Елімізде былтыр қатерлі ісікке шалдыққан 127 мың қазақстандық есепте тұрған. Ал 40 мыңға жуық науқасқа қатерлі ісік диагнозы қойылған. Статистикалық деректерге сүйенсек, жыл сайын 600-ден астам адам обыр дертіне шалдығады. Соның ішінде 12 мыңға жуық науқас балалар екені айтылған. Осы орайда қатерлі ісікке қандай асқынулар себеп болатыны жөнінде ізденіп көрдік.
Астана қаласының бас онкологы Мұхтар Төлеутаев қатерлі ісік ауруларының арасында ең жиі кездесетін түрлерін атап өтті.
Біздің елімізде де, жалпы дүниежүзінде сүт безі қатерлі ісігі өршіп тұр. Соңғы 10 жыл ішінде бірінші орында келе жатыр. Екінші орында былтырғы жылдың қорытындысы бойынша, тоқ ішек пен тік ішектің қатерлі ісігі, үшінші орында өкпенің қатерлі ісігі тұр, - дейді ол.
Бас онколог дәрігердің айтуынша, қыз бала дүниеге келген сәттен бастап оның гормоналдық денсаулығының дұрыс болуын қадағалау қажет.
Сүт безі ішкі эндокриндік жүйеге жататын мүше. Бұл сырқаттың алдын алу үшін қыз бала дүниеге келген сәттен оның денсаулығына мұқият қарау керек. Өйткені, жыныс бездері, сүт бездері, қалқанша безі, одан кейін мидың ішіндегі гипофиздың бәрі бір-бірімен тығыз байланысты. Сондықтан қыз баланың денсаулығына кішкентай күнінен дұрыс көңіл бөлінбесе, қабынулар көп болса, түбінде гормоналдық ахуалы өзгереді. Сүт безі дүниеге келген баланы тамақтандыру үшін жаратылған мүше ғой, сондықтан жүктілік жоспарламастан бұрын болған өзгерістер қатерлі ісікке ұласуы мүмкін, - дейді Астана қаласының бас онкологы Мұхтар Төлеутаев.
Дәрігер өзінің ауруы туралы естіген науқас емделуден бас тартатын жағдайлары да кездесетінін айтады.
Халықтың түсінігінде жаман ауру деп, диагнозды өліммен тең деп емделуден бас тартады. Немесе ауруын біле тұра, жақындарына айтпастан, ауруы асқынып, үшінші, төртінші сатысына өтіп кеткенде көңіл бөледі. Ол кезде бәрі кеш болады, - дейді бас онколог.
Ал обыр ауруына шалдығуы мүмкін науқасқа 18 күннің ішінде диагноз қойылуы тиіс.
Диагнозы микроскопиялық зерттеулер арқылы қойылады. Өкпенің обыры, ең қиын анықталатын ұйқы безінің, асқазан обыры болсын, басқа да ауруларды анализ алып, микроскоппен қарап, содан кейін ғана қатерлі ісік диагнозы қойылады. Диагнозды адамның ағзасынан тін алып, арнайы генетикалық, молекулалық тексерістерді өткізгеннен кейін ғана қойылады. Соңғы жылдары емханаларда «жасыл дәліз» деген ұғым бар. Қатерлі ісікке күдікті адамды тіркеп, оған барлық зерттеулер жасалады. Адами фактор деген болады , кейбір анализдер дұрыс нәтиже бермеуі мүмкін. Стандарт бойынша біз 18 күнде диагноз қоюымыз керек. Кейбір қан анализдерінің талдауы күрделі болғандықтан науқастар шетелге де кетіп жатады, - дейді бас онколог.
Еліміздегі қатерлі ісік ауруы денсаулық сақтау саласындағы маңызды мәселелердің бірі. Жыл сайын мыңдаған адамдар бұл ауруға шалдығады, ал Қазақстандағы қатерлі ісік жағдайларының көбеюі алдын алу және емдеу әдістерінің маңыздылығын арттырады.
Қатерлі ісіктің дамуына бірнеше факторлар әсер етеді. Қазақстанда бұл ауруға шалдығудың басты себептерін келесі факторлар құрайды:
Темекі шегу: Темекі шегу – өкпе, ауыз, тамақ, қуық және басқа да ағзалардағы қатерлі ісіктің басты себептерінің бірі. Темекі шегушілерде осы ауру түрлерінің пайда болу қаупі жоғары.
Алкогольді артық тұтыну: Шамадан тыс алкоголь тұтыну бауыр, ауыз, тамақ және өңеш қатерлі ісіктерінің қаупін арттырады.
Жаман экологиялық жағдайлар: Қазақстанда, әсіресе өнеркәсіптік аймақтарда (мысалы, Қарағанды немесе Өскемен), ауаның ластануы қатерлі ісікке шалдығудың негізгі себептерінің бірі болуы мүмкін.
Дұрыс тамақтанбау және артық салмақ: Жеміс-жидек пен көкөністерге кедей, қаныққан майларға бай тамақтану рационы асқазан және тоқ ішек қатерлі ісіктерінің даму қаупін арттырады.
Генетикалық факторлар: Кейбір адамдарда қатерлі ісікке генетикалық бейімділік болуы мүмкін, яғни олардың туыстарында бұл ауру болған жағдайда, қатерлі ісіктің даму қаупі жоғарылайды.
Күннің ультракүлгін сәулесі: Қазақстанның кейбір өңірлерінде күн сәулесінің көп мөлшері тері қатерлі ісігін тудыруы мүмкін, әсіресе бұл дұрыс қорғанусыз ұзақ уақыт күн астында жүргендерге қатысты.
Қазақстанда ең кең таралған және қауіпті қатерлі ісік түрлері мыналар:
Өкпе қатерлі ісігі: Темекі шегетін адамдар арасында жиі кездеседі және Қазақстандағы қатерлі ісіктердің ең өлімге әкелетін түрлерінің бірі.
Сүт безі қатерлі ісігі: Әйелдер арасында кең таралған. Бұл қатерлі ісікті ерте анықтау оның емделу мүмкіндігін арттырады.
Жатыр мойны қатерлі ісігі: Бұл қатерлі ісіктің алдын алу үшін HPV вакцинациясы маңызды. Сондай-ақ, ПАП-тест арқылы ерте кезеңде анықтау мүмкін.
Асқазан және тоқ ішек қатерлі ісіктері: Дұрыс тамақтанбау, артық салмақ және тұқым қуалайтын факторлар бұл қатерлі ісіктердің басты себептері.
Тері қатерлі ісігі: Қорғанусыз күн сәулесінің әсері немесе солярийлерге жиі бару тері қатерлі ісігінің даму қаупін арттырады.
Қазақстанда қатерлі ісікті емдеу халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізіледі, бірақ медициналық қолжетімділік пен мамандардың деңгейі әртүрлі болуы мүмкін. Қатерлі ісікке қарсы негізгі емдеу әдістеріне мыналар жатады:
Хирургиялық операциялар: Қатерлі ісіктің алғашқы кезеңінде хирургиялық жолмен ісікті алып тастау негізгі әдістердің бірі екені анықталған. Қазақстанның ірі қалаларында бұл операцияларды жоғары деңгейде орындауға мүмкіндік бар.
Химиотерапия: Химиотерапия – қатерлі ісікті дәрілік заттармен емдеу. Бұл әдіс ісік жасушаларының өсуін тоқтатып, олардың таралуын баяулатады. Қазақстанда химиотерапия кеңінен қолданылады және көптеген ауруханаларда қолжетімді.
Радиотерапия (сәулемен емдеу): Сәулемен емдеу қатерлі ісікті жою үшін жоғары қуатты сәулеленуді пайдаланады. Бұл әдіс көптеген қатерлі ісік түрлеріне тиімді.
Иммундық терапия: Бұл емдеу әдісі адамның иммундық жүйесін қатерлі ісікпен күресуге ынталандырады. Соңғы жылдары Қазақстанда да осы терапия қолданысқа ене бастады.
Гормондық терапия: Кейбір қатерлі ісіктер (мысалы, сүт безі немесе қуық асты безінің ісігі) гормондармен байланысты болуы мүмкін. Гормондық терапия ісіктің өсуін тоқтату үшін қолданылады.
Қатерлі ісікке шалдығу қаупін төмендетудің көптеген жолдары бар. Бұл жолдар науқастардың өмір сүру сапасын арттырып, аурудың ерте кезеңдерінде анықталуына көмектеседі. Қазақстанда қатерлі ісіктің алдын алу шараларына мыналар жатады:
Скрининг және ерте диагностика: Қазақстанда қатерлі ісікті ерте анықтау мақсатында скринингтік бағдарламалар қолданылады. Мысалы, сүт безі қатерлі ісігін анықтау үшін маммография, жатыр мойны қатерлі ісігіне ПАП-тест және тоқ ішек қатерлі ісігін анықтауға арналған колоноскопия сияқты зерттеулер маңызды рөл атқарады.
Темекі мен алкогольден бас тарту: Темекі шегуді және алкогольді тұтынуды тоқтату қатерлі ісікке шалдығу қаупін айтарлықтай төмендетеді.
Дұрыс тамақтану және салмақты бақылау: Дұрыс тамақтану, әсіресе көкөністер мен жемістерге бай диетаны ұстану, қатерлі ісіктің кейбір түрлерінің алдын алуға көмектеседі.
Қоршаған орта факторларынан қорғану: Ауа сапасын жақсарту және зиянды химиялық заттардан аулақ болу қатерлі ісікке шалдығу қаупін төмендетуі мүмкін.
Вакцинация: HPV вакцинасы жатыр мойны қатерлі ісігінің алдын алудың тиімді құралы екені анық.
Қорытынды
Қазақстанда қатерлі ісікке шалдығу жиілігі артып келе жатқанына қарамастан, алдын алу және емдеу шаралары да дамып келеді. Қатерлі ісіктің негізгі себептерін білу, олардың алдын алу үшін шаралар қабылдау және ерте кезеңде анықтау үшін тұрақты медициналық тексерістерден өту маңызды. Ауруды ерте кезеңде анықтап, дұрыс емдеу арқылы науқастардың өмір сүру сапасын жақсартуға және өмірін ұзартуға болады.
Шетелде қатерлі ісікті емдеуде қолданылатын инновациялық әдістер қарқынды дамып келеді. Бұл әдістер қатерлі ісіктің әртүрлі түрлерін емдеуде тиімділігін арттыруға және науқастардың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған. Төменде қазіргі таңда шетелде қолданылатын бірнеше инновациялық әдістерге тоқталайық:
Иммунотерапия – қатерлі ісік жасушаларын жою үшін адамның иммундық жүйесін белсендендіру немесе ынталандыру арқылы емдеудің заманауи әдісі. Бұл терапия иммундық жүйені қатерлі ісікпен күресуге үйретеді, соның ішінде:
PD-1/PD-L1 ингибиторлары: Бұл дәрілер иммундық жасушалардың ісікке шабуыл жасауына мүмкіндік бермейтін тежегіш механизмдерді блоктайды.
CAR-T жасушалық терапия: Науқастың Т-жасушалары гендік инженерия арқылы өзгертіліп, қатерлі ісік жасушаларын тиімді түрде анықтап, оларды жояды. Бұл әдіс, әсіресе, қан рагының кейбір түрлерін емдеуде үлкен нәтижелерге қол жеткізді.
Протондық терапия — сәулемен емдеудің жетілдірілген түрі, онда қатерлі ісік жасушаларын жою үшін протондардың жоғары энергиясы қолданылады. Бұл әдіс сау тіндерге әсерді минимизациялай отырып, ісік жасушаларына дәл бағытталған сәуле береді. Протондық терапия, әсіресе, балаларда немесе ми, омыртқа ісіктерін емдеуде кеңінен қолданылады, себебі ол ағзаға зиянды әсерлерді азайтады.
Гендік терапия – қатерлі ісік жасушаларының ДНҚ-сын өзгерту арқылы оларды жоюға бағытталған емдеу әдісі. Бұл терапия қатерлі ісіктің даму механизмдерін өзгертуді мақсат етеді. Кейбір әдістер ісікке тән мутацияларды анықтап, оларды нысанаға алады.
CRISPR-Cas9 технологиясы: Бұл әдіс гендік терапияның ең заманауи түрлеріне жатады. CRISPR-Cas9 жүйесі қатерлі ісікке әкелетін генетикалық ақауларды түзетуге мүмкіндік береді. Бұл әдіс әлі де зерттелуде, бірақ болашағы өте зор деп саналады.
Нанотехнологиялар қатерлі ісікті емдеудің инновациялық салаларының бірі. Нано-терапия қатерлі ісікке қарсы дәрілерді немесе радиацияны дәл ісікке бағыттау үшін өте кішкентай (наноөлшемді) бөлшектерді пайдаланады. Бұл әдіс сау жасушаларға зиян келтірмей, қатерлі ісік жасушаларын тиімді жоюға көмектеседі.
Бұл әдісте қатерлі ісік жасушаларын жою үшін генетикалық модификацияланған вирустар қолданылады. Вирустар қатерлі ісік жасушаларына енгенде, оларды жояды немесе иммундық жүйені ісікке қарсы бағыттауға көмектеседі. 2015 жылы АҚШ-та T-VEC деп аталатын онколитикалық вирус меланома қатерлі ісігін емдеу үшін мақұлданды.
Радионуклидтік терапия – қатерлі ісікке қарсы радиоактивті изотоптарды қолдану арқылы емдеудің жаңа тәсілі. Радионуклидтер ағзаға енгізіліп, ісік жасушаларына жиналады және оларды ішкі жағынан жояды. Бұл әдіс гормонға тәуелді ісіктерді (мысалы, простата немесе қалқанша безі қатерлі ісігін) емдеуде тиімді.
Лазерлік терапия қатерлі ісікті емдеуде фотодинамикалық терапиямен бірге қолданылады. Лазер сәулелері ісік жасушаларына бағытталған фотосенсибилизаторлармен бірге жұмыс істеп, ісіктерді жоюға көмектеседі.
Бұл әдіс әрбір науқастың генетикалық ерекшеліктеріне қарай емдеу жоспарын құруды қамтиды. Персонализденген медицина әрбір науқастың ісік түріне қарай арнайы дәрілерді таңдап, ең тиімді емдеу тәсілдерін ұсынады.
Қатерлі ісікті емдеудің инновациялық әдістері - медицинадағы ең қарқынды дамып жатқан салалардың бірі. Иммунотерапия, гендік терапия, протондық терапия және нанотехнологиялар қатерлі ісікпен күресте үлкен үміт артатын әдістер болып саналады. Бұл әдістердің барлығы шетелде белсенді түрде қолданылады және олардың тиімділігі күннен-күнге артып келеді, бірақ олардың қолжетімділігі мен дамуы әр елде әртүрлі болуы мүмкін. Қазақстанда да осы жаңа әдістерге қол жеткізу мен оларды дамыту маңызды қадамдардың бірі болуы мүмкін.
Медициналық тексерістерден жыл сайын өту адам денсаулығын бақылаудың маңызды бөлігі іспеттес. Бұл тексерулер аурулардың ерте кезеңінде анықталуына және алдын алуға көмектеседі. Жыл сайынғы медициналық тексерулер әртүрлі жастағы, жыныстағы және денсаулық жағдайындағы адамдар үшін әртүрлі болуы мүмкін, бірақ жалпы тексерістердің бірнеше маңызды түрлері бар.
Жыл сайынғы жалпы медициналық тексерулерге терапевтке қаралу жатады. Бұл тексеру барысында дәрігер сіздің жалпы жағдайыңызды бағалап, қан қысымын өлшеп, жүрек соғу жылдамдығын, салмақ пен бойды өлшейді. Медицина маманы өмір салтыңызға байланысты денсаулыққа қауіп төндіруі мүмкін жағдайларды анықтап, қажет болған жағдайда қосымша зерттеулер тағайындайды.
Маңызды зерттеулер:
Қан қысымын тексеру.
Қандағы қант пен холестерин деңгейін өлшеу.
ЭКГ (жүрек қызметін бағалау).
Жалпы қан талдауы - денсаулық жағдайының маңызды көрсеткіштерінің бірі. Ол организмдегі түрлі жағдайларды, соның ішінде қабынуларды, инфекцияларды немесе қан ауруларын анықтауға мүмкіндік береді.
Негізгі көрсеткіштер:
Гемоглобин деңгейі.
Ақ қан түйіршіктері.
Тромбоциттер.
Қанның құрамындағы глюкоза, холестерин және триглицеридтер деңгейі.
Қандағы қант деңгейінің жоғарылауы немесе төмендеуі диабеттің алғашқы белгілерін көрсетуі мүмкін, ал холестерин мен триглицеридтер жүрек-қан тамыр ауруларының даму қаупін көрсетеді.
Жүрек аурулары өлім-жітім себептерінің ішінде алдыңғы қатарда тұр. Сондықтан, жүрек-қан тамыр жүйесінің жағдайын тексеру өте маңызды.
Негізгі тексерулер:
ЭКГ (электрокардиограмма).
Эхокардиография (жүрек ультрадыбысы).
Стресс-тесттер.
Жүрек ауруларын ерте анықтау олардың ауыр асқынуларының алдын алады. Бұл әсіресе артық салмақ, жоғары қан қысымы немесе қант диабеті бар адамдар үшін маңызды.
Көру мен есту қабілеті уақыт өте келе нашарлауы мүмкін, әсіресе қарт адамдарда. Жыл сайынғы офтальмолог пен отоларингологқа бару осы қабілеттердің өзгерістерін бақылауға көмектеседі.
Маңызды тексерістер:
Офтальмоскопия (көз түбін тексеру).
Есту қабілетін аудиометриялық талдау.
Көз қысымын өлшеу (глаукоманы анықтау үшін).
Қалқанша безі гормондардың реттелуінде үлкен рөл атқарады, сондықтан оның қызметін тексеру маңызды.
Маңызды анализдер:
ТТГ (Тиреотропты гормон).
Т4 және Т3 гормондары.
Бұл гормондардың деңгейі қалқанша безінің жұмысы бұзылғанын көрсете алады, сондықтан ерте кезеңде бұл мәселені шешу оңайырақ.
Әйелдер мен ерлерге жыныс жүйесінің саулығын тексеру де өте маңызды. Әйелдер үшін гинекологқа қаралу, ал ерлер үшін урологқа бару ұсынылады.
Әйелдерге арналған тексерістер:
Маммография (сүт безі рагын анықтау үшін).
ПАП-тест (жатыр мойнының рагын ерте анықтау).
Ультрадыбыстық зерттеу.
Ерлерге арналған тексерістер:
Простатаның тексерісі.
Қан талдауы (ПСА деңгейі – простата рагын анықтау үшін).
Аурулардың ең қауіпті түрлерінің бірі – қатерлі ісік. Ерте кезеңде анықталған рактың емделуі тиімдірек, сондықтан жыл сайынғы онкологиялық тексерістер өте маңызды.
Маңызды тексерулер:
Маммография (әйелдер үшін).
Колоноскопия (50 жастан асқан адамдарға ұсынылады).
Терінің дерматоскопиясы (тері рагының алдын алу үшін).
Жылына кем дегенде бір рет стоматологқа бару тіс пен ауыз қуысының жағдайын бақылауға көмектеседі. Тіс ауруларын ерте кезеңде анықтау олардың асқынуын болдырмауға мүмкіндік береді.
Маңызды тексерістер:
Кариесті анықтау.
Тістің қызыл иектің жағдайын тексеру.
Қант диабеті қазір әлемде ең кең таралған аурулардың бірі. Жыл сайынғы қандағы қант деңгейін тексеру диабетті ерте кезеңде анықтауға мүмкіндік береді.
Маңызды анализдер:
Глюкоза деңгейін өлшеу.
Гликозилденген гемоглобин талдауы (HbA1c).
Остеопороздың алдын алу үшін сүйек тығыздығын тексеру, әсіресе егде жастағы адамдар үшін маңызды. Бұл ауру көбіне кальций жетіспеушілігінен туындайды.
Маңызды тексерулер:
Дензитометрия (сүйек тығыздығын өлшеу).
Жыл сайынғы медициналық тексерістер сіздің денсаулығыңызды бақылаудың маңызды бөлігі. Әрбір тексеру белгілі бір ауруларды ерте кезеңде анықтап, олардың алдын алуға көмектеседі. Әр адам өз денсаулығына бейжай қарамай, тұрақты түрде тексерістен өтіп тұруы керек. Денсаулық сақтау жүйесі ұсынатын мүмкіндіктерді пайдаланып, қажетті анализдер мен тексерулерді уақытылы тапсыру сіздің өміріңізді ұзартып, сапасын жақсартуға ықпал етеді.
Қатерлі ісікке шалдығуға әкелетін көптеген факторлар бар, олардың көпшілігі күнделікті әдеттермен байланысты. Осы әдеттерді білу және олардан аулақ болу қатерлі ісіктің алдын алуға көмектеседі. Қатерлі ісікке шалдықтыруы мүмкін негізгі әдеттер мен олардан сақтану жолдарына шолу жасадық.
Темекіден бас тарту: Темекі шегуді доғару қатерлі ісіктердің көптеген түрлерінің алдын алады. Темекі шегуді тастау – қатерлі ісік қаупін төмендетудің ең маңызды қадамдарының бірі.
Алкоголь тұтынуды шектеу: Алкогольді мөлшермен ішу немесе оны мүлдем тұтынбау сүт безі, бауыр және басқа да қатерлі ісіктерден сақтануға көмектеседі.
Дұрыс тамақтану: Тамақтану рационына көп көкөністер, жемістер, дәнді дақылдар мен талшықтар қосу қатерлі ісік қаупін азайтады. Қызыл және өңделген етті тұтынуды азайтып, қанықпаған майларды таңдаған дұрыс.
Қозғалысты көбейту: Жүйелі түрде физикалық жаттығулар жасау дене салмағын қалыпта ұстап, қатерлі ісіктің пайда болу қаупін азайтады. Кем дегенде аптасына 150 минут орташа қарқынды физикалық белсенділік жасау ұсынылады.
Күннен қорғану: Қатты ультракүлгін сәулелерден қорғану үшін күннен қорғайтын кремдер қолдану, бас киім кию және күннің белсенді уақыты кезінде көлеңкеде болу тері ісіктерінің алдын алуға көмектеседі.
Тұрақты медициналық тексерістер: Уақытылы дәрігерге қаралып, скринингтерден өту қатерлі ісіктерді ерте кезеңде анықтауға және олардың асқынуына жол бермеуге мүмкіндік береді.
Вакцинация: Вирустарға байланысты кейбір қатерлі ісіктердің алдын алу үшін вакцинациялау маңызды. Мысалы, адам папиллома вирусына (HPV) қарсы вакцина жатыр мойны қатерлі ісігінен қорғауға көмектеседі.
Стресті басқару: Тұрақты стресс пен эмоционалдық кернеу иммундық жүйенің әлсіреуіне және жалпы денсаулықтың нашарлауына әкелуі мүмкін, сондықтан стрессті басқару да қатерлі ісіктен сақтанудың бір бөлігі.
Қатерлі ісіктен сақтану үшін салауатты өмір салтын ұстану, зиянды әдеттерден бас тарту, дұрыс тамақтану және тұрақты түрде дәрігерлік тексерулерден өту өте маңызды. Бұл шаралар қатерлі ісіктің дамуына жол бермеуге көмектесіп, денсаулықты ұзақ жылдар бойы сақтауға ықпал етеді.
Қатерлі ісік диагнозы қойылғанда, дұрыс әрекет ету маңызды, себебі бұл науқастың денсаулығы мен емделу мүмкіндігін жақсартуға көмектеседі.
1. Дәрігерден толық ақпарат алу
Диагноз қойылғаннан кейін дәрігерден толық ақпарат алу өте маңызды. Науқас қатерлі ісіктің қандай түрі бар екенін, ол қай кезеңде екенін және мүмкін емдеу жолдарын түсінуі керек. Мына сұрақтарды дәрігерге қою ұсынылады:
Қатерлі ісіктің қандай түрі анықталды?
Қай кезеңде?
Емдеу қандай тәсілдерді қамтиды?
Емдеудің ықтимал жанама әсерлері қандай?
2. Қосымша тексерістер
Қатерлі ісіктің нақты кезеңін және таралуын анықтау үшін қосымша зерттеулер қажет болуы мүмкін. Бұл тесттер қатерлі ісіктің қандай аймақтарға әсер еткенін анықтап, емдеудің ең тиімді жолдарын таңдауға көмектеседі. Мысалы, биопсия, КТ немесе МРТ, қант деңгейі және гормондарды тексеру сияқты зерттеулер жүргізіледі.
3. Емдеуді жоспарлау
Емдеу әр науқас үшін жеке тағайындалады. Қатерлі ісікті емдеу бірнеше тәсілдерді қамтуы мүмкін:
Хирургиялық операция: Ісікті алып тастау үшін операция жасау.
Химиотерапия: Химиотерапия ісік жасушаларын жоятын дәрілерді қолданады.
Радиотерапия: Ісікті сәулелендіру арқылы жою.
Иммунотерапия: Иммундық жүйені ісік жасушаларымен күресуге ынталандыру.
Гормондық терапия: Гормондармен байланысты ісіктерді емдеуге арналған.
Таргеттік терапия: Қатерлі ісікті генетикалық деңгейде мақсатты түрде емдеу.
4. Екінші пікір алу
Диагноз қойылғаннан кейін екінші дәрігердің пікірін алу да маңызды болуы мүмкін. Бұл диагноздың және емдеу жоспарының дұрыстығын растауға немесе баламалы емдеу жолдарын қарастыруға мүмкіндік береді.
5. Психологиялық қолдау
Қатерлі ісік диагнозы психологиялық тұрғыдан ауыр болуы мүмкін. Сондықтан, науқасқа психологиялық қолдау көрсетілуі өте маңызды. Психологпен немесе кеңес берушімен сөйлесу, қолдау топтарына қосылу немесе туыстар мен достардан моральдық қолдау алу да көмектеседі.
6. Өмір салтын өзгерту
Емделу кезінде және одан кейін денсаулықты жақсарту үшін өмір салтын өзгерту қажет болуы мүмкін. Бұл:
Дұрыс тамақтану.
Қозғалыс белсенділігін арттыру.
Стресті басқару.
Темекі шегуден және алкогольден бас тарту.
7. Құқықтық және қаржылық мәселелерді шешу
Емдеу қымбат болуы мүмкін, сондықтан медициналық сақтандыруды тексеру және қаржылық жоспар құру маңызды. Қазақстанда қатерлі ісікке қатысты арнайы бағдарламалар мен әлеуметтік қолдау шаралары бар, соларды пайдалану да науқасқа қаржылық тұрғыдан көмек көрсетеді.
8. Алдын ала емделу жоспарын жасау
Емдеу процесінде қандай әрекеттер жасалатынын алдын ала жоспарлау науқастың өмір сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Бұл жоспарда емдеу кестесі, дәрілерді қабылдау және мүмкін болатын жанама әсерлерді бақылау әдістері қарастырылуы керек.
Қатерлі ісік диагнозын қойған кезде, ең алдымен, сабыр сақтау және жан-жақты зерттеу жасау қажет. Дәрігермен тығыз байланыста болып, дұрыс емдеу жоспарын жасау арқылы аурудың ерте кезеңінде анықталған жағдайда сауығу мүмкіндігі айтарлықтай жоғарылайды.