Адам өмірі мен денсаулығына маңызды элементтің бірі - D дәрумені. Ғалымдардың айтуынша, бұл дәруменді өмір бойы қабылдау керек. Тіпті, жаңа туған сәбидің өзіне Д витаминін беріп жатамыз. D дәруменінің тапшылығынан қандай аурулар пайда болатыны жөнінде шолу жасадық.
D витаминінің жетіспеушілігі ең алдымен сүйек пен бұлшықет проблемаларын тудырады.
D дәрумені - бұл сүйектердің қалыпты дамуы мен сақталуы үшін қажет маңызды витамин. Жүйке жүйесі, тірек-қимыл аппараты және иммундық жүйенің жұмысында да маңызды рөл атқарады. Белгілі бір дәрежеде шаршауды басып, энергия деңгейін жоғарылатуда маңызды рөл атқарады. Себебі ол энергия өндіруге жауап беретін дене жасушаларындағы митохондриялық функцияға көмектеседі.
Д витаминінің денсаулыққа тағы бірнеше пайдасы бар:
- Ол бактериялар мен вирустармен күресу арқылы күшті және сау иммундық жүйені қалыптастыруға ықпал етеді;
- Жүректің жұмысын реттейді және қан қысымын төмендетеді;
- қатерлі ісік, екінші типті қант диабеті және склероз сияқты кейбір аурулардың қаупін азайтуы мүмкін.
Сіз D дәруменін әртүрлі жолдармен ала аласыз, соның ішінде:
- күн сәулесі арқылы (дегенмен, тері түсінің қаралану деңгейі жоғары адамдар мен егде жастағы адамдар күн сәулесіннен жеткілікті мөлшерде D дәруменін алмауы мүмкін. Сондай-ақ географиялық орналасуыңыз да күн сәулесінен алатын D дәруменінің жеткіліксіз болуына әсер етуі мүмкін);
- сіз жейтін тамақ арқылы.
- тағамдық қоспалар арқылы.
D витаминін алудың барлық әдістеріне қарамастан, D витаминінің жетіспеушілігі бүкіл әлемде жиі кездесетін мәселе.
Неліктен D дәрумені соншалықты маңызды?
D дәрумені - денсаулықты сақтау үшін қажет маңызды дәрумендердің бірі. Ол қандағы және сүйектердегі кальций тепе-теңдігін сақтауда, сондай-ақ сүйектерді құруда шешуші рөл атқарады. D витаминінің созылмалы жетіспеушілігі кезінде ішекте кальций мен фосфордың сіңуінің төмендеуі гипокальциемияға әкеледі (қандағы кальций деңгейінің төмендеуі). Бұл өз кезегінде қайталама гиперпаратиреозға әкеледі (қалқанша маңы бездерінің шамадан тыс белсенділігі қандағы кальций деңгейін қалыпты ұстауға тырысады). Гипокальциемия да, гиперпаратиреоз да ауыр болса, бұлшықет әлсіздігі мен құрысулар, шаршау және депрессия сияқты белгілерді тудырады.
Қандағы кальций деңгейін теңестіру үшін (қайталама гиперпаратиреоз арқылы) дене сүйектерден кальцийді алады, бұл сүйектердің тез минералдануына әкеледі (сүйек қайта қалпына келгенінен қарағанда тезірек бұзылуы). Бұл ересектерде остеомаляцияға (сүйек жұмсақтығы) және балаларда рахитке әкелуі мүмкін. Остеомаляция және остеопороз сүйектердің сыну қаупін арттырады. Рахит остеомаляциямен бірдей, бірақ ол тек балаларға әсер етеді. Баланың сүйектері әлі өсіп келе жатқандықтан, деминерализация сүйектердің қисайтады.
D витаминінің жетіспеушілігі кімге әсер етеді?
D витаминінің жетіспеушілігі кез-келген адамда, соның ішінде нәрестелерде, балаларда және ересектерде болады. D витаминінің жетіспеушілігі теріде меланин мөлшері жоғары адамдарда (қара тері) және жабық киім киетіндерде, әсіресе Таяу Шығыс елдерінде жиі кездеседі.
D витаминінің жетіспеушілігі қаншалықты жиі кездеседі?
D витаминінің жетіспеушілігі - кең таралған жаһандық проблема. Дүниежүзінде 1 миллиардқа жуық адам D дәруменінің жетіспеушілігінен зардап шегеді.
D витаминінің жетіспеушілігінің белгілері қандай?
Балалардағы D дәруменінің өткір жетіспеушілігі рахит тудырады. Рахит белгілеріне мыналар жатады:
- cүйектердің қисаюына байланысты дұрыс емес өсу үлгісі;
- бұлшықеттің әлсіздігі;
- сүйек ауруы;
- буындардың деформациясы.
Ал ересектерде D витаминінің жетіспеушілігі айқын көрінбейді. Мынадай бірқатар белгілері болуы мүмкін:
- шаршау;
- сүйек ауруы;
- бұлшықет әлсіздігі, бұлшықет ауруы немесе бұлшықет спазмы;
- көңіл-күйдің болмауы, депрессия.
D витаминінің жетіспеушілігіне не себеп болады?
Жалпы, D дәрумені тапшылығының екі негізгі себебi бар:
- Тамақтан және күн сәулесімен алынатын D дәрумені жеткіліксіз;
- Иммундық жүйеіңіз D дәруменін дұрыс сіңірмейді немесе қолданбайды.
D витаминінің жетіспеушілігінің бірнеше нақты себептері бар, соның ішінде:
- белгілі бір медициналық жағдайлар.
- салмақ жоғалту операциялары.
- кейбір дәрі-дәрмектер.
Сондай-ақ , қартаю және теріңіздегі меланин (пигмент) мөлшері сияқты биологиялық және қоршаған орта факторлары сізде D дәрумені тапшылығын тудыруы мүмкін.
D витаминінің жетіспеушілігін тудыруы мүмкін аурулар
D витаминінің жетіспеушілігін тудыруы мүмкін ауруларға мыналар жатады:
- Муковисцидоз, Крон ауруы және целиак ауруы. Бұл аурулар ішектің қоспалар арқылы D дәруменін жеткілікті мөлшерде сіңіруіне жол бермейді.
- Семіздік. Дене салмағының индексі 30-дан жоғары болуы D дәруменінің төмен деңгейімен байланысты. Май жасушалары D дәруменін босатпау үшін оны оқшаулайды. Семіздік кезінде қалыпты деңгейге жету және оны сақтау үшін D дәрумені қоспаларының үлкен дозаларын қабылдауды қажет етеді.
- Бүйрек және бауыр аурулары. Бұл ауруларда ағзаға D дәруменін қолдануға болатын түрге айналдыру үшін қажет кейбір ферменттердің (бауырдан 25-гидроксилаза бауыр ферменті және бүйректен 1-альфа-гидроксилаза) мөлшері азаяды. Осы ферменттердің кез-келгенінің жетіспеушілігі денеде белсенді D дәруменінің жеткіліксіз деңгейіне әкеледі.
D витаминінің жетіспеушілігін тудыруы мүмкін дәрілер
Кейбір дәрі-дәрмектер D дәрумені деңгейін төмендетуі мүмкін, соның ішінде:
- іш жүргізетін дәрілер;
- стероидтер (мысалы, преднизолон );
- холестеринді төмендететін дәрілер (мысалы, холестирамин және колестипол);
- антиконвульсанттар (мысалы, фенобарбитал және фенитоин);
- рифампицин (туберкулезге қарсы препарат);
- орлистат (салмақ жоғалтуға арналған дәрі).
D витаминінің жетіспеушілігі қалай анықталады?
Денсаулық сақтау мамандары әдетте D дәрумені деңгейін үнемі тексеруді тағайындамайды, бірақ сізде белгілі бір медициналық жағдайлар немесе D дәрумені тапшылығының қауіп факторлары немесе оның белгілері болса, D витаминінің деңгейін тексеру қажет болады. Дәрігер D дәрумені деңгейін өлшеу үшін қан анализіне тапсырыс бере алады.
D витаминінің жетіспеушілігі қалай емделеді?
D витаминінің жетіспеушілігін емдеу және алдын-алу мақсаттары бірдей: денеде D витаминінің тиісті деңгейге жеткізу және содан кейін оны сақтау.
Сіз D дәрумені бар тағамдарды көбірек жеу және күн сәулесін көбірек алу туралы ойлануыңыз мүмкін, бірақ сіздің дәрігеріңіз D дәрумені қоспаларын қабылдауды ұсынуы мүмкін.
D дәрумені екі формада болады: D2 және D3. D2 (эргокальциферол) өсімдіктерден келеді. D3 (холекальциферол) жануарлардан келеді. D2 алу үшін сізге рецепт қажет. Дегенмен, D3 рецептсіз қол жетімді. Сіздің денеңіз D2-ге қарағанда D3-ті оңай сіңіреді. Сізге витаминдік қоспалар қажет пе және қажет болған жағдайда қанша қабылдау керектігін білу үшін дәрігермен кеңесіңіз.
D витаминінің жетіспеушілігіне кімдер көбірек шалдығуы мүмкін?
D витаминінің жетіспеушілігіне әкелуі мүмкін аурулардан басқа, адамға D витаминінің жетіспеушілігі қаупін арттыратын биологиялық және қоршаған орта факторларына мыналар жатады:
- Жасы: терінің D витаминін өндіру қабілеті жасына қарай төмендейді, сондықтан 65 жастан асқан адамдарда D витаминінің жетіспеушілігі қаупі бар. Сонымен қатар нәрестелерде D витаминінің жетіспеушілігі қаупі бар, бұл әсіресе ана сүтімен ғана қоректенетін нәрестелерге қатысты, өйткені оның құрамында D витаминінің аз ғана мөлшері болады.
- Тері түсі: қара түсті теріге күн сәулесінен келетін D дәруменін сіңіру қиынырақ, сондықтан терісі қара түсті адамдарда D дәрумені тапшылығы қаупі жоғары.
- Қозғалыс: далаға сирек шығатын адамдар күн сәулесін D дәруменінің көзі ретінде пайдалана алмайды.
D витаминінің жетіспеушілігін қалай болдырмауға болады?
D витаминінің жетіспеушілігін болдырмаудың ең жақсы әдісі — D дәруменін тамақпен және күн сәулесі арқылы жеткілікті мөлшерде қамтамасыз ету. Бірақ күннен қорғайтын кремсіз күн астында тым ұзақ болмаңыз. Күн сәулесінің шамадан тыс түсуі терінің қатерлі ісігінің даму қаупін арттырады.
Табиғи түрде D дәрумені бар бірнеше тағамдар бар, соның ішінде:
- Лосось, тунец, скумбрия және сардина сияқты майлы балықтар.
- Кемпірқосақ форелі.
- Сиыр бауыры (сиыр).
- Саңырауқұлақтар.
- Жұмыртқаның сарысы.
- Треска майы.
Сіз сондай-ақ D дәруменін байытылған тағамдардан ала аласыз. Өнімнің құрамында D дәрумені бар-жоғын білу үшін тағамдық белгілерді тексеріп алыңыз, D дәрумені жиі қосылатын тағамдарға мыналар жатады:
- Сиыр сүті және соя сүті, Бадам және сұлы сүті.
- Жарма.
- Апельсин шырыны.
- Йогурт сияқты сүт өнімдері.
D дәрумені көптеген мультивитаминдерде кездеседі. Сондай-ақ, D дәрумені бар қоспалар бар.
D дәрумені тапшылығының ықтимал асқынулары қандай?
D дәрумені тапшылығының ең ауыр асқынуларына мыналар жатады:
- Қандағы кальцийдің төмен деңгейі (гипокальциемия).
- Қандағы фосфаттың төмен деңгейі (гипофосфатемия).
- Рахит (балаларда болатын сүйектердің жұмсаруы).
- Остеомаляция (ересектерде болаты сүйектердің жұмсаруы).
Бұл жағдайлардың барлығын емдеуге болады. Рахит емделетін ауру болғанымен, оны мүмкіндігінше тезірек емдеу маңызды. Егер емделмеген болса, рахиттің жеңіл жағдайлары сүйектің ұзақ мерзімді зақымдалуына әкелуі мүмкін, бұл сүйектің дұрыс өсуіне кедергі келтіреді. Емделмеген ауыр жағдайлар cүйектің құрысуына, жүректің зақымдалуына және өлімге әкелуі мүмкін.
Д витаминінің жетіспеушілігі туралы дәрігерге қашан қаралу керек?
Егер сіз D дәруменін жеткілікті мөлшерде қабылдаймын ба немесе оны ағзам дұрыс қолдана ма деп алаңдасаңыз, дәрігеріңізбен сөйлесіңіз. Егер сізде D дәрумені тапшылығының қауіп факторлары болса, дәрігер оның сау диапазонда екеніне көз жеткізу үшін D дәрумені деңгейін үнемі тексеріп отыруды ұсынуы мүмкін.
D дәрумені ағзада тым көп болуы мүмкін бе?
Иә. Егер сіз тым көп қоспалар қабылдасаңыз, D дәрумені тым көп болуы мүмкін. Бір қызығы, сіз күн сәулесінен D дәруменін көп ала алмайсыз. D витаминінің уыттылығы сирек кездеседі, бірақ гиперкальциемияға әкелуі мүмкін. Симптомдарға мыналар кіруі мүмкін:
- жүрек айнуы;
- шөлдеу мен зәр шығарудың жоғарылауы;
- тәбеттің болмауы;
- іш қатуы;
- әлсіздік;
- атаксия (тепе-теңдіктің немесе үйлестірудің бұзылуы);
- дизартрия (бұлыңғыр сөйлеу).
Бұл мәселені дәрігермен алдын ала талқыламай, D дәруменінің ұсынылғаннан жоғары дозаларын қабылдамаңыз. Сондай-ақ, кейбір балық майларында D дәруменімен бірге А дәруменінің үлкен дозаларын қабылдағанда абай болыңыз. А дәрумені улы деңгейге жетіп, елеулі проблемалар тудыруы мүмкін.
Cleveland Clinic ескертеді: D дәрумені-сіздің денеңіздің денсаулығы үшін маңызды витамин. Егер сізде D дәрумені тапшылығының даму қаупі бар болса немесе симптомдар пайда болса, қан анализін алу және D дәрумені деңгейін тексеру үшін міндетті түрде дәрігерге қаралыңыз.