13 Қараша 2014, 04:26
Бүгінгі телеарна нарығында саяси-әлеуметтік бағдарламалар аз емес, бірақ олардың бәрін бірдей сапалы, сауатты деу өте қиын. Не шақырылған қонақтар әлсіз, не оларға қойылатын сұрақтар мардымсыз. Осы кемшіліктерді болдырмауға тырысатын бағдарламалардың бірі – «Қазақстан» арнасындағы «Алаң» бағдарламасы. Осыған орай, бағдарламаның продюсері, әрі жүргізушісі Нұрмұхамед Байғарамен сұхбат құрып, бірқатар сұрақтардың жауабын алдық.
Нұрмұхамед туралы қысқа ақпарат:
Туған жылы: 1987 жыл, 3-желтоқсан.
Туған жері: Оңтүстік Қазақстан облысы, Қазығұрт ауданы.
Білімі: әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Философия және саясаттану факультеті, Саясаттану кафедрасының түлегі.
Отбасылық жағдайы: үйленген, екі баласы бар.
Сұхбат
– Өзіңізді журналист санайсыз ба?
– Мен өзімді толықтай журналист ретінде санамаймын, академиялық журналистік білімім жоқ. Мені телевизия маманы деп атау дұрысырақ болар.
– Нұрмұхамед Байғара тележүргізуші ма, әлде саясаттанушы ма?
– Білімі бойынша саясаттанушы, дәл қазіргі уақыттағы қызметі бойынша тележүргізуші. Негізі екеуін де қатар алып жүруге тырысамын.
– Сөз еркіндігін қалай түсінесіз?
– Абсолютті сөз еркіндігі жоқ. Медиа салада белгілі бір шектеу болады. Бұл жердегі басты сауал қаржы көзіне келіп тіреледі: үкіметтік қаражат па, әлде кәсіпкердің қаржыландыруы ма? Мәселе сонда. Әрине, сөз еркіндігі міндетті түрде болуы қажет. Бұл пафос емес. Өйткені, қазіргі ғаламтор заманында сөз еркіндігі белгілі бір деңгейде жұмсармаса, оған цензура азаймаса, оның баламалы жолдары табылады. Бүгінде Қазақстандағы ой еркіндігі фэйсбукта анық көрініп жатыр. Басқа елдерде азаматтар фэйсбукті жеке өмірінің жаңалығымен бөлісетін парақша ретінде пайдаланса, бізде саяси-қоғамдық ойларды талқылайтын және сол жерде қоғамдық пікір қалыптастыратын еркін орта ретінде қолданады. Бұл сөз еркіндігінің немесе ой еркіндігінің жоғарыда айтқан баламалы нұсқасына айналды. Әрине, мұның бір қауіпті тұсы бар. Мұнда қате қоғамдық пікір қалыптастыратындар көп. Ол ертеңгі күні Қазақстандағы ішкі жағдайға әсеретуі мүмкін.
– Яғни дәстүрлі БАҚ-тың интернетке есе жіберу себептерінің біреуі осы сөз еркіндігі ғой?!
– Белгілі бір деңгейде, иә. Екіншіден ақпаратты тарату жылдамдығы.
– Ал цензура керек пе?
– Цензура міндетті түрде керек. Араб көктемі жағдайында біз бір нәрсені түсіндік. Хаостық жағдай орнаған кезде цензура міндетті түрде болу керек. Ал сол хаостық жағдайға жеткізбес үшін ақпаратты міндетті түрде реттеу қажет. Демократиялық елде сөз еркіндігі шексіз және онда бәрі рұқсат деген көзқарас дұрыс емес. Егер қандай да бір ой, қандай да бір топтың не ағымның сөзі, оның таратып жатқан ақпараты қоғамға қауіпті болатын болса, оны міндетті түрде шектеу керек. Бұл қажетті цензура. Бірақ мұны саяси тұрақтылық үшін, қауіпсіздік үшін деп қазіргі еркіндікті қысып тастауға тағы болмайды. Былайша айтқанда алтын ортада жүру қажет. Бұл өте қиын нәрсе, бірақ жасауға болады.
– Алтын ортаны қалай анықтаймыз?
– Менің ойымша бұл жерде, сараптама керек: күн сайын, апта сайын, ай сайын. Біз қай жерде осалдық танытып жатырмыз, қай бағытта дамуымыз қажет, осы секілді сұрақтардың жауабы айналасында жақсы сараптама қажет.
– Баспа газет-журналдардың болашағы бар ма? Кәсіби көзқарасыңыз?
– Олар мемлекеттік ақпараттық саясаттың құралы ретінде міндетті түрде қашан да болады. Мәселе оларға деген сұраныстың болу-болмауында. Мен таңертең жұмысқа келе жатып, өзімнің ұялы телефоным арқылы негізгі жаңалықты біліп отыратын болсам, дүңгіршектерге барып, 150-200 теңгеге газет алу маған аса қажет емес. Бірақ газеттің бір артықшылығы бар, ол жерден мазмұнды сараптамалық және тарихи ақпараттарды оқуға болады. Ондай материалдар ақпараттық сайттарға шықпайды. Оны оқи бере көзің де ауырып кетеді, шыдамың да жетпейді. Оның үстіне, қазіргі Қазақстан халқының 43 пайызы ауылда, олардың барлығы да ақпараттық сайттарды оқып жатқан жоқ. Ол кісілер әлі де болса дәстүрлі ақпарат көздерін қолданады. Оларды ұмытпағанымыз жөн. Бізде мынадай жағдай бар ғой, жұрт назарында жүрген 100 адам Қазақстанда бір нәрсені қолданатын болса, оны бүкіл 17 млн адамға теліп, таңып қояды.
– Күннен күнге халықтың интернетке ену көрсеткіші өсіп жатыр ғой?!
– Иә, өсуін өсіп жатыр. Дегенмен, баспа БАҚ бәрібір қалады. Ең болмағанда мәдениеттің бір белгісі ретінде. Мәселен, батыста таңертеңгі асты ішіп жатқанда газет оқып отыру мәдениеті бар.
– Бұл мәдениет өзгермей ма? Дәл сол солай таңертең шәй ішіп отырғанда планшет оқуға не кедергі?
– Білмеймін, бәрібір қағаз бен планшеттің өз айырмашылығы бар.
– Баспа БАҚ мемлекеттік ақпараттық саясаттың құралы ретінде бәрібір қалады деген пікір айттыңыз. Бүгінде мемлекет интернетке белсенді түрде еніп жатыр. Мемлекеттік ақпараттық саясаты осы бағытта өзгеру мүмкіндігіне қалай қарайсыз?
– Жаңағы сараптама мәселесі ғой. Егер де газетке, телеарналарға сұраныс азайса, онда үкімет ғаламторға ауысады, ауысқалы қашан. Ақпараттық саясаттың бір ерекшелігі бар. Бұл енді индустриялық саясат емес өзгеруіне 5 жыл кететін. Өзгеру керек па, максимум екі аптаның ішінде өзгере салады. Қаражат жағын шешсе болды. Өйткені ақпарат ағынына ілесу қажет. Сол себепті егер алдағы уақытта мемлекеттен қаржыландырылатын сайттар қатты көбейсе, оған таң қалудың қажеті жоқ.
– «Алаң» бағдарламасын Алматыда да, Астанада да түсірдіңіз, қандай айырмашылық бар?
– Екі айырмашылық бар. Астанада құзыретті орган өкілдеріне қолжетімділік тұрғысынан ыңғайлы. Вице-министрлер, комитет төрағалары, департамент директорлары, депутаттардың келуі қазір біз үшін қалыпты жағдай. Алматыда бұл өте қиын еді. Алматының өз артықшылығы бар, ондағы сарапшылардың дені еркін ойлайды. Өз пікірін ашық айта алады. Астанада ондай сарапшылар көп емес.
– Бағдарламада бейтарап бола аласыз ба?
– Бейтарап болу менің міндетім. Бірақ түрлі жағдайлар болады, мәселен, кейбір сарапшыларымыз бағдарламаға дейін «Министрліктен кім келсе де мен өз ойымды ашық айтамын» - дейді, бірақ қалай камера қосылса, ол өз позициясын ауытқытып, сынын жұқарта шығады. Себебі белгісіз. Бәлкім лауазымды кісінің мысы басып қоя ма? Осындай жағдайларда өзім оппонент болуыма тура келеді және осындай тәжірибені ара-арасында қолданып тұрамын.
– Журналист объективті болуы тиіс деген позициямен келісесіз ба?
– Болуы тиіс. Мәселен, бүгінде агросекторды өте көп адам сынап жатыр. Біз осы мәселені екі-үш рет талқыладық. Сондағы менің түсінгенім - аталған саланы жиі сынайтын депутаттардың өзі «Қазақстандағы агросекторлық жағдай 2010-2011 жылдан бері оңалып қалды» деген пікір айтады. Бұл жерде журналист осындай дәлел, пікірлерді ескермей, халық сынап жатыр екен, мен де сынайын, жұрт қолпаштайды десе, онда ол объективтіліктен кетеді. Бірақ объективтілік дегенде мынадай мәселе бар. Өз пікірін қоспау дегендей. Жоқ. Адам бір ақпаратты алғаннан кейін оның жеке пікірі міндетті түрде қалыптасады. Оны, менің ойымша, ара- арасында айтып отыру -соншалықты қауіпті нәрсе емес. Бастысы ақпарат бұрмаланбауы керек.
– Бағдарламаға қонақ шақырудағы қандай қағидаға сүйенесіз?
– Бағдарлама продюсері ретінде менің басты мақсатым тақырыпты барынша ашу және ол үшін 3 қағидаға сүйенем: бірінші көтерілген мәселеге жауапты құзырлы орган өкілін шақыру; екіншісі, даттаушы тарапты шақыру, ол депутат немесе жеке сарапшылар болуы мүмкін; үшінші бейтарап жақ. Бұл классикалық нұсқа. Осындай жағдайда ғана тақырып ашылуы мүмкін.
Мен соңғы кезде кейбір сарапшыларды атақ -дәрежесіне қарамай, көзқарасын біле отырып, келесі рет бағдарламаға шақырмайтын болдым. Себебі кейбір жасы орта жастан асқан азаматтар қандай сауал қойсаң да «Тәуелсіздігімізге енді ғана 23 толды, көш жүре түзеледі, бұл мәселені ел болып, жер болып бәріміз бірге шешуіміз қажет» деп қысқа қайырады. Бұл универсалды жауап. Мұндай азаматтарды мен екінші рет бағдарламаға шақырмауға тырысамын. Оның орнына жасы 30 шамасындағы еркін ойлы кәсіпкерлер, адвокаттар, экономистер өсіп келе жатыр. Соларды шақыруға тырысамын. Бұлардың ойы өткір, олар ешкімнен сескенбейді. Айтқан кезде обьективті шындықты айтуға тырысады, ойын ашық жеткізеді.
– «Алаң» бағдарламасында бір адамның бірнеше тақырыпта сөйлегенін жиі байқаймыз. Барлық тақырып бойынша маман болу мүмкін ба?!
– Мойындаймын. Бізде ондай мәселелер бар. Дегенмен, оның өз себептері де бар. Астанада сапалы сарапшыларды табу қиындау. Біріншіден, тіл мәселесі. Сапалы мамандар бар, дегенмен олар қазақша білмейді, екіншіден, эфирге шыққысы келмейді. Білмеймін, Астананың өзінің сондай аурасы бар ма, шенеуніктік аура деуге болатын шығар. Сөйлейтін болсам қатты кетіп қалам, ол маған ертең қызметіме кері әсерін тигізуі мүмкін деген себепті айтып, келмейді. Ол кісілерге біз ешнәрсе айта алмаймыз. Ол адамның еркі, құқығы.
Алайда, егер азаматтың бірнеше салаға көзқарасы болатын болса, ол кісіні неге шақырмасқа?! Мәселен, Жангелді Шымшықов деген мықты экономист бар. Ол мәселен, халықаралық экономика бойынша да, Қазақстанның экономикасы бойынша да пікір білдіре алады. Сондай-ақ, өзі бірнеше жыл сабақ беріп келе жатқандықтан, жоғары білім бойынша да сөз қозғауға шамасы келеді. Осындай жағдайда неге шығармасқа?! Енді қайткен күнде де бір адамның бағдарламаға шығу жиілігін қадағалаймын, арасына 3-4 ай салып шақырамыз.
– «Алаңға» қонақ шақыруда негізгі мақсат қандай? Сұраққа жауап алу ма, әлде сұрақты бірінің үстіне бірін қою оны төмпештеу ма?
– Көп адамдар «Министрлік өкіліне тым көп сұрақ қоясың» - дейді. Продюсер ретінде де, жүргізуші ретінде де менің басты мақсатым тақырыпты ашу. Бірақ кейбір азаматтар қойылған сұраққа дәл жауап берудің орнына алыстан айналдырып әкеледі. Мен ондайды күте алмаймын. Бәлкім менің жеке басымдағы кемшілік шығар, шыдамшыздық шығар, бірақ ол сарапшы бір нәрсені ескеру керек. Ол азаматты студияда 40 көрермен және өзінен бөлек 7 сарапшы күтіп тұр. Олар да тақырыпқа қатысты пікір білдіргісі келеді. Бір нақты сауал қойылып, оған нақты жауап айтылмаса, мен оның жауабын 10 минут бойы күте алмаймын. Сол себепті, ара-арасында үдетіп жіберетінім бар.
– Сіз үшін сәтті шыққан бағдарламаның критерийі қандай?
– Критерий мақсатқа байланысты. Тақырыптың ашылуына байланысты. Егер тақырып жан жақты ашылаты болса ол бағдарлама сәтті шыққан болып саналады.
– Ең үздік шыққан 3 бағдарламаңызды атай аласыз ба?
– Ең біріншісі «Трансшекаралық өзендер» тақырыбы. Депутаттар өздерінің туған жеріндегі трансшекаралық өзендер мәселесін айтып, министрлік өкілдеріне өте қатты сауалдар қойды. Жақында түсірілген «Ішкі туризм» тақырыбы да өте жақсы ашылды. Көктемде моноқалалар туралы да жақсы көтердік деп есептеймін.
– Мақсатыңыз тақырыпты ашу. Тележүргізуші ретінде миссияңыз қандай?
– Менің миссиям, біріншіден, көрерменге объективті сараптамалық дұрыс ақпарат жеткізу. Екінші миссиям аталған тақырып аясында жұрттың қоя алмай жүрген сауалдарын министрлік өкіліне қою. Менің ойымша осы екеуі.
– Көтергіңіз келетін, бірақ реті келмей жүрген тақырыптар бар ма?
– Әрине бар, көтерілді де, бірақ белгілі бір себептерге байланысты сәл қырқылғандары да бар. Бірақ мен өзім жеке көтергім келетін сұрақтар бар, бірақ нәтижесі қалай болатынына, тақырыптың қаншалықты ашылатынына күмәнім бар. Бұл ұлтаралық тақырып, Украинадағы жағдай болуы мүмкін. Алайда оны халық қалай қабылдайды? Бұл жерде үлкен тәуекелділік және жауапкершілік бар. Сол себепті оны кейінге қалдырған дұрыс шығар.
– Бағдарламаға шақырғыңыз келетін, бірақ реті келмей жүрген қонақтар бар ма? Ол адам Астанада не мүлдем Қазақстанда тұрмауы мүмкін, ол адам Барак Обама болуы мүмкін. Егер сондай адам болса, ол кім және қандай сұрақтар қояр едіңіз?
– Мен көптен бері Мәулен Әшімбаевты шақырғым келіп жүр. Ол кісіге хат та жаздық, басқа да қылдық. Ол кісінің пікірлері мен үшін өте қызық. Қауіпсіздік саласында да, өзге де салаларда. Ерлан Қаринді де терроризм және экстремизм тақырыбында шақырғым келеді. Бірақ ол кісінің уақыты бола бермейді.
– Кітапты жиі оқисыз ба?
– Соңғы кезде жоқ. Қазір негізінен мақалалар оқуға тырысамын. Мотивация беретін, менеджментке байланысты, қызықты зерттеулерге, биографиялық мақалалар.
– Қандай жанрдағы кітаптар ұнайды?
– Анда-санда болмаса шығармашылық кітаптарға уақыт бола бермейді. Маған дәл қазір аналитикалық кітаптар қызық. Ол ғылыми аналитика емес, публицистикалық аналитика. Бұрын БҰҰ-да істеген, Халықаралық Валюта қорында істеген азаматтардың жазған кітаптары. Егер бір қарап шықсаңыз да, ол көпті тарта алатын еңбектер. Жеңіл тілмен маңызды сұрақтарға жауап жазады. Алайда жақында жұрт мақтаған Харуки Муракамидың туындыларын оқып шықтым, маған қатты әсер етпеді.
– Өзіңізді жетілдіру үшін не істейсіз? Саясаттанудан алыстап кетпедіңіз бе?
– Ғылыми саясаттанудан алыстап кеттім. Бірақ ағымдағы саяси жаңалықтарды оқып отырамыз. Өзімді дамытуға келсем, телеарнаның жолдауымен тренингтерге қатысып тұрамын, сол үшін арнамызға алғыс айтамын. Мәселен, жобаларды басқаруға байланысты тренинг маған қатты ұнады.
– Докторантураға екі рет тапсырдың, өкінбейсіз ба түспегеніңізге?
– Енді түспегенім субъективті себептерге байланысты немесе адами фактор десем болатын шығар. Бірінші рет «сен биыл құжаттарыңды тапсырмай-ақ қой» деп ашық айтқан (күлді). Алтынбек Сәрсенбаевтың «Дер кезінде айтылмаған шындықтың құны жоқ» деген сөзі бар. Осы тұрғыдан алғанда, қазір айтудың қажеті бар ма?!
Өкіну-өкінбеуге қатысты айтсам– өкінбеймін. Докторантураға түскен жағдайда Алматыда қалып, мұндай телевизиялық карьера жасамайтын ба едім, осыншама адамдармен кездесіп, пікір алмасу болмайтын ба еді?! Оның үстіне, түбі ғылымға кетем дейтіндей қызуғышылық менде жыл өткен сайын азайып барады. Егер соны ескеретін болсақ, докторантуға түсу мен үшін соншалықты қажет деп ойламаймын.
– Ғылымға деген қызығушылығыңыздың төмендеуі бүгінгі жас ғалымдарға жасалған жағдайдың төмендігінен ба, әлде жалпы ғылыми жұмысқа деген ынта жоғалып кетті ма?
– Ғылыми институттарда жұмыс істейтін жолдастарым бар, солармен сөйлесіп көрдім, жас зерттеушілер 44 мың теңге жалақы алады екен. Олардың түрлі жобаларға қатысып, қосымша табыс табуына мүмкіндік бар, бірақ бірде төлесе, келесіде қысып та қалады екен. Әрине, осының бәрін көргеннен кейін кім академиялық біліммен айналысқысы келеді. Әйтпесе, кезінде ғылыми сараптама, саясаттанумен тереңінен айналысам деген ниет әжептеуір еді (күлді).
– Бірақ, сіз үшін арнайы жағдай жасап, телеарнадағыдан көп жалақы тағайындап, бір мемелекеттік емес ғылыми орталыққа шақырса барар ма едіңіз?
– Әрине, барар едім. Өйткені ғылымда ұстап алатын нәрсе бар және ол ғылыми, ағартушылық мән. Өкінетін нәрсе емес, дегенмен айтайын. Осыдан 5 жыл бұрын өте жақсы тележоба жүргізген адамдар болды. Бірақ олар қазір кімнің есінде?! Әлде сол тележоба біреудің жадында ма? Бәлкім мен қателесетін шығармын, бірақ бағдарламалар өтеді, кетеді, одан халыққа нақты пайда бар ма жоқ па, белгісіз. Осы жұртқа пайда беру мәселесінен келгенде, телевизия ғылымға жол беретіні анық. Ғылымда сенің жазған сараптамаң, белгілі бір министрлікке, мемлекеттік органға қажет болып, олар соның негізінде қандай да бір шешім шығаратын болса, сен қоғам үшін, мемлекет үшін бір игі жұмыс атқарғаныңды сезесің. Онымен айналысқаның үшін өкінбейсің.
– Диссертациялық тақырыбыңыз, ақпараттық қауіпсіздікке арналғанын білеміз. Қазақстанның ақпараттық қауіпсіздігі қандай деңгейде?
– Қазақстанның ақпараттық қауіпсіздігі орта деңгейде. Бірінші фактор, компьютерлік бағдарламалардың (антивирус) 99 пайызы шетелдік өнім болуы. Екінші, телевизиялық мәселе. Бізде ресейлік телеарналар басым. Үшінші – сайттар. Рейтингті қарасаңыз, ең үлкен сұранысқа ие сайттардың ішінде отандық ақпараттық сайттар бір-екеу ғана. Қалғаны пәтер сататын, көлік сататын не көңіл көтеретін сайттар.
Бұл жерде біздің ақпараттық қауіпсіздік тұрғысында әлсіздігімізді дәлелдейтін бірнеше оқиғаларды айта аламын. Біріншісі, 2008 жылғы Грузия мен Ресей арасындағы қарулы қақтығыс. Сол кезде Ресей ТМД мемлекеттері арасында өздерінің ақпараттық саясатын қатты жүргізді. Бәріміз Грузияны айыптадық да, Ресейді жақтап кеттік. Екі үш айдан кейін қарасаң, Ресей не десеңіз де агрессор болып шықты, өйткені ол өзге дербес мемлекеттің құрамына әскер кіргізді. Біз бұған екі-үш айдан кейін ғана назар аудардық. Бұл Қазақстанның ақпараттық қауіпсіздігінің әлсіздігі еді.
Сонымен қатар, жақында Президенттің Ұлытауда сұхбат беріп, жұртты толғандырған Еуразиялық Экономикалық Одақтағы еліміздің дербестігі туралы өте маңызды сұрақтарға жауап бергені есіңізде шығар? Бірақ соны ресейлік және украиналық сайттар өздерінің мақсаттарына сай түрліше бұрмалап жіберді. Сонда біздің отандық ақпарат құралдары оларды жоққа шығаратындай мәлімет тарата алмай қалды. Кейіннен ғана барып, әрекет жасағандай болды. Бірақ сол кезде Қазақстан екінші рет өзінің әлсіздігін көрсетіп қалды.
Бізге ең болмағанда осы Орта Азияны қамтитын ақпараттық агенттік қажет. Қырғыз, өзбек, тәжік, түркімен, қажет болса, әзірбайжан тілдерінде ақпаратты өте белсенді режимде тарататын ақпараттық агенттік.
Сондай-ақ, менің ойымша қазіргі Kazakh TV арнасын ақпараттық танымдық телеарнаға ауыстырып, оның мүмкіндігін жоғарылату керек. 2000 жылдардың басында Ресей дәл осы жағдайға тап болды. Оны BBC, СNN-дер ақпараттық изоляцияға ұшыратты. Сол кезде Ресей өзінің Бірінші каналымен, РТР арнасымен алысқа бара алмайтынын білді де, Russia Today деген халықаралық телеарна ашты. Менің ойымша, бізге де Kazakh TV негізінде жаһандық тележоба қажет. Бұл ақпараттық қауіпсіздігінің мүмкіншілігін жоғарылатады.
– Қазақ тілді арнада істейсіз, қазақ тілді бағдарламаны жүргізесіз, жалпы осы қазақ тілінің болашағына қалай қарайсыз?
– Бұл жерде бір жақты айту қиын. Балабақшаның өзін алып қарайық. Бүгінде өзге ұлт өкілдері бүлдіршіндерін қазақ тілді балабақшаға беріп жатқаны қуантады. Алайда өзіміздің қазақтар бала-шағасын орыстілді балабақшаға беруден қымсынбайды. Мені қатты қынжылтатыны есік алдына шыққанда кіп-кішкентай қазақ балаларының орысша сөйлесуі. Одан да сорақысы, ауылдан келген ата-әжелердің сол немелеріне орысша сөйлеуге тырысуы.
Жаңағы балаларды алайық, олар осыдан 2-3 жыл бұрын туылды, ол кезде Қазақстанның тәуелсіздігіне 20-21 жыл толған болатын. Яғни, егемендікке 20 жылдан кейін де олардың ата-анасы бүлдіршініне қазақ тілін қажет деп санап отырған жоқ. Бұл кәдімгідей ойландыратын нәрсе.
Осының бәрін ескере келе, мен мынаны айта аламын. Орыс тілінің қолданысы ресми тіл ретінде алдағы 10-15 жыл төңірегінде жоғалмайды. Қазақ тіліне өтудегі ең басты әдіс - мемлекеттік деңгейдегі талап. Мысалы, азаматтар салықтық құжаттарын, баспанаға өтініштерін, емханаға тіркелгендегі мәліметін міндетті түрде мемлекеттік тілде тапсырсын деген ақырын талаптар қойыла бастаса, жағдай ертең өзгеруі мүмкін. Жақында бір орыс азаматшаның жолдасының (әскери қызметкер екен) қазақ тілі курсына барып жүргенін айтқанын есіттім. Себебі жұмыста құжат мемлекеттік тілге ауыса бастапты. Жұмыстан шығып қалмас үшін осылай адамдар өзі үшін қазақ тілін үйренеді.
– Ұлыңның не қызыңның қандай болып өскенін қалар едіңіз?
– Аллаға шүкір, екі балам бар: бір ұл, бір қыз. Жұмыстан үйге шаршап келгенде, осы уақытқа дейін бала тәрбиесі жайлы оқыған теориялар, мақалалар бала жылап жатқан кезде ұмытылып кетеді екен (күлді). Бәлкім жас әкенің тәжірибесіздігі шығар?!Дегенмен, мен баламның иманды, білімді, мәдениетті және де үлкендерді құрметтейтін көркем мінезді болғанын қалаймын.
– Мамандық ретінде саясаттануды таңдағаныңызға өкінбейсіз ба?
– Жоқ, мен өкінбеймін, себебі бұл менің көзі ашық азамат болып қалыптасуыма көп көмектесті.
– Қазіргі жас талапкерлерге мамандық таңдауда қандай кеңес берер едіңіз?
– Мамандықты негізінде ең кемі 10 сыныпқа дейін таңдау керек. Ал қалай таңдаймыз дегенге келсек, өзіңізге сұрақ қою керек: Сіз таңдағалы отырған мамандық сіздің болмысыңызға жақын ба? Сіз сол мамандыққа қызығасыз ба? Сол мамандықта жұмыс істесеңіз, ертең қанша табасыз? Сол мамандықпен қай жерлерде жұмыс істей аласыз? Осы сұрақтарға жауап табылатын болса, таңдауға болады.
– 6 жыл Алматыда оқыдыңыз, 2 жылдай аса Астанадасыз, жалпы алғанда 8-9 жыл ата-анадан алыста жүрсіз. Әке-шешемен қарым-қатынас жағы қалай? Баланың әке-шешеалдындағы парызы орындалып жүр ма?
– Мен бұл сауалды өзіме студент кезден бастап қоятынмын. Әке-шешеміз бізді мәпелеп өсірді, біздің адам болып қалыптасуымызға еш нәрсені аямады. Ал қазір біз тыста жүрміз. Қартайған шақта жалғыз қалып кетпей ма деген сауал мені ылғи мазалайтын. Кейіннен бұл мәселенің шешімі табылды, ол менің інім болды (күлді). Ол қазір медициналық академияда оқып жатыр, студент. Ооқуын бітірген соң Қазығұртқа қайтамын деді. Егер ол қайтпаған жағдайда, әке-шешем қалап, «Нұрмұхамед, сен қайт» дейтін болса, сөз жоқ, қайтам. Себебі 4 баланы өсірген әке-шешенің егде жаста жалғыз қалуы – әділетсіздік болар еді. Менің ата-анам Астанада не Алматыда тұрмайтынын нақты білем. Өйткені бүкіл туған-туыс, ағайын сол аудан орталығында. Алланың ризашылығы ата-ананың ризашылығында. Ал қазіргі жағдайда, сыртта болсам да, қолымнан келгенше көмектесіп тұруға тырысамын.
– Уақыт бөліп, сұхбат бергеніңізге рахмет.
Дархан Өмірбек
Фото: Солтан Жексенбеков