Болашақта Қазақстан қандай болуы тиіс? Бұл мәселе барлық азаматтарды толғандырады. Ел дамуының негізгі бағыттарын Президент Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің сайлауалды тұғырнамасында «Бәрімізге ортақ әділетті Қазақстан» деп атап өтті. Әділдік идеясы -Қазақстанның мемлекеттік саясатының негізі. Сонымен қатар Президенттің сайлауалды бағдарламасын іске асырудың жеті жылдық мерзімі анықталды. Қасым-Жомарт Тоқаевтың сайлаудағы сенімді жеңісі халықтың сайлауалды тұғырнамасын жан-жақты қолдауын көрсетеді.
Жаңа Қазақстанды құрудағы қуатты қадам – республикалық референдумға негізделген конституциялық реформа. Мемлекет басшысы атап өткендей, референдум нәтижелері билік тармақтарының өзара іс-қимылының жаңа моделін қалыптастыруға мүмкіндік береді, азаматтардың мемлекетті басқаруға қатысуына жол ашады, адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау кепілдіктерін нығайтады. Осылайша жаңа Қазақстанды құру үшін берік іргетас қалануда. Осыған байланысты қазақстандықтардың алдында жалпымемлекеттік міндет – елді жұмыс істеудің ескі әдістерінен дамудың жаңа сапалық үлгісіне көшу міндеті тұр. Елді «Әділ Қазақстанға» айналдыру саяси, экономикалық, әлеуметтік жаңғыртудың барлық бағыттары бойынша жүйелі тәсілді талап етеді. Тек олардың өзара әрекеттесуі қысқа мерзімде көптеген ресурстық шектеулері бар елдің дамуының жаңа сапалы деңгейіне көшудің оңтайлы траекториясын қамтамасыз ете отырып, синергетикалық әсер бере алады.
Өздеріңіз білетіндей, «алдымен – экономика, содан кейін – саясат» деген ұран өзінің сәйкессіздігін ғана емес, зиян екендігін де көрсетті. Сайып келгенде, саяси модернизациясыз біз экономикада тар шеңбердегі адамдардың мүдделеріне қызмет ететін олигархиялық капитализмге ие болдық. Бірақ логикалық тұрғыдан алғанда, өркениетті елдердегідей саяси және экономикалық жүйелер бір мақсатқа – бүкіл халықтың әл-ауқатын жақсартуға қызмет етуі керек. Минералды ресурстардың мол қорына ие болған халқымыз байыған жоқ. Экономиканы әртараптандыру жүргізілмеген, өнеркәсіптік кәсіпорындар негізінен бірінші, екінші, ең көп дегенде үшінші технологиялық тәртіп деңгейінде жұмыс істейді. Шикізат секторында үлкен артықшылықтар мен салықтық жеңілдіктер бар. Сонымен бірге ғылыми, ғылыми-технологиялық ұйымдардың мұндай мүмкіндіктері жоқ. Қазіргі уақытта кез-келген елдің серпінді дамуының негізгі факторлары - технологиялар мен ресурстар. Өкінішке орай біздің ресурстарымыз шетелдік оффшорларға кетіп, технология түрінде қайтарылмайды.
Президент өзінің сайлауалды тұғырнамасында азаматтардың, бизнестің, мемлекеттің мүдделері мен әл-ауқатының теңгеріміне, сондай-ақ ел ресурстарын тиімді пайдалануға негізделген экономиканың жаңа моделін ұсынды. Бұл ретте экономиканы әртараптандыру мәселелеріне көп көңіл бөлінуде – өнеркәсіптің жаңа секторларын және жоғары қайта бөлу өнімдерін құру ұсынылады. Қойылған міндеттерді орындау үшін ғылыми-технологиялық даму проблемаларының кешенін шешу қажет - бұл ғылымның өндірістік күш ретіндегі рөлін дұрыс түсінбеуі, қаржыландырудың жеткіліксіздігі, ғылымның, білім мен өндірістің әлсіз интеграциялануы, ғылымды қажетсінетін түпкілікті өнім алудың технологиялық тізбесін құру. Бүгінгі таңда экономикалық аймақтың құқықтық мәртебесін бере отырып, оларға преференциялар мен салықтық жеңілдіктер бере отырып, озық университеттер базасында жаңа экономиканың – ғылыми-технологиялық алқаптардың өсу шегін дамыту қажет, сонда жоғары технологиялық өндірістерді құруға ғана емес, сонымен қатар бәсекеге қабілетті адами капиталды қалыптастыруға да инвестициялар тартуға қол жеткізуге болады.
Дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, мемлекеттік басқарудың саяси жүйесі келесі логикалық тізбек бойынша жетілдіріледі: мемлекеттік басқару – мемлекеттік-қоғамдық басқару – қоғамдық-мемлекеттік басқару – қоғамдық басқару. Бұл жағдайда «қоғамдық басқару» ұғымын парламенттік деп түсіну керек, өйткені парламент мүшелерін халық сайлайды. Осы тізбектен басқарудағы акцент қоғамның пайдасына, халық пен демократияның пайдасына үнемі өзгеріп отыратынынан белгілі бір заңдылықты көруге болады. Теорияда өзін-өзі реттейтін, өзін-өзі дамытатын жүйелер ең жетілдірілген басқару жүйесі болып саналады. Мемлекетті басқарудың тиімді жүйесін құру үшін бұл қасиеттерді жалпымемлекеттік биліктің барлық деңгейлерінде енгізу керек.
Ол үшін билік өкілеттіктерін төменгі деңгейлерге және қоғамдық-кәсіби ұйымдарға бере отырып, одан әрі орталықсыздандыру қажет. Мұндай тәсіл күш-жігері стратегиялық мақсаттарға жұмылдырылатын ықшам Үкіметті құруға мүмкіндік беріп қана қоймай, жалпы елдегі басқару тиімділігін арттырады деп санаймыз.
Президент ұсынған ауыл және аудан әкімдерін, аудандық және қалалық мәслихаттар депутаттарын тікелей сайлау, облыс әкімдерін баламалы негізде тағайындау, Парламент Мәжілісі мен облыстық мәслихаттар депутаттарын аралас жүйе бойынша сайлау және оны одан әрі кеңейту елдегі өзін-өзі басқару қағидаттарын енгізуге мүмкіндік береді.
Кез келген мемлекеттің басты капиталы - оның азаматтары. Ұлттың бәсекеге қабілеттілігі адами капиталдың сапасына байланысты. Президент әділ атап өткендей, «жеке және қоғамдық құндылықтар жүйесін жаңартпай, ұлттың жаңа сапасын қалыптастырмай елдің тұрақты және жан-жақты дамуы мүмкін емес».
Кезінде ұлы ойшыл Әл-Фараби өз еңбектерінде мемлекеттің дамуындағы қоғамның рөлін ашты. Мемлекеттік билікті нығайтудың кез-келген тәсіліне жол берген Макиавеллиден айырмашылығы, Әл-Фараби ізгілікке негізделген гуманистік тәсілді ұсынды. Әл-Фараби әділ, ізгі қоғамның негізгі қағидаты әділеттілік деп санайды. Ізгі қоғамдағы әділеттіліктің үстемдігі мемлекеттің сан алуан және әркелкі бөліктерін біртұтастыққа біріктіреді.
Көптеген ғасырлар бұрын Конфуций адамның, отбасының, қоғам мен мемлекеттің өзара әрекеттесуі мен үйлесімділігінің нақты моделін ұсынды: бұл жеке тұлғаның «кемелденуі», отбасының «біркелкілігі», мемлекеттің «тәртіптілігі», орта патшалықтың «тепе-теңдігі» туралы болды. Айта кету керек, дәл осы факторлар Қытайды Ұлы державаға айналдырды.
Адамзат прогресін бүкіл әлем халқының он пайызы жасайтыны ғылыми дәлелденген. Демек бұл когортқа жеке ұлт өкілдері неғұрлым көп кірсе, олардың елі соғұрлым дамыған болады. Осыған байланысты Президент атап өткендей, өз қабілеттерінің арқасында елдің ілгерілеуін жүзеге асыратын халыққа және мемлекетке адал ұйымдар басшылары мен мемлекеттік қызметшілерді іріктеу кезінде меритократия қағидаттарын іске асыру өте маңызды. Ол үшін барлығына бірдей мүмкіндіктер және әрқайсысының өзін өзі жүзеге асыруы үшін барлық қажетті жағдайлар жасалуы керек.
Адамзат тарихында тұлғаны жетілдіру мәселелері әрқашан өзекті тақырып болды және болып қала береді. Көптеген көрнекті ойшылдар мен ғалымдардың еңбектері "мінсіз адам" мәселесіне арналған. Олардың ішінде Әл-Фараби, Қожа Ахмет Яссауи және Абай сияқты қазақ елінің тумаларын ерекше атап өтуге болады.
Әл-Фараби өз еңбектерінде: «Әр адам қайталанбас тұлға болу үшін жаратылған» деп атап көрсеткен. Дамыған, ізгілікті қоғам қандай болуы керек және оның тұрғындары мен көшбасшысы қандай қасиеттерге ие болуы керек екенін келтірді. Сонымен бірге ол имам - көшбасшының он екі қасиетін атап өтті. Қожа Ахмет Яссауи мен Абай «мінсіз адамның» он қасиетін көрсеткен. Бұл қасиеттерге Қасым-Жомарт Тоқаев ұсынған тағы төртеуін батыл қосуымыз керек. Бұл идеялар халқымызға өте жақын болғандықтан, солардың негізінде адами капиталды жаңғырту тұжырымдамасын қалыптастыруға әбден болады..
Ұлттың жаңа сапасын қалыптастырып, «Жаратушыға бет бұрған» азат ел құру үшін еврейлер гүлденген Мысырдан шығып, Мұса пайғамбардың басшылығымен қырық жыл шөлді аралап, кейіннен табысты ұлт құрды. Біз қазақстандықтардың жаңа сапасын қалыптастыру үшін өз жолымыздан жүріп өтуіміз керек.
Елбасы жоспарланған реформалардың табысты болуының басты шарттары деп барша қазақстандықтардың бірлігі мен ынтымағын атады. Адамдардағы бірлік олардың ортақ мақсаты болған кезде пайда болып, оған қол жеткізу үшін талпынады. Ел дамуының қазіргі кезеңінде көпұлтты, көпконфессиялы халық үшін ортақ мақсат дамыған, гүлденген, жайлы ортақ үй – әділ жаңа Қазақстан құру.