Күні кеше ауылшаруашылық еңбеккерлерінің форумы болған еді. Бұл форум тың игерудің 70 жылдығымен тұспа тұс келді. Оған ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың өзі қатысып, сөз сөйледі. Елімізде әлі де ауылды жерлерде 40% халық тұрады. Қазақстан егіс алқабы және жайылымдық жер бойынша әлемде алғашқы 6 елге кіреді екен. Бидай экспорттайтын алғашқы 10 елдің қатарында. Ұн экспорты бойынша да алдыңғы орындарда. Қайбір жылдары алғашқы үштікке де кірген еді. Иә, ауылды өркендету мемлекетті өркендету болып табылады. Сарапшылар бұл салаға инвестиция да аз келіп жатыр деген пікірде. Жыл басталған кезде су тасқынымен басталғанына қарамастан биыл күзгі жиын терінде 26.7 миллион тонна дақыл жиналды. Бұл соңғы 10 жылдықтағы рекорд екен. Енді бидай, ұн дақылдарының еліміздегі өнімі мен бағасына, шет елдерге кеткен экспортын сараптап көрелік.
Қазақ қоғамында ауылшаруашылығының орны орасан зор мәртебеге ие. Нан болса ән болады деп өскен қазақ баласы үшін ауыл мен шаруашылық егіз ұғым. Бірақ, түсіне білгенге ауыл шаруашылығы саласы тек алқаптар мен егістіктер ғана емес, бізді тамақтандырып, мыңдаған, миллиондаған адамды жұмыспен қамтып, экономикамызды алға жылжытып келе жатқан сала.
Бұл жайлы Тоқаев та бүгін өткен Ауыл шаруашылығы еңбеккерлерінің бірінші форумында айтты. Ауыл шаруашылығы, тамақ пен өңдеу өнеркәсібі қызметкерлері күні қарсаңында өтіп жатқан жиынның елімізде тың игеру науқаны басталғанына 70 жыл толуына тұспа-тұс келіп отырғанын тілге тиек етті. Осы жиында айтылған, ауыл шаруашылығы саласы жайлы маңызды деген деректермен бөлісе кетейік. Алдымен Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ауыл шаруашылығы еңбеккерлерінің бірінші форумында сөйлеген сөзін мысалға келтірелік:«Баршаңызды Ауыл шаруашылығы еңбеккерлерінің бірінші форумының ашылуымен құттықтаймын! Сондай-ақ бұл форум елімізде тың игеру науқаны басталғанына 70 жыл толуына тұспа-тұс келіп отыр. Сол науқанның түрлі салдары болғанын білесіздер. Соған қарамастан ауыл шаруашылығында көптеген оң өзгеріс жасалды. Қазақстан аз уақыт ішінде әлемдегі ең астықты елдің біріне айналды. Әлеуметтік инфрақұрылым жақсарды, елді мекендер салынды. Мен бүгін алғашқы тыңгерлердің және олардың ізін басқан диқандарымыздың еңбегін ерекше атап өткім келеді.
Жаңа ғана арнайы көрмені араладық. Отандық өнімдеріміздің сапасы жоғары, көбі экспортқа шығарылып жатыр. Бұл – зор жетістік. Қазақстан Егіс алқабы және жайылымдық жер көлемі жағынан әлемде 6-орын алады. Біз бидай экспорттайтын 10 ірі мемлекеттің қатарына кіреміз. Ұн экспорты бойынша көш басындағы елдің біріміз. Биыл түрлі қиындыққа қарамастан, қамбамыз астыққа толды. Күзгі жиын-терінде 26,7 миллион тонна дақыл жиналды. Бұл – соңғы он жылдағы рекордтық көрсеткіш. Шын мәнінде диқандарымыз тамаша нәтижеге жетіп отыр. Құттықтаймын және баршаңызға шынайы ризашылығымды білдіремін!».
Тағы бір қуанарлығы, қазір Қазақстан шет елдерден тікелей инвестиция тарту бойынша Орталық Азияда көш бастап тұр. Биыл жетекші халықаралық рейтинг агенттіктері Қазақстанның қазіргі несие рейтингі инвестициялық сенімділік деңгейінде тұрғанын растаған болатын. Қыркүйекте Moody’s агенттігі Қазақстанның ұзақмерзімді рейтингін «Тұрақты» деңгейіне көтерді, ал бұл – Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы ең үздік нәтиже. Бұл өз кезегінде шетелдік ірі инвесторлардың Қазақстанға деген қызығушылығын арттыра түспек.
Ал ішкі инвестицияға келер болсақ, дәнді және бұршақ дақылдарын өсіру, оның ішінде тұқым шаруашылығы саласындағы негізгі капиталға салынған инвестиция былтырғы қаңтар–желтоқсанда 465,3 млрд теңгені құрап, бір жыл бұрынғыдан 3% артты. Өңірлер бойынша инвестицияның ең көп көлемі Солтүстік Қазақстан (126,6 млрд теңге), Қостанай (89,5 млрд теңге) және Ақмола (78,2 млрд теңге) облыстарына тиесілі. Жалпы, салаға салынған инвестиция еліміздің 20 өңірінің 16-да тіркелген. Астық қоймасы мен сақтау саласына 2023 жылдың он екі айында күрделі салымдар 8,3 млрд теңгені құрады, бұл бір жыл бұрынғыдан 13,2% аз. Өңірлер бойынша сол Солтүстік Қазақстан (6,2 млрд теңге), Қостанай (995,9 млн теңге) және Ақмола (656,7 млн тең.
Сонымен қатар естеріңізде болса, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев пен Франция Президенті Эмманюэль Макрон қатысқан дөңгелек үстелде де әлемдегі азық-түлік қауіпсіздігіне байланысты ахуал күрделенген кезеңде агроөнеркәсіп кешенін дамытудың маңызы зор екендігін айтып, француз серіктестерді мал шаруашылығы мен дәнді дақылдар селекциясы саласында инвестициялық және технологиялық жобаларды бірлесе жүзеге асыруға үндеген еді.
Экспорт
Жалпы Қазақстанның астық бойынша экспорттық әлеуеті 12 млн тоннаға бағаланатынын, оның 7,5 млн тоннасы бидайға, 1,4 млн тоннасы арпаға, 300 мың тоннасы жүгеріге тиесілі. Бұл туралы ҚР Премьер-министрі Олжас Бектеновтің төрағалығымен өткен айда өткен Үкімет отырысында Қазақстанның астық бойынша экспорттық әлеуеті туралы ҚР сауда және интеграция вице-министрі Қайрат Төребаев баяндаған еді.
Қазақстан Орталық Азия мен Ауғанстан елдерінің нарықтарына астық жеткізуді жалғастырады, бұл шамамен 4,2 млн тонна. Жалпы, Қытайға астық экспорты 2023 жылы 1,4 млн тоннаны құрап, жылына 5,5 есе өсім көрсетті, - деген еді Қайрат Төребаев.
Вице-министр сондай-ақ бидайдың Қытайға экспорты айтарлықтай артып, 2023 жылы 538,8 мың тоннаға жеткенін атап өтті, бұл өткен жылғы көрсеткіштен 15 есе артық.
Бұл Қытай мен Азия елдеріне 1,6 млн тоннаға дейін бидай жеткізу мүмкіндігін көрсетеді. Қытай органдарының талаптарына байланысты шекарада кідіріс мәселесін, сондай-ақ Қытайдағы қазақстандық астық импортына лицензиялар мен квоталар сияқты күрделі шарттарды пысықтау маңызды, - деп қосты Қайрат Төребаев.
Сондай-ақ вице-министр жаһандық сұраныстың артуы және бірқатар елде өнімділіктің төмендеуі жағдайында Италия, Латвия, Испания сияқты Еуропалық Одақ елдерінің нарығы тартымды екенін атап өтті. Түркия мен Таяу Шығыс елдеріне экспорттың әлеуеті 1 млн тоннаға жуық бидайды құрайды.
Иран нарығына жеткізілімдерді қалпына келтіру маңызды, арпа бойынша біз қазір динамиканы көріп отырмыз, сауданы қаржыландыру және логистика мәселелері пысықталады. Қазақстандық бидай брендін Пәкістан, Индонезия, Бразилия, Малайзия сияқты жаңа нарықтарда ілгерілету жөніндегі жұмыс жандандырылады, онда импорттың өсуі болжанады, - деп түйіндеді Қайрат Төребаев.
Жалпы өткен жылдың қаңтар–қарашасында Қазақстан 1,7 млрд АҚШ долларына 6,7 млн тонна бидай мен меслин экспорттады. Өсім физикалық түрде 20,6%, ақшалай түрде 2,9% ғана болды. Өнімнің басым бөлігі дәстүрлі түрде ТМД елдеріне жөнелтілді: 4,8 млн тонна — бір жыл бұрынғыдан 19,2% артық. Ақшалай есептегенде экспорт 1,2 млрд АҚШ долларын құрады, бір жыл ішінде 1,6% азайды. Негізгі көлем Өзбекстанға (3,3 млн тонна), Тәжікстанға (888,2 мың тонна) және Түрікменстанға (528,1 мың тонна) жеткізілді.
Қазақстан ТМД-ға кірмейтін әлемнің басқа елдеріне 1,9 млн тонна бидай жөнелтті, бұл бір жыл бұрынғыдан 24,3% артық. Бұл жерде Қытай көш бастап тұр: 519,5 мың тонна, бір жыл бұрын 23,3 мың тонна ғана болған. Басты үш бағытқа Италия (496,7 мың тонна) және Ауғанстан (418,6 мың тонна) кірді.
Өткен қарашада бидай мен меслиннің экспорттық бағасы бір айда 4,1%, бір жылда 8,4% төмендеді. Ай сайынғы динамикада ТМД елдері бойынша экспорттық бағалар 6,9%, басқа елдерге 0,8% төмендеді. Жылдық динамика бойынша баға ТМД елдеріне бірден 16,8% төмендеді, бірақ әлемнің басқа елдері ТМД-ға кірмейтін елдерге керісінше, 3,2% өсті.
Бидай
Осы ретте бидай экспортына толығырақ тоқтала кетсек дейміз. Жалпы бидай экспортының күрт өсуі екі жыл бұрын пайда болды. Мысалы, 2021 жылы бидайды экспорттық жеткізу көлемі 1,4 млрд долларды, 2020 жылы — 1,1 млрд долларды, ал 2015 жылы — тіпті 689 млн долларды құрады.
Бидай экспортының динамикасы сандық түрде біркелкі. 2018 жылдан бастап Қазақстан 5 млн тоннадан астам бидай, үздік жылдары 6 млн тоннадан астам бидай экспорттайды. Сонымен қатар, 2020 жылдан бастап экспорт көлемі үнемі өсіп келеді. Нәтижесінде, 2023 жылы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, Қазақстан 7,2 млн бидай мен 2 млн тоннаға жуық бидай мен бидай-қара бидай ұнын экспорттады. Бидайға есептегенде - шамамен 10 млн тонна. Мамандардың айтуынша, 2024 жылы қазақстандық фермерлер экспорттан кем түспейді. Рас, 2024 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша Қазақстаннан сыртқы нарықтарға 494 млн долларға небәрі 2,376 млн тонна бидай жеткізілді, яғни бір тонна бидай экспортының орташа бағасы 208 долларды құрады. Ал 2023 жылдың осы кезеңінде 3,9 млн тонна экспортталды, орташа бағасы тоннасына 266 доллар. Бірақ кез келген жағдайда қазақ агроэкспортерлері сыртқы нарықтарды белсенді игеруде. Мысалы, қатты бидай сегментінде — Еуропа нарығы. 2016 жылдан бастап Қазақстан ЕО-дағы дурум жеткізушілерінің үздік үштігіне кіреді. 2023/24 МЖ Қазақстан төртінші орынға ие болды, бірақ Еуропаға қатты бидайдың рекордтық мөлшерін экспорттады — 460 мың тоннадан астам.
Бидай экспортына экскурсияны аяқтау үшін бірнеше жанасуды қосамыз. Қазақ бидайының бас импорттаушысы дәстүрлі түрде Өзбекстан болып табылады: өткен жылы ол 3,5 млн тонна экспорттады. Дәстүр бойынша қазақ бидайын үлкен көлемде Тәжікстан мен Ауғанстан импорттайды: 2023 жылы — тиісінше 980 млн тонна және 445 млн тонна. Гранд-импорттаушылардың "клубына" Қытай мен Түрікменстан да кіреді - 2023 жылы олар Қазақстаннан 540 мың тонна бидай импорттады. ҚР-дан дурумның басты импорттаушысы Италия болып табылады - 2023 жылы 440 мың тонна.
Жаһандық деңгейде Қазақстан соңғы жылдары бидайдың әлемдік нарығындағы өз позициясын едәуір нығайтты: 2023 жылдың қорытындысы бойынша жұмсақ бидайдың 8-үздік экспорттаушысы және дурумның 7-үздік экспорттаушысы қатарына кірді. Бір сөзбен айтқанда, бидай экспорты - ішкі нарықта бидай бағасының қалыптасуына әсер ететін нарықты дамытудың негізгі факторы.
Жалпы, бидай - елдің негізгі ауылшаруашылық дақылы. Соңғы 20 жылда Қазақстанда 16 млн тоннадан астам бидай өнімі үш рет қана жиналды. Өткен жылы ҚР Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, Қазақстан бидайды 1,85 млрд долларға және 581 млн доллардан астам сомаға бидай мен бидай-қара бидай ұнын экспорттады. Барлығы - экспорттың жалпы бөлігінің 3%. 2022 жылы одан да көп — экспорттың жалпы сомасының 3,1%-ы. Қазақстанның АӨК өнімдері үшін бұрын-соңды болмаған көрсеткіш. Салыстыру үшін, ҚР ауыл шаруашылығындағы екінші маңызды дақыл — арпа экспортынан түскен табыс 2023 жылы небәрі 264 млн долларды құрады — бидай экспортынан 7 есе аз. Биылғы жылы Қазақстанда 13,2 млн га бидай егілсе, бұл 2023 жылғы көрсеткіштен сәл ғана төмен - 13,8 млн га. Бірақ бұл ретте өнімділік былтырғы жылмен салыстырғанда екі есе дерлік жоғары.
ҰН
Астық өңдеу саласына тоқталар болсақ, жалпы республика бойынша 350 кәсіпорын жұмыс істейді. Олар ұн, жарма, макарон мен крахмал өнімдерін шығарады. Өткен жылдың қорытындысы бойынша, 3,2 млн т ұн өндірілсе, ішкі қажеттілікке 1,1 млн т жұмсалды. Қалған 1,9 млн т ұн экспортқа шығарылып, біз әлем бойынша жетекші 10 мемлекеттің қатарына кірген болатынбыз. Импорт үлесіне ұнның 1,4%-ы тиесілі, елге аталған өнімнің 24,2 мың тоннасы әкелінді. Импорт көлемі жеті айда 1,1% өсті. Биылғы қаңтар-шілде айларында экспортқа 1 млн тоннадан астам ұн жөнелтілді, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 10,7% артық. Ішкі нарықта барлығы 716 мың тонна өнім сатылды, өткен жылмен салыстырғанда бұл 5,1% аз. Естеріңізге сала кетейік, бірінші сұрыпты бидай ұнының бір келісінің орташа бағасы 225 теңгені құрайды.
Өткен жылдың қаңтар–қыркүйек қорытындысы бойынша, жергілікті компаниялар сұраныстың (ішкі нарықтағы сату және экспорт) 98,6%-ын қамтамасыз етті. Ұн импорты 32,4 мың тоннаны құрады, бұл былтырғыдан 58,4% артық. Осындай айтарлықтай өсіммен елдегі импорттық өнімдердің үлесі әлі де аз: 1,4%.Экспорт ресурстардың 60,5%-ын құрады, 2022 жылдың қаңтар–қыркүйегінде 58,4% болған. Жыл басынан бері 1,4 млн тонна ұн экспортталды, бұл былтырғымен салыстырғанда 6,6% артық. Ішкі нарықтағы ұнды сату 2,1%, 890,6 мың тоннаға дейін төмендеді.
Ал қаңтар–қазан қорытындысы бойынша, 464,7 млн АҚШ долларына ұн экспортталды, бұл 2022 жылғымен салыстырғанда құндық мәнде 22,7% аз. Физикалық түрде экспорт 1,6 млн тоннаны құрады.ТМД елдеріне 555,1 мың тонна ұн жөнелтілді, бұл 2022 жылғы қаңтар–қазанмен салыстырғанда 25,5% артық. Қазақстандық ұнды ең көп Өзбекстан сатып алды: 440,7 мың тонна — былтырғыдан 33,3% көп.
Ал осы жылдың 10 айында ұн өнімдерін тасымалдау соңғы 5 жылдағы жылдық көрсеткіштерден асып, 2,9 млн тоннаны құрады, бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 11% өсуді білдіреді. Дәнді дақылдарды өңдеу және ұн жөнелту бойынша көшбасшы Қостанай облысы, ол жалпы тиеудің 50%-ын құрайды, екінші орында 17%-бен Ақмола облысы. Сонымен қатар, қыркүйек-қазан айларында жаңа егістіктен дәнді дақылдарды өңдеуден 0,5 млн тоннадан астам өнім тасымалданды.
«Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ деректері бойынша ұн өнімдерін тасымалдаудың негізгі бағыттары Орталық Азия елдері болып табылады, қазақстандық ұнның импорты бойынша көшбасшылар Ауғанстан (788 мың тонна), Өзбекстан (454 мың тонна), Тәжікстан (57 мың тонна), Түркменстан (28 мың тонна) және Қырғызстан (23 мың тонна).
Қытай нарығы да оң динамиканы көрсетіп, осы жылдың 10 айында 0,5 млн тоннадан астам өнім тасымалданып, өткен жылмен салыстырғанда 48% өсті. Жабық вагондардың паркі ұн өнімдерін тасымалдауды қамтамасыз ету үшін жеткілікті және 15 мың вагоннан асады.
Сенатордың секемі
Дегенмен елімізде ұн экспорты төмендеп кетті, ал шетелге астық сату – өсіп барады. Ұнның орнына астық сатып алу және өз диірменін жұмысқа пайдалану шетелдік әріптестерге тиімді екені даусыз. Ал бұдан қазақстандық ұн тарту кәсіпорындары зардап шегуде. Осылай деп мәлімдеген сенат депутаты Сұлтан Дүйсембинов отандық ұн тартушылардың мәселесін көтерді. Қазақстан Орталық Азия елдері мен Ауғанстанның сыртқы нарықтарына бидай мен ұнды тең қолжетімділік жағдайында жеткізеді. Біздің бидайды импорттаушы елдер тарифтік емес сауда шектеулерін жасап, біздің ұнның импортын тежеп, өз өңдеулерін дамытуда. Сенатордың айтуынша, 2023 жылы бидай ұнының экспорты 23%-ға төмендеген. Мұның бір себебі – Қазақстан Орталық Азия елдері мен Ауғанстанға бидай мен ұнды бірдей шарттармен беріп отыр.
Қазақстан Орталық Азия елдері мен Ауғанстанның сыртқы нарықтарына бидай мен ұнды баршаға бірдей шарттарымен береді. Біздің бидайды импорттаушы елдер саудада тарифтік емес шектеу шараларын іске қосады. Біздің ұн импортын тежей отырып, өздерінің өңдеу өндірісін дамытуға күш салады. Мысалы, Өзбекстанда импорттық баж салығы импорттық астық үшін 0%, импорттық ұн үшін 10% құрайды. Нәтижесінде Қазақстаннан Өзбекстанға ұн экспорты үш есе, 1 млн 300 мың тоннадан 420 мың тоннаға дейін төмендеді. Осы кезеңде бидай дәнінің экспорты 658 мың тоннадан 3 млн тонна болып, 4,5 есеге дейін өсті. Мұндай жағдай көршілес Орталық Азия елдерінде де қалыптасып отыр, – деп атап өтті сенатор.
Қазақстанның Ресейден астық әкелуге салған тыйымы да жағдайды жақсартпады. Сенатордың пікірінше, соның салдарынан біздің нарыққа астықтың орнына ресейлік ұн қарқынды түрде келіп жатыр.
Ресейлік арзан астықты тежеу үшін Қазақстан лицензияланған кәсіпорындар мен ұн тартатын зауыттар мен құс фабрикаларын қоспағанда, автомобиль және теміржол арқылы бидай импортына шектеу енгізді. Бұл жағдайлар Ресейден Қазақстан аумағына жаппай ұн әкелуге алып келді. Импорт көбінесе контрабандалық жолмен, салық төлемей және фитосанитарлық және санитарлық талаптарды сақтамай жүзеге асады, – деді Сұлтан Дүйсембинов.
Елдің ұн тарту өнеркәсібінің одан әрі тоқырауына жол бермеу үшін сенатор Үкімет басшысына экспортқа ҚҚС-ты оңайлатылған әдіспен қайтаруды ұсынды. Бұдан бөлек саудада Қазақстанға қатысты тарифтік емес және тарифтік шектеу шараларын жүзеге асырған елдерге дәл сондай шаралар енгізуді қамтамасыз ету қажет деп есептейді. Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің өнімнің өңдеуге тапсыратын көлемін субсидиялау тетіктерін әзірлеу керектігін де атап өтті. Сондай-ақ теміржол тасымалындағы үздіксіз тасымалдау процесін шешуді ұсынды. Депутат «Бір терезе» қағидаты бойынша бірыңғай экспорттық құрылым құрылуы тиіс деп есептейді.
Қазақстан-Қытай астық-сауда байланысы
2023 жылдың қорытындысы бойынша АӨК өнімдерінің сауда айналымы 1,7 есе өсіп, 1,3 млрд. доллардан асты. 2024 жылдың қаңтар-маусым айларында Қазақстан мен Қытай арасындағы АӨК өнімдерінің сауда айналымы 648,1 млн. АҚШ долларын құрады, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 12% -ға көп, оның ішінде экспорт – 460 млн. АҚШ доллары, импорт – 188 млн. АҚШ доллары. Жалпы, қазіргі уақытта Қазақстан Қытаймен Қытай нарығына 28 түрлі өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығы өнімдерін экспорттау туралы хаттамаларға қол қойған. Сонымен қатар, Қытайға экспорттау құқығы бар кәсіпорындар тізіліміне барлығы 1990 қазақстандық экспорттаушы кәсіпорын, оның ішінде 1948 өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіретін кәсіпорын және 42 мал шаруашылығы өнімдерін өндіретін кәсіпорын кіреді.
Жуырда Қазақстанның Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров Қытай Халық Республикасының Даму және реформалау мемлекеттік комитетінің экономика және сауда департаментінің директоры Ван Цзяньцзюньмен кездескен еді. Министр онда ауыл шаруашылығы саласындағы ынтымақтастық Қазақстан мен Қытай арасындағы қарым-қатынастың маңызды бөлігі екенін атап өтті.
Қытай нарығы Қазақстанның ауыл шаруашылығы өнімдерін, әсіресе, дәнді дақылдарды экспорттау үшін өте қызықты. Екі елдің басшыларының келісімі бойынша дәнді дақылдардың экспорт көлемін 2 млн тоннаға дейін ұлғайту туралы тапсырма бар. Біз 3 млн тонна дәнді дақыл жеткізуге дайынбыз және жалпы алғанда бұл бағыттағы екі жақты тиімді ынтымақтастық үшін барлық жағдайды жасауға дайынбыз», – деді министр. Өз кезегінде Ван Цзяньцзюнь Қазақстанға келген делегацияның негізгі мақсаты Қазақстан мен Қытай арасындағы бидай саудасы мәселелері бойынша потенциалды пайдалану туралы келіссөздер жүргізу екенін атап өтті. «Қазақстан стратегиялық серіктес және дәнді дақылдардың ірі жеткізушісі. Біз импорт көлемін анықтауды жоспарлап отырмыз және жеткізілімдер тұрақты негізде жүргізілсін деп тілейміз, – деді Ван Цзяньцзюнь.
Сонымен қатар Қазақстан Қытаймен бірлесіп ауыл шаруашылығы дақылдарын өңдейтін өндіріс орнын ашпақ. Жоба аясында 1 мың жұмыс орнын ашу жоспарлануда, инвестиция көлемі шамамен 300-350 миллион АҚШ долларын құрайды. Fufeng Group Company Limited — аминқышқылдары мен олардың туындыларын өндіруге, сондай-ақ осы саладағы зерттеулер мен әзірлемелерге маманданған био-ферменттеу индустриясындағы әлемдік көшбасшы. Компания әлемдегі ең ірі натрий глутаматы мен ксантан шайырын өндіруші саналады. Мәселен, бидай мен жүгеріні терең өңдеу - крахмал, аминқышқылдары, натрий глутаматы және ксантан шайырының қосылған құны жоғары өнімдерді алуға мүмкіндік береді, олардың бағасы шикізат құнынан 10-15 есе жоғары.
Түйін: Орташа есеппен адам өмірінде 7 тонна нан мен 35 мың тоқаш жейді. Сол себепті "Ас атасы — нан" деген сөз бекер айтылмаса керек. Иә, нан – халық тұтынатын негізгі тағам түрі. Бірақ, бидайды көп өндіретін, нанды көп тұтынатын ел екенімізге қарамастан, бізде нан немесе ұн өнімдері ғылыми-зерттеу институты жоқ. Нан өнімдерінің сапасы халықтың денсаулығы, тағам қауіпсіздігі емес пе? Мысалы, көрші Ресейде Нан пісіру өндірісі ғылыми-зерттеу институты бар, 1932 жылы негізі қаланған. ҒЗИ нан пісіру, ұн өнімдері өндірісі, наубайхана құрал-жабдықтарын әзірлеу саласындағы ғылыми зерттеулермен айналысады. Сондай-ақ институт ғалымдары нан пісіру және макарон өндірісі, экономикасы мен экологиясы бойынша зерттеулер жасайды. Наубайхана ашып, нан пісіретін кәсіпкерлерге кеңес береді, семинар, тренингтер өткізеді.
Жалпы өткен жылы елімізде 506,6 мың тонна нан өндірілген. Оның ішінде бидай ұнының наны – 378,7 тонна. Қара нан – 21,6 мың тонна. Диеталық нан – 586 тонна. 2023 жылы 16 тонна дәнді дақыл жиналған.
Соңғы уақытта ауыл шаруашылығы мен өндіріс саласында үлкен, оң өзгерістер орын алып, қарқынды даму көрсетіп келеді. Аталмыш салалар барда Қазақстан экономикасы тек дами бермек. Атам заманнан ауыл шаруашылығын кәсіп етіп, жер емген халықпыз. Бүгін де сол ата дәстүрімізді жалғастырып, ауыл шаруашылығын дөңгелетіп, сол арқылы ауқымды инвестиция тартып, экономикамызды гүлдендіріп келеміз. Болашақта бұдан да үлкен табыстарға жете беретінімізге сенім мол.