Иордания Хашимит Корольдігінің Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Юсеф Абдулғанимен сұхбат.
El.kz: Қазақстанға алғаш келгендегі әсеріңіз уақыт өте өзгерген жоқ па?
Елші: Қазақстанда жүрген төрт жылдан астам уақытта елдегі көптеген оқиғалардың куәсі болдым. Қоғамдық істерді де мұқият қадағалап жүремін. Соңғы төрт жылда барлық деңгейлерде, әсіресе саяси және экономикалық салаларда көптеген жағымды оқиғалар болды. Бір жылдың ішінде мемлекеттің әртүрлі көшбасшылары мен институттарын таңдау мақсатында бес демократиялық сауалнама жүргізілді. Конституциялық сот құрылды, сайлау процесіне қатысатын партиялар саны артты. Сот жүйесіне реформа жүргізілді, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес комитеті құрылды, жастардың, әйелдердің және қоғамдағы ерекше қажеттіліктері бар адамдардың рөлі жанданды, сондай-ақ баспасөз бостандығы байқалды. Сонымен қатар, Астананың қаржы нарығы мен оның жанындағы сотты, қаржылық қадағалау институттарын құру сияқты әлеуметтік және экономикалық реформалар жүргізілді. Мұның бәрі түбірлі оң өзгерістерге әкелді және Қазақстанды реформалар саласындағы аймақтағы көшбасшыға айналдырды.
Бұрын Қазақстан араб өңірінде аса танымал болған жоқ. Ал тәуелсіздігін алған жылдардан бастап араб әлемі Қазақстанға және жалпы Орталық Азия өңіріне қызығушылық таныта бастады. Қазір Қазақстанға оқуға, жұмыс істеуге немесе инвестициялауға иорданиялықтар көбірек келеді. Оларды Иордания мен қазақ қоғамы арасындағы тарихи және мәдени ұқсастықтар қызықтырады.
Қазақстанға алғаш келгенде аз уақытта қол жеткізген даму деңгейіне таңқалдым. Қазақстан аймақтағы ең дамыған және тез дамып келе жатқан ел. Зор әлеуетке және орасан табиғи ресурстарға ие. Жақында әлемдегі ең ірі 30 экономиканың қатарына енеді деп ойлаймын.
El.kz: Иорданияның қазіргі саяси және экономикалық даму деңгейі қандай? Қазақстанмен ұқсас тұстары бар ма?
Елші: Иордания мен Қазақстан өздерінің экономикалық саясатында ғана емес, өзге де мәселелерде ұқсас. Халықаралық бейбітшіл тұғырды ұстанудан бастап, аймақтық және халықаралық мәселелер бойынша және халықаралық форумдарда өзара қолдаумен алмасамыз. Біздің саясатымыз барлық елдердің тұтастығын, мәдениеті мен егемендігін құрметтеуге, сондай-ақ олардың ішкі істеріне араласпауға негізделген. Біздің елдің басшылары да халықаралық деңгейде үлкен құрметке ие.
Ал экономикаларымызға келетін болсақ, Иорданияның экономикалық жүйесі ашық нарық пен экономикалық либерализм саясатын ұстанады. Ұлы мәртебелі Король Абдалла II билікке келгеннен бері экономикада жан-жақты түбірлі өзгерістер жасалды. Инвестицияларды ынталандыру мен қорғауға және ірі даму жобаларын құруға бағытталған көптеген заңнамалық актілер қабылданды. Жақында Ұлы мәртебелі Король Абдалла II 2033 жылға қарай патшалықтың жалпы ішкі өнімін 30,2 миллиард динардан 58,1 миллиард динарға (82 миллиард доллар) дейін арттыруға көмектесу үшін 41 миллиард долларлық қаржыландыруды тартуға бағытталған «экономиканы жаңғырту туралы көзқарас» бағдарламасын іске қосты.
Қазіргі уақытта Иорданияның ұлттық экономиканы модернизациялау туралы көзқарасы инвестицияларды реттейтін заңдар мен ережелерді жаңартуды қамтиды.
Экономиканы жаңғырту көзқарасы өнеркәсіп, цифрлық экономика, өмірді жақсарту және денсаулық сақтау секторы сияқты 8 негізгі бағытты қамтиды.
Жоспар бойынша экономикалық жобалардың құны 47 миллиард динарды құрайды. Мақсат-жыл сайынғы экономикалық өсу қарқыны 4% - ға жеткенде жылына 100 000 жұмыс орнымен бір миллион жұмыс орнын құру. Жоспар бойынша экономикалық жобалардың құны 47 миллиард динарды құрайды. Бұл Иорданияның ең жоғары Жаһандық инвестициялық тартымдылығы бар 30 ірі елдің қатарына кіруі. Тұжырымдама үш кезеңде іске асырылатын болады: біріншісі - 2022 жылдан 2025 жылға дейінгі кезеңге арналған және жаңа нарықтарға шығу кезінде экономикалық және әлеуметтік саясатты жетілдіруге, қолданыстағы ресурстар мен дағдыларды пайдалануға және кеңейтуге бағытталатын болады. Екіншісі - 2026-2029 жылдар аралығында жаңа ресурстарға, өнімдер мен дағдыларға назар аударылады. Үшіншісі - 2030-2033 жылдар және ол кез келген стратегиялық олқылықтарды толтыруға және күтілетін болашақ өсу кезеңіне дайындалуға бағытталған.
El.kz: Бірақ Иордания саяси тұрғыдан күрделі геосаяси аймақта орналасқан ғой.
Елші: Рас айтасыз. Бірақ бізді жанып тұрған мұхиттың ортасындағы «Қауіпсіздік пен тұрақтылық оазисі» ретінде сипаттайды. Иордания сонысымен ерекшеленеді. Заң шығарушы, сот және қадағалау органдарының рөлін арттыруға бағытталған бірқатар конституциялық реформалар жүргізілді. 1948 жылдан бастап Иордания көптеген иммиграциялық толқындарға ұшырады және өз жерінде Палестина, Сирия, Ирак және басқа елдерден 3 миллионнан астам босқындарды қабылдады. Экономикамыздың шектеулі мүмкіндіктері мен ресурстарына қарамастан, біз олардың алдында есікті жаппадық, керісінше, біз оларды қонақтарымыз ретінде қабыл алдық.
El.kz: Қазақстан мен Иордания арасындағы қарым-қатынасқа қандай баға беруге болады?
Елші: Жақында екі ел араларындағы дипломатиялық қатынастардың отыз жылдығы болды.
Мәртебелі патша мен Мәртебелі Президент Нью-Йоркте екі рет кездесіп, біздің елдеріміз арасындағы екіжақты қатынастарды дамытуға басымдық беруге келісті.
Мәртебелі Король Қазақстанға жеті рет келді. Екі ел арасында көптеген екіжақты келісімдер жасалды.
Сауда қатынастары әлі де амбиция деңгейінен төмен және бұл үшін көптеген себептер бар. Олардың ішіндегі ең үлкені - жүк тасымалдау мен тасымалдаудың шығындарының үлкен болуы, сондай-ақ екі ел арасында тікелей рейстердің болмауы және аймақтағы геосаяси жағдай.
Мәдени деңгейде Қазақстанның төрт университетінде 500-ге жуық иорданиялық студент оқиды. Қазақстанға қаржы салатын иорданиялық инвесторлар бар.
El.kz: Биыл Қазақстан ұлы қолбасшы Сұлтан Бейбарыс әл-Бундуқдаридің 800 жылдығын атап өтеді. Иорданияда да оның атына байланысты тарихи орындар аз емес.
Елші: Жоғарыда айтқанымдай, иорданиялықтар мен қазақтардың ортақ тарихы бар. Иорданиялықтар да Сұлтан Бейбарысқа үлкен құрметпен қарайды. Ол біздің ислам тарихындағы ұлы көшбасшылардың бірі. Сұлтан Құтызбен бірге 1260 жылы Палестинаның солтүстігіндегі Айн Джалут шайқасында моңғолдарды жеңіп, араб әлемін жойылудан құтқарды. Ол тарихи кітаптарда күшті, батыл және жомарт деп сипатталған. Иорданияда әл-Карак, әл-Шаубак және әл-Азрақ қамалдары сияқты сұлтанға қатысты көптеген тарихи бекіністер мен сарайлар бар. Мәмлүктер салған немесе қалпына келтірген ғимараттар біздің елдің әр түкпірінде бар. Себебі мәмлүктер Левантты 1250 жылдан 1517 жылға дейін, яғни шамамен 267 жыл басқарды.