Астанадағы Кәсіподақтар федерациясының орталық кеңсесінде ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары еңбек саласына қатысты маңызды тақырыпты талқылады. Кездесу барысында жасанды интеллектінің (ЖИ) еңбек қатынастарына, жұмыс орындарына және әлеуметтік тұрақтылыққа әсері сөз болды. Бұл — Қазақстанда ЖИ-ді заңнамалық деңгейде реттеу қажеттігін көрсететін алғашқы қадамдардың бірі.
Қазақстандағы бастамалар
Цифрлық технологиялар барлық салаға енуде, соның ішінде еңбек нарығы да өзгеріске ұшырап жатыр. ЖИ алгоритмдері мен автоматтандырылған жүйелер белгілі бір кәсіптерді алмастыруы мүмкін. Осыған орай, ЖИ туралы заң жобасы әзірленуде.
Кәсіподақ ұйымдары бұл заң жобасына өз ұсыныстарын берді. Олар ең алдымен жұмысшылардың құқықтары сақталуы, өтпелі кезең әділетті болуы, жұмыссыздықтың алдын алу жолдары қарастырылуы керек екенін баса айтты. Сонымен қатар, заң жобасы ЖИ-дің шешім қабылдау процесінің ашықтығын, деректер қауіпсіздігін, адам құқықтарының бұзылмауын қамтамасыз етуі тиіс.
Заң жобасын дайындауда мемлекеттік органдармен қатар, кәсіподақтар, IT-мамандар, заңгерлер және азаматтық қоғам өкілдері қатысуы қажет. Бұл — жаңа технологияларға қоғам ретінде дайындықтың көрінісі.
ЖИ заңнамасы әлемде: тәжірибелер мен үлгілер
Еуропалық Одақ — әлемдегі алғашқылардың бірі болып, ЖИ-ге арнайы заң қабылдауға жақын. AI Act деп аталатын құжат тәуекелге негізделген тәсілді ұсынады: төмен, орташа, жоғары және тыйым салынатын деңгейдегі ЖИ жүйелері. Әсіресе еңбекке, білімге, денсаулыққа әсер ететін жоғары тәуекелді жүйелерге қатаң талаптар қойылады. Мысалы, жұмыс беруші ЖИ қолданса, ол туралы ашық ақпарат беруге міндетті.
АҚШ
АҚШ-та ЖИ бойынша бірыңғай федералдық заң жоқ. Алайда бірнеше штатта (Калифорния, Иллинойс) биометрикалық деректерді пайдалану және ЖИ-дің жұмыс орнындағы қолданылуы қатаң бақыланады. Сонымен қатар, Ақ үйдің "AI Bill of Rights" атты ұсынысы бар. Бұл бастама ЖИ жүйелері адамның қадір-қасиетін, дербестігін, жеке өмірін сақтау керек деген принциптерге негізделген. АҚШ үкіметі бұл бағытта жеке сектормен, әсіресе технологиялық алпауыттармен белсенді жұмыс істеуде.
Қытай
Қытай ЖИ технологияларын кеңінен дамытқанымен, оларды қатал реттейді. Мысалы, deepfake видеоларына тыйым салу, алгоритмдік ұсынымдарды бақылау, балалар мен жастарға арналған контентті шектеу секілді шаралар бар. Қытайдың мақсаты — ЖИ-ді бақылауда ұстап, оны мемлекеттің мүддесіне қызмет еткізу.
Оңтүстік Корея, Канада, Жапония
Бұл елдер ЖИ-дің еңбек нарығына әсерін алдын ала болжап, арнайы стратегиялар әзірледі. Мысалы, Жапония ЖИ-мен жұмыс істей алатын кадрларды даярлау үшін арнайы оқыту бағдарламаларын іске қосты. Канада мен Кореяда этикалық кодекстер қабылданып, ЖИ-дің әділетсіздік тудырмауына мән берілуде.
Қазақстанға не керек?
Қазақстан ЖИ туралы заң жобасын әзірлей отырып, әлемдік тәжірибені ескеруі қажет. Ең алдымен:
- ЖИ-ге нақты анықтама беру;
- оның қандай салаларда және қалай қолданылатынын құқықтық тұрғыда белгілеу;
- жеке деректерді қорғау заңымен үйлестіру;
- еңбек заңнамасымен байланысын реттеу;
- ЖИ өндірушілері мен қолданушыларының жауапкершілігін нақтылау;
- этикалық нормалар мен бақылау тетіктерін енгізу қажет.
Сонымен қатар, ЖИ жүйелерінің адамға зиян келтірмеуін, кемсітпеуін, шешімдердің негізді әрі түсінікті болуын қамтамасыз ету керек. Бұл — халықтың технологияға деген сенімін арттырады.
Жасанды интеллект туралы заң — бұл жай ғана заңнамалық құжат емес. Бұл — Қазақстанның болашаққа, технология мен адам құндылықтарын үйлестіруге жасаған қадамы. Жаңа заң жұмысшыларды қорғап қана қоймай, инновацияға жол ашуы тиіс. Әлем елдері бұл жолда түрлі тәсілдерді қолданып отыр. Қазақстан өз жолын әділеттілік пен тұрақтылыққа негіздеуі қажет.
Аршат Ораз