Еліміздің мықтылығы – көпұлттылығында. Бұл жерде әртүрлі мәдениет пен салт-дәстүрлер ұштастығын көруге болады. El.kz ақпараттық агенттігінің тілшісі Қазақстанның қалай жүздеген халықтың мекеніне айналып, халық санына қандай фактрлар әсер ететіні жайлы зерттеу жүргізді.
Ұлттық статистика бюросының мәліметіне сенсек, Қазақстандағы халық саны 20 млн адамнан асып жығылады. Ал этнос өкілдерінің саны – 122.
Халықтың этностық құрамында ең көбі – қазақтар. Олар 14 220 289 адамды құрайды. Бұл, өз кезегінде, 70,4 % құрады. Одан кейін орыстар - 2 983 344 (15,5%). Үшінші орынға өзбектер жайғасты. Олар - 660 585 (3,2%) адамды қамтиды.
Демографтардың айтуынша, халық санының өзгеріп отыруына басты себеп – миграция мен бала туу көрсеткішінің жоғарылауы.
2022-2023 жылдардағы нәтижелерге сәйкес, қазақтар, өзбектер, дұнғандар, ұйғырлар мен өзге де азияттық этнос өкілдерінің саны артып барады.
Қазақстан - этносаралық татулық пен келісімді басты құндылық ретінде бағалайтын мемлекет. Еуразия құрлығының орталығында орналасқан елімізде сан алуан ұлт пен ұлыстың өкілдері ғасырлар бойы бейбітшілік пен достықта өмір сүріп келеді. Қазақстанның көпұлттылығы оның тарихының ерекшеліктері мен географиялық орнына байланысты қалыптасқан.
Қазақстанның этностық құрылымы: Тарихи қалыптасу жолы
Бүгінгі таңда елімізде 122 этнос өкілі өмір сүреді. Мұндай алуан түрлілік кездейсоқ қалыптасқан жоқ. Тарихтың әр кезеңінде қазақ жері түрлі этностар үшін қауіпсіз баспана болды. Әсіресе, ХХ ғасырдағы тарихи оқиғалар патша үкіметінің қоныс аудару саясаты, Кеңес дәуіріндегі күштеп қоныс аудару және тың игеру науқандары елдің этностық құрылымына айтарлықтай әсер етті.
Патша үкіметі кезеңінде Қазақстанға Ресейден, Украинадан, Беларусьтен шаруалар мен жұмысшылар көптеп қоныс аударды. Бұл үрдіс ХІХ ғасырда қарқынды жүрді. Кеңес Одағының кезеңінде ұжымдастыру, индустрияландыру және тың игеру науқандары кезінде Қазақстанға басқа да этностардың өкілдері келді. Мысалы, 1930-40 жылдары күштеп қоныс аударылған халықтар қатарында кәрістер, немістер, шешендер, ингуштер, қарашайлар, болгарлар, поляктар, гректер және басқа да ұлттар болды.
Бұл этностардың Қазақстанда тұрақты мекен етуі елдің көпұлтты қоғамға айналуына сеп болды. КСРО ыдырағаннан кейін де, көптеген этнос Қазақстанды өздерінің тұрақты отаны ретінде қабылдап, елде қалды.
Қазіргі этностық құрылым
Бүгінде Қазақстан халқының саны 20 миллионнан асады. Оның ішінде қазақтар ең үлкен этностық топ болып табылады. 2021 жылғы санақ мәліметтері бойынша, Қазақстан халқының 70%-дан астамы қазақтардан тұрады. Екінші ірі этнос – орыстар, олардың үлесі шамамен 15%-ды құрайды. Одан кейінгі орынды өзбектер, украиндар, ұйғырлар, татарлар және немістер алып отыр. Сонымен қатар, кәрістер, түріктер, дүнгендер, күрдтер және басқа да ұлттар мен ұлыстардың өкілдері бар.
Қазақстандағы этностар сан жағынан ғана емес, сапа жағынан да ерекшеленеді. Әр этнос өзінің мәдениеті, тілі, салт-дәстүрімен Қазақстанның мәдени байлығын құрайды. Этностардың арасындағы өзара құрмет пен түсіністік еліміздің тұрақтылығын нығайтады.
Этносаралық келісім мен татулықтың үлгісі
Қазақстанның этносаралық саясаты - әлемде бірегей. 1995 жылы Қазақстан халқы ассамблеясы құрылған еді. Бұл институт Қазақстандағы этносаралық қарым-қатынастарды нығайтуға және барлық ұлт өкілдерінің мүдделерін қорғауға бағытталды. Ассамблея еліміздегі әрбір этностың тілі мен мәдениетін сақтауға, дамытуға әлі де жағдай жасап келеді. Мәселен, этникалық мектептер, мәдени орталықтар және тіл курстары ашылды. Сондай-ақ, әр этностың ұлттық мерекелерін атап өту мүмкіндігі бар.
Ассамблеяның басты мақсаты – Қазақстандағы этностар арасындағы татулық пен келісімді сақтау, олардың бірлік пен ынтымақтастықта өмір сүруін қамтамасыз ету. Ассамблея жұмысының нәтижесінде елімізде этносаралық қақтығыстардың болмай, ұлттық келісім орнады.
Этносаралық диалог: Мемлекеттік саясаттың негізгі бағыты
Қазақстандағы этностардың үйлесімді өмір сүруі мемлекет жүргізіп отырған этносаралық саясаттың арқасында мүмкін болды. Қазақстан Конституциясында барлық азаматтардың теңдігі мен құқықтары бекітілген. Елдің кез келген азаматы ұлтына, дініне, тілдік ерекшеліктеріне қарамастан, бірдей құқықтар мен мүмкіндіктерге берілген. Қазақстан халқы ассамблеясы этносаралық диалогты дамытуда маңызды рөл атқарады.
Мемлекеттік саясат этностардың мәдениетін сақтап, дамытуға ерекше көңіл бөледі. Мәселен, этникалық мектептерде балалар ана тілдерінде білім алып, өздерінің ұлттық ерекшеліктерін сақтай алады. Бұл Қазақстанның мәдени көптүрлілігін арттырып, әр этностың өзіндік ерекшеліктерін қорғауға ықпал етеді.
Сондай-ақ, елімізде жыл сайын 1 мамырда Қазақстан халқының бірлігі күні тойланады. Бұл мереке еліміздегі этносаралық татулық пен достықты бейнелейді. Осы күні әр этнос өз мәдениетін, өнерін, ұлттық киімдерін көрсетіп, халықтың біртұтастығын нығайтуға үлес қосады.
Этностардың рөлі мен ықпалы
Қазақстандағы этностардың рөлі қай кезде де маңыздылығын жоймайды. Бүгінде ел дамуына әрбір этнос өзінің үлесін қосып келеді. Экономикада, мәдениетте, саясатта және басқа да салаларда этностардың ықпалы артуда. Мысалы, қазақтармен қатар орыс, өзбек, ұйғыр, кәріс және басқа да этностардың өкілдері еліміздің әр түрлі салаларында қызмет етіп, елдің дамуына белсенді атсалысуда.
Қазақстанның этносаралық татулық үлгісі халықаралық аренада жоғары бағаланып келеді. Біріккен Ұлттар Ұйымы, Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы (ЕҚЫҰ) және басқа да халықаралық ұйымдар Қазақстанның этносаралық келісімі туралы ерекше айтып өтуде. Мұндай жағдай Қазақстанның тұрақты дамуын қамтамасыз етіп, оның әлемдік аренада беделін арттыратыны сөзсіз.
Қазақстандағы этностардың әлеуметтік және экономикалық өмірге ықпалы
Қазақстанда тұратын әр этнос өздерінің қоғамдағы рөлін нығайтуға тырысып бағады. Әртүрлі этностардың өкілдері ел экономикасы мен әлеуметтік өміріне белсенді түрде араласып, көптеген салада өздерін көрсетуге ұмтылады. Олардың арасынан ірі бизнесмендер, саясаткерлер, ғалымдар мен мәдениет қайраткерлері де шыққан. Мәселен, неміс ұлтының өкілдері Қазақстанда ауыл шаруашылығы, өндіріс және ғылым салаларында үлкен жетістіктерге жеткен. Немістердің еңбексүйгіштігі мен ұйымшылдығы оларды Қазақстанның экономикалық дамуына белсенді түрде қатысуға ынталандырды. Кәрістер негізінен ауыл шаруашылығы саласында белсенділік танытып, көкөніс өсіру мен күріш шаруашылығында үлкен тәжірибе жинақтады. Сондай-ақ, кәрістердің білім мен ғылым саласына қосқан үлесі зор. Ұйғырлар сауда-саттыққа, шағын және орта бизнес салаларында белсенді. Олар еліміздегі сауда қатынастарын дамытуға үлес қосып, сауда орталықтарының жұмысын жандандырып келеді. Орыстар білім-ғылым, өндіріс және мәдениет салаларында ерекше рөл атқарып келеді. Орыс халқының өкілдері еліміздің өнеркәсіптік дамуына, техникалық және инженерлік жетістіктеріне мол үлес қосты. Қазақстандағы әрбір этнос мемлекеттің тұрақты дамуына ықпал етуде. Олардың арасындағы өзара қарым-қатынас, мәдени және тілдік алмасулар қоғамды біріктіріп, ортақ мақсаттарға қол жеткізуге жағдай жасайды.
Этностардың мәдени ерекшеліктері және олардың сақталуы
Қазақстандағы этностардың мәдени көптүрлілігі елдің мәдени байлығын арттырады. Әр этностың өзіне тән салт-дәстүрлері, мерекелері мен ұлттық киімдері бар. Бұл ерекшеліктер елдегі мәдени өмірдің әртүрлілігін көрсетіп, Қазақстанның көпұлтты мәдениетін қалыптастырады. Неміс мәдениеті Қазақстандағы неміс этносының бай мәдени мұрасы ретінде сақталған. Немістердің тілдік және мәдени ерекшеліктері неміс мектептері мен мәдени орталықтар арқылы ұлықталып келеді. Олар Германиямен мәдени және экономикалық байланысты сақтап, өзара қарым-қатынастарын нығайтуда. Кәріс мәдениеті Қазақстанда жақсы дамыған. Кәрістердің ұлттық тағамдары, салт-дәстүрлері және мерекелері ұмытылмай, жас буын арасында асқан танымалдылыққа ие. Ұйғыр мәдениеті ерекше ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерге бай. Ұйғырлар ұлттық биі мен әндерін сақтап, мерекелік шараларда көрсетеді. Ұйғырлардың ұлттық асханасы да қазақстандықтар арасында кеңінен танымал. Мемлекет этностардың мәдениетін сақтауға ерекше көңіл бөледі. Мәселен, этникалық театрлар, мәдени орталықтар және ұлттық мерекелерді атап өту сияқты іс-шаралар этностардың мәдени мұрасын сақтауға бағытталып отыр. Қазақстандағы көпұлтты мәдениет елдегі әрбір этнос өкілінің өзіндік ерекшеліктерін сақтап, дамытуға мүмкіндік береді.
Этностар арасындағы өзара қарым-қатынас және толеранттылық
Қазақстандағы этностардың арасындағы қарым-қатынас толеранттылық пен өзара құрметке негізделген. Бұл елдің көпұлтты қоғамында тұрақтылықты қамтамасыз етудің маңызды факторы болып табылады. Қазақстан халқы Ассамблеясы бұл бағытта үлкен рөл атқарып, этностар арасында диалог пен өзара түсіністікті нығайтуға бағытталған іс-шаралар ұйымдастырып келеді.
Этнос арасындағы толеранттылық ресми деңгейде ғана емес, күнделікті өмірде де көрініс табады. Қазақстанның әрбір азаматы қоғамның түрлі этностардан тұратынын түсініп, олардың мәдениетіне құрметпен қарайды. Білім беру жүйесінде де этностардың арасындағы өзара түсіністікті арттыруға арналған арнайы бағдарламалар бар.
Болашақ ұрпақ көпұлтты қоғамның ерекшелігін түсініп, оны әрі қарай дамытуға атсалысуы қажет. Елдің тұрақтылығы мен дамуы этностар арасындағы бірлік пен татулыққа негізделгенін ұмытпаған жөн.
Этностардың болашағы
Қазақстандағы этностардың болашағы мемлекеттің тұрақтылығы мен дамуына тікелей байланысты. Қазақстан халқы ассамблеясының рөлі алдағы уақытта да маңызын жоймайды. Себебі ол этностар арасындағы татулықты нығайтуға бағытталған шараларды жалғастырады. Сондай-ақ, Қазақстанның дамыған экономикасы, білім беру жүйесі және әлеуметтік инфрақұрылымы этностарға өздерінің мәдениеті мен тілін сақтай отырып, елдің өркендеуіне үлес қосуға мүмкіндік береді.
Қазақстанның этностық құрылымы оның тарихи даму жолымен тығыз байланысты. Елдегі 120-дан астам этнос өкілі бір шаңырақ астында бейбітшілік пен келісімде өмір сүріп келеді. Мемлекет жүргізіп отырған этносаралық саясат татулық пен бірлікті сақтауға бағытталып отыр. Бұл Қазақстанның әлемдегі бірегей этносаралық татулық моделін қалыптастырудағы басты жетістігі болып табылады.