қол жеткізсе де, тек 14%-ы ғана ең қатаң ұсынылған стандарттарға (10 мкг/м³) сай келеді. Бұл әлем халқының едәуір бөлігі әлі де ауа ластануының теріс әсеріне ұшырайтынын білдіреді.
Қазақстандағы ауа сапасының жалпы жағдайы
Қазақстанның ірі қалаларында, әсіресе өнеркәсіп орындары мен халық тығыз орналасқан аймақтарда ауа сапасы мәселесі күрделі болып отыр. Экологиялық мониторинг деректеріне сәйкес, Алматы, Нұр-Сұлтан, Қарағанды, Теміртау, Атырау және Өскемен сияқты қалалар ауаның ластануы бойынша алдыңғы қатарда тұр. Қазақстанның ауа сапасын бақылайтын мемлекеттік және тәуелсіз ұйымдар ірі қалалардағы ауаның ластану индексін үнемі қадағалап, оның халық денсаулығына әсерін зерттеп отырады.
Ауасы ең лас қалалар
Қазақстанда ауасы ластанған қалалардың ішінде ерекше жағдайдағы қалаларға назар аударылады. Мысалы:
Алматы: Қазақстанның ең үлкен қаласы, ауа сапасы жағынан күрделі жағдайда. Көліктердің көптігі, айналадағы таулы жер бедері және өнеркәсіптерден шығатын түтін қала ауасын ластаушы негізгі факторлар болып табылады.
Теміртау: Бұл қалада металлургиялық өнеркәсіп дамығандықтан, ауада көмірқышқыл газдары мен металл шаңдары көп. Ерекше ластаушы ретінде "АрселорМиттал Теміртау" зауыты атап өтіледі.
Қарағанды: Көмір өндірісінің орталығы болғандықтан, атмосферада зиянды қалдықтардың концентрациясы жоғары.
Атырау: Мұнай-газ өндірісі дамығандықтан, ауа сапасына зиян келтіретін көмірсутектер, күкірт диоксиді және басқа да ластағыштар атмосфераға шығарылады.
Өскемен: Түсті металлургия мен энергетика орталығы ретінде ауада ауыр металдардың, азот және күкірт қоспаларының көлемі жоғары.
Ақтөбе: Мұнда химиялық өндіріс пен өнеркәсіп дамығандықтан, ауада фосфор және ауыр металдардың концентрациясы жоғары.
Ауаның ластануына әсер ететін негізгі факторлар
Қазақстанда ауаның ластануына себеп болатын негізгі факторлар бірнеше топқа бөлінеді:
Өнеркәсіптік өндірістер
Елімізде ауыр өнеркәсіп пен металлургия орталықтары шоғырланған, әсіресе Теміртау, Өскемен, Павлодар, және Қарағанды қалаларында ірі зауыттар жұмыс істейді. Бұл зауыттардан атмосфераға шығатын түтін мен зиянды қалдықтар, оның ішінде ауыр металдар мен химиялық қосылыстар ауаның ластануына ықпал етеді.
Мұнай және газ өндірісі
Қазақстан әлемдегі ірі мұнай өндіруші елдердің бірі болып табылады. Атырау, Маңғыстау және Ақтөбе облыстарында мұнай-газ өнеркәсібі ауаның ластануына ерекше әсер етеді. Мұнай өңдеу мен өндіру процесінде атмосфераға көмірсутектер мен күкірт диоксиді сияқты зиянды заттар шығарылады, бұл жергілікті тұрғындардың денсаулығына әсер етеді.
Көлік құралдары
Ірі қалалардағы автокөлік саны жыл сайын артып келеді. Мысалы, Алматы қаласы Қазақстандағы көлік саны бойынша алдыңғы орында. Жол қозғалысы кезінде бөлінетін көміртегі диоксиді, азот оксидтері және басқа да улы газдар қала ауасының сапасын нашарлатады. Алматының таулы жер бедері ауаның төменгі қабаттарында тұрып қалуына әсер етеді, нәтижесінде түтін жиналып, қалың смог қалыптасады.
Қатты отынның қолданылуы
Көптеген аймақтарда, әсіресе елді мекендерде қыс мезгілінде көмір және басқа да қатты отын түрлерін жағу арқылы жылыту жүйесі пайдаланылады. Көмір жағу кезінде атмосфераға күкірт диоксиді, көміртегі және азот оксидтері бөлінеді. Бұл қоспалар адамның тыныс алу жүйесіне зиян келтіреді және жалпы ауаның сапасын нашарлатады.
Құрылыс және шаң-тозаң
Құрылыс жұмыстары кезінде шаң-тозаңның көп мөлшері пайда болып, ауаға тарайды. Бұл әсіресе жаз мезгілінде күшейе түседі. Шаң-тозаң тыныс алу жолдарын тітіркендіреді және аллергияның күшеюіне себеп болады.
Ауа сапасын жақсартуға бағытталған шаралар
Қазақстанда ауаның ластануын төмендету мақсатында әртүрлі шаралар қолданылып келеді. Экологиялық жағдайды жақсарту үшін бірқатар жобалар жүзеге асырылуда:
Өндірістерді модернизациялау: Зауыттар мен өнеркәсіп орындарына экологиялық талаптар күшейтілуде. Зиянды қалдықтарды азайтуға арналған жаңа технологиялар енгізілуде.
Қоғамдық көлік жүйесін дамыту: Көлік қозғалысынан бөлінетін зиянды заттарды азайту үшін Алматы, Нұр-Сұлтан сияқты ірі қалаларда қоғамдық көлік жүйесін дамыту қолға алынды. Сондай-ақ, электромобильдерді қолдану және автокөліктерді экологиялық стандарттарға сәйкестендіру шаралары жүргізілуде.
Ағаш отырғызу: Жасыл желектер ауа сапасын жақсартуда маңызды рөл атқарады. Сондықтан Қазақстанда қала маңында және шағын қалаларда ағаш отырғызу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Экологиялық мониторинг: Мемлекет атмосфералық ауаның сапасын үнемі бақылап отырады. Жаңа экологиялық бақылау станциялары орнатылып, ауа сапасының деректерін жариялап отыру қолға алынуда.
Қазақстанда ауаның сапасы қалалар мен өндіріс аймақтарында ластанған, және бұл халық денсаулығына кері әсер етеді. Елде экологияны жақсарту бойынша көптеген шаралар қолданылып жатқанымен, ауаның ластануын толықтай жою әлі де қиын мәселе болып қала береді. Ауаның сапасын арттыру үшін әрбір адам қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарап, экологиялық мәдениетті дамытуға ат салысуы керек.
Экологиялық таза технологиялар мен көлікті дамыту, жасыл желектерді көбейту, өндірістерді модернизациялау сияқты шаралар болашақта ауа сапасын жақсартуға септігін тигізеді.
Ауа сапасының адам денсаулығына зияны
Ауаның ластануы адам ағзасының түрлі жүйелеріне зиянды әсер етеді. Зиянды заттар ағзаға тыныс алу, ас қорыту, көз, тері арқылы еніп, әртүрлі созылмалы аурулардың пайда болуына әкеледі. Төменде ауаның ластануының негізгі зиянды әсерлеріне тоқталамыз.
Тыныс алу жүйесіне әсері
Ауаның ластануы тыныс алу жолдарының ауруларына тікелей әсер етеді. Ауада болатын шаң-тозаң, көміртегі оксидтері, азот диоксиді, күкірт оксиді сияқты ластағыштар тыныс алу жолдарына тітіркендіру әсерін тигізеді, нәтижесінде:
демікпе (астма) ауруларының асқынуы;
созылмалы бронхиттің дамуы;
өкпе тіндерінің тозуы және өкпе қабынуы;
өкпе обырының пайда болу қаупі артады.
Жүрек-қан тамырлары жүйесіне әсері
Зиянды заттар тек тыныс алу жолдарын ғана емес, сонымен қатар қан айналымын да бұзады. Мысалы:
көміртегі тотығы (СО) қандағы гемоглобинмен байланысып, ағзаға оттегінің жеткізілуін азайтады, нәтижесінде жүрек бұлшықеттері әлсірейді;
ультражұқа шаң бөлшектері қанға еніп, артериялық қысымды көтереді;
қан айналымының нашарлауы инсульт, инфаркт және жүрек ауруларының пайда болуына ықпал етеді.
Иммундық жүйеге әсері
Ластағыштар адам ағзасының қорғаныш қабілетін төмендетеді. Созылмалы ластанған ауамен тыныстаған адамдар жиі суық тиіп ауырғыш, вирустық инфекцияларға бейім келеді.
Жүйке жүйесіне және ми қызметіне әсері
Зиянды газдар мен ауыр металдардың бөлшектері жүйке жүйесіне де кері әсер етеді. Мысалы, қорғасын мен сынап мидың дамуына кедергі жасап, когнитивті функциялардың төмендеуіне, ес-көру қабілетінің әлсіреуіне, және депрессияға себеп болады.
Балалар мен жүкті әйелдерге әсері
Ластанған ауа жүкті әйелдердің денсаулығына және іште жатқан баланың дамуына кері әсерін тигізеді. Балаларда тыныс алу ауруларының даму қаупі жоғары, иммундық жүйелері әлсірейді, және ақыл-ой дамуының баяулау қаупі артады.
Ауа ластанған жағдайда не істеу керек?
Ауа сапасының нашарлауына байланысты әр адам денсаулығын қорғау шараларын білуі және қолдануы қажет. Төменде осындай шараларға тоқталамыз.
Үй ішінде ауаның сапасын жақсарту
Ауаны тазартатын құрылғыларды (ауаны тазарту жүйелері, желдеткіштер) орнату арқылы шаң-тозаңның мөлшерін азайтуға болады.
Жиі желдету: Үйдің ішіндегі ауаны жиі ауыстырып тұру, әсіресе таңертең және кешкісін.
Табиғи өсімдіктер: Бөлмелерде өсімдіктер өсіру. Олар ауаны тазартып, оттегін бөледі (мысалы, алое, фикус, хлорофитум сияқты өсімдіктер).
Сыртқы ортада сақтық шараларын қолдану
Маска кию: Егер ауада шаң-тозаң немесе зиянды газдар көп болса, әсіресе көлік кептелістері көп орындарда маска киіп жүрген жөн.
Ластанудың шыңы уақытында сыртқа шықпаңыз: Әдетте ауаның ластануы таңертеңгі немесе кешкі сағаттарда жоғары болады, сондықтан денсаулыққа зиян келтірмеу үшін осы уақытта үйде болған жөн.
Тыныс алу жаттығуларын жасау: Ауаның ластануынан тыныс алу жолдарын сақтау үшін арнайы тыныс алу жаттығуларын орындаңыз.
Денсаулықты қолдау
Иммундық жүйені қолдау: Көбірек витаминдер мен антиоксиданттарға бай тағамдар қабылдау.
Су ішуді ұмытпаңыз: Судың жеткілікті мөлшері ағзадан зиянды заттарды шығарып, организмді ылғалдандыруға көмектеседі.
Спортпен шұғылдану: Таза ауада жаттығу жасау өкпе сыйымдылығын арттырып, тыныс алу жүйесін нығайтады.
Экологиялық мәдениетті қалыптастыру
Жасыл аумақтарды қорғау: Ағаш отырғызуға, табиғатты қорғауға бағытталған қоғамдық шараларға қатысу.
Жеке көліктерді азайту: Қоғамдық көлікті жиі қолдану немесе экологиялық көліктерді таңдау, мысалы, электромобильдер.
Энергияны үнемдеу: Артық жарықты, жылуды, суды үнемдеу арқылы қоршаған ортаға зиян келтіретін қалдықтарды азайтуға болады.
Ауа сапасының жақсаруына арналған жаһандық шаралар
Ауаның ластануының алдын алу мақсатында әлемнің көптеген елдері ауқымды экологиялық бағдарламалар қабылдап, жаһандық әрекеттерді қолдайды. Мысалы:
Ауыр өндірістік кәсіпорындарға қатаң талаптар қою: Еуропа мен Солтүстік Америка елдерінде зиянды шығарындыларға қарсы шаралар күшейтілді.
Көлік шығарындыларын азайту: Көптеген мемлекеттер электромобильдерді дамытуға, қоғамдық көліктерді жаңғыртуға, қалалардың жасыл инфрақұрылымын дамытуға қаражат бөледі.
Орманды сақтау: Ормандарды қорғау бойынша жобалар жүзеге асырылып, жасыл аумақтарды қалпына келтіру жұмыстары жүргізіледі.
Ауаның сапасы адам денсаулығы үшін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Ауаның ластануы көптеген аурулардың пайда болуына себеп болып, адам өмірін қысқартуы мүмкін. Сондықтан ауа сапасын бақылап, ластанған жағдайда қажетті сақтық шараларын қолдану әр адамның денсаулығы мен қоршаған орта үшін маңызды қадам.
Ауаның сапасын бақылау және оны жақсарту мәселелері барлық қоғамның міндеті, сондықтан әрбіріміз қоршаған ортаны қорғауға және экологиялық мәдениетімізді көтеруге өз үлесімізді қосуымыз қажет. Осындай әрекеттер ғана болашақ ұрпаққа таза ауа мен дені сау өмір сыйлауға мүмкіндік береді.
Қазақстанда ауа сапасы өңірге, қалаға, өндірістік нысандардың жақындығына және көлік қозғалысының деңгейіне байланысты айтарлықтай өзгереді. Өнеркәсіп пен көліктерден бөлінетін зиянды заттар, қалдықтар мен түтіндер еліміздің бірнеше ірі қалаларында ауа ластануын тудыратын негізгі факторлар болып табылады. Төменде Қазақстанда ауа сапасының жалпы жағдайы, ең ластанған қалалар және негізгі ластаушы факторлар туралы толық мәлімет келтіріледі.
Шетелдерде ауаның ластануымен күресу үшін түрлі елдер экологиялық стандарттарды күшейтіп, ауа сапасын жақсартуға бағытталған әртүрлі шаралар қабылдауда. Әр елдің ауаны тазарту стратегиясы оның экономикалық жағдайына, географиялық ерекшеліктеріне және өндірістік салаларына байланысты. Төменде кейбір мемлекеттердің ауаның ластануын азайту бағытындағы нақты шаралары мен тәжірибелері берілген.
Норвегия
Норвегия экологиялық саясатта алдыңғы қатардағы елдердің бірі болып табылады, оның ауаны қорғауға бағытталған бағдарламалары әлемге үлгі. Бұл елдің басты жетістіктері:
Электромобильдерді қолдау: Норвегияда электр көліктері кеңінен қолданылады, ал үкімет оларға салықтық жеңілдіктер, тегін тұрақтар және жол ақысыз жүру сияқты артықшылықтар береді. 2020 жылы сатылған автокөліктердің 54%-ы электрмен жүретін көліктер болды.
Жасыл энергетика: Норвегияның электр энергиясының басым бөлігі гидроэнергетика арқылы өндіріледі, бұл елді көмір мен мұнайдан тәуелсіз етіп, ауа ластануын азайтуға ықпал етеді.
Жапония
Жапония экологияға қатысты технологияларды дамытуда көшбасшы елдердің бірі саналады. Ауаны ластау мәселесімен күресу үшін елде бірнеше шаралар жүзеге асырылуда:
Қалдықтарды өңдеу: Жапония қалдықтарды қайта өңдеу деңгейін өте жоғары деңгейде ұстап отыр. Қалдықтардың тек 5%-ы ғана полигондарға тасталады, ал қалғаны өңделеді немесе энергия өндіруге қолданылады.
Энергия үнемдейтін технологиялар: Кәсіпорындарға таза өндіріс стандарттарын енгізу міндеттеледі. Мысалы, Жапония зауыттары мен фабрикалары үшін ең қатаң эмиссиялық стандарттар орнатқан.
Қоғамдық көлікті қолдау: Елде жаппай электр пойыздарын пайдалану және жеке автокөліктерге салықтық жеңілдіктерді азайту арқылы көлік ластануын төмендетуге тырысады.
Германия
Германия экология саласында жоғары деңгейде дамыған, ал оның "жасыл" энергетика және көлік саясаттары көптеген елдерге үлгі болып отыр:
Энергетикалық ауысым (Energiewende): Германия жаңартылатын энергия көздеріне көшуді мақсат етіп қойған. Елдің энергия көздерінің 50%-дан астамы күн, жел және биомасса энергиясынан алынады.
Дизельді автокөліктерге шектеулер: Кейбір ірі қалаларда дизельді автокөліктерге кіруге тыйым салынған. Мысалы, Мюнхен, Гамбург, Штутгарт сияқты қалаларда дизельді автокөліктерді пайдалануды шектейтін арнайы экологиялық зоналар енгізілген.
Электромобильдерді қолдау: Германияда электромобиль сатып алуға үкімет тарапынан қаржылай көмек көрсетіледі, бұл қалалардағы көлік шығарындыларын азайтуға септігін тигізеді.
Қытай
Қытай соңғы жылдары ауа сапасын жақсартуға көп күш жұмсауда, өйткені Қытайда бірнеше ірі өндірістік орталықтардың болуы салдарынан ауа ластану мәселесі өте өзекті. Елдің шаралары:
Өнеркәсіптік стандарттарды күшейту: Өнеркәсіп орындарына арналған экологиялық стандарттар күшейтіліп, зауыттар мен фабрикалар ауаға шығарылатын зиянды заттардың мөлшерін азайтуға міндеттелді.
Көмірді азайту: Қытай жаңартылатын энергия көздерін дамытып, электр станцияларын көмірден алыстатып, газ және күн энергиясына көшуге тырысуда.
"Таза аспан" саясаты: Пекин және Шанхай сияқты ірі қалаларда автомобильдерді шектеу, қоғамдық көліктерді электрлі жүйеге көшіру, және өндірістік нысандарды қалалардан тыс аймақтарға шығару арқылы ауа сапасын жақсартуға бағытталған "Таза аспан" саясаты жүзеге асырылуда.
Оңтүстік Корея
Оңтүстік Корея да ауаның ластануын азайту шараларын белсенді түрде іске асыруда:
"Таза ауа" бағдарламасы: Бұл бағдарлама көміртегі шығарындыларын 2030 жылға дейін 30%-ға қысқартуды көздейді.
Қоғамдық көлік жүйесін дамыту: Сеул сияқты ірі қалаларда қоғамдық көліктер электрлі жүйеге көшіріліп, көлік шығарындыларын азайтуға күш салынуда.
Жел генераторлары мен күн батареяларын дамыту: Жаңартылатын энергия көздеріне инвестициялар ұлғайтылып, энергетикалық ауысым жоспарлануда.
Франция
Франция да экологиялық саясатты күшейтіп, көміртегі шығарындыларын азайту бағытында бірқатар шараларды іске асыруда:
Дизельді автокөліктерге шектеулер: Франция 2040 жылға қарай бензин мен дизельді автокөліктерді сатуды толық тоқтатуды жоспарлап отыр.
Энергетикалық ауысым: Елде жаңартылатын энергия көздерін дамыту үшін арнайы субсидиялар қарастырылған, күн және жел энергиясын өндіру ұлғаюда.
Қоғамдық көлік қолжетімділігін арттыру: Париж сияқты ірі қалаларда қоғамдық көлікке көшуге ынталандыру үшін көлік саясатын жақсарту және экологиялық көлік түрлерін субсидиялау қолға алынған.
АҚШ
АҚШ-тың кейбір штаттары, әсіресе Калифорния, экологиялық стандарттарды күшейтіп, ауа сапасын жақсартуда белсенді шаралар қабылдауда:
Электромобильдерге көшу: Калифорния штаты 2035 жылға қарай бензинмен жүретін автокөліктерді сатуды тоқтатуды жоспарлап отыр, бұл көлік шығарындыларын айтарлықтай азайтады.
Ауыр өндірістерге шектеу қою: АҚШ-та зауыттар мен фабрикалардың шығарындыларына қатысты қатаң заңдар бар, және осы стандарттарды сақтау әрбір кәсіпорынға міндеттеледі.
Жаңартылатын энергия көздерін дамыту: АҚШ-тың кейбір штаттары күн және жел энергиясына көшу арқылы көмір және газ электр станцияларын азайтуға тырысуда.
Қорытынды
Әлемнің әртүрлі елдері ауа ластануымен күресу үшін түрлі шаралар қолданып жатыр. Негізгі бағыттар:
Жаңартылатын энергияға көшу: Көптеген елдер күн, жел және су энергиясын дамыту арқылы экологиялық таза энергия өндіруге көшуде.
Қоғамдық көлікті дамыту: Электрлі және гибридті көліктерді субсидиялау, жеке көлікті пайдалануды азайту арқылы ауа сапасын жақсарту.
Қалдықтарды қайта өңдеу: Қоқыс өңдеу және қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіру арқылы ластаушы заттардың мөлшерін азайту.
Қатаң экологиялық стандарттар: Зауыттар мен өнеркәсіптерге қатаң экологиялық стандарттар орнатып, ауаның ластануын бақылау.
Қазақстан да бұл тәжірибелерді ескеріп, жаңартылатын энергия көздерін дамыту, қоғамдық көлік инфрақұрылымын жақсарту, және экологиялық стандарттарды күшейту сияқты шараларды қолға алу арқылы ауа сапасын жақсартуға бағытталған саясатты дамыта алады.