XXI ғасырдың футболы – тек алаңдағы шеберлік пен бапкердің интуициясына ғана емес, үлкен деректер мен жасанды интеллектіге сүйенетін интеллектуал ойынға айналып барады. Бүгінгі таңда футбол клубтары трансфер, жаттығу, ойын тактикасы және маркетинг бойынша алгоритмдер мен сараптамаларға сенеді. Бұл – кездейсоқ үрдіс емес, нақты нәтиже берген әлемдік тәжірибенің жемісі.
Жасанды интеллектіні сәтті енгізген клубтардың қатарында Англияның "Брайтон" мен "Брентфорд", Бельгияның "Юнион Сен-Жилуаз" секілді командалар бар. Олар қаржылай мүмкіндіктері төмен болса да, жоғары лигаларда бәсекеге қабілетті бола алды. Бұл жетістіктің артында – дерекке сүйенген шешім қабылдау пәлсәпасы жатыр.
ЖИ арқылы табысқа жеткен клубтар
Клуб иесі Тони Блум – математик әрі кәсіби покер ойыншысы. Ол 2006 жылы Starlizard аналитикалық компаниясын құрып, футболдағы деректерді терең өңдеу ісін бастап кетті. Бұл компания ойыншылардың физикалық, техникалық, психологиялық және нарықтық мәліметтерін математикалық модель арқылы бағалап, Брайтонның трансферлік саясатына негіз болды.
Нақты мысал:
Иесі – Мэттью Бенхэм, Smartodds компаниясын құрған кәсіпкер. Бұл компания математикалық модельдеу арқылы ойыншылардың сәттілігіне әсер ететін жасырын факторларды анықтайды. Тек ойын статистикасы емес, ойыншының темпераменті, жарақатқа бейімділігі, алаңдағы шешім қабылдау жылдамдығы да ескеріледі.
Нақты тәсілдер:
Бельгия футболындағы феномен команда. 2018 жылы Тони Блум клубтың иесі атанып, дерекке негізделген стратегияны төменгі дивизионда енгізді. Бар болғаны 3 маусымда команда Бельгия лигасында үздік үштікке енді.
Кілт ойыншылар: Дениз Ундав, Виктор Бонифасе, Мохамед Амура — барлығы да аналитикалық модель арқылы таңдалып, кейін үлкен клубтарға сатылды. Бұл модель ойыншының клуб философиясына сәйкестігін ғана емес, даму әлеуетін де есептейді.
Футболда ЖИ қалай жұмыс істейді?
ЖИ ойыншының 100+ параметрін бағалап, оның ойын стилі, жарақат тарихы, психологиялық тұрақтылығы, нарықтағы баға өзгерісі, ұжымға бейімделуі сияқты факторларды есептейді. Бұл – қателікті азайтады, тиімділік әкеледі.
ЖИ қарсылас команданың ойын өрнегін автоматты түрде зерттеп, олардың шабуыл схемасын, прессинг деңгейін, стандарт жағдайлардағы тактиканы модельдейді.
Ойыншыларға орнатылған сенсорлар мен GPS құралдары арқылы жүріс саны, импульс, бұлшық ет кернеуі өлшенеді. ЖИ үлгілері арқылы жарақат қаупі бар сәттер алдын ала болжанады.
ЖИ жанкүйер талғамын талдап, оларға арналған ұсыныстар, билеттер, клуб тауарларын жекелендірілген форматта ұсына алады. Бұл – табысты арттыратын маңызды құрал.
Қазіргі футболда қолданылатын ЖИ және аналитика құралдары
Қолданушылар: Барлық дерлік Еуропа клубтары, FIFA/UEFA бапкерлері
Мүмкіндігі: 500 000+ ойыншы туралы мәлімет, әрбір пас, дриблинг, прессинг әрекеті тіркеледі.
Қолданушылар: Ресей, Қазақстан, Шығыс Еуропа елдерінің клубтары, сонымен қатар жастар академиялары
Артықшылығы: Әр жаттығуды талдап, нақты бөлімге дейін бөліп, түсіндірме жасауға болады
Артықшылығы: Құрылғыны киімге орналастырып, нақты уақыттағы қозғалысты бақылайды
Қолданушылар: Нидерланд, Германия, Франция клубтары, сараптама бөлімдері
Қазақ футболында не істеу керек?
Футболшылардың статистикасы клубтарда шашыраңқы күйде. Оны біріктіретін ҚФФ қолдауымен деректер платформасын құру керек. Мұнда:
Қазіргі футбол бапкерлері мен скауттар дерекпен жұмыс істеуді толық меңгермеген болуы мүмкін. Ол үшін:
Бір-екі клуб (мысалы, "Қайрат", "Ақтөбе" сияқты құрылымы дайын командалар) сараптама бөлімін ашып, ЖИ негізінде трансфер жасау, матчқа дайындалу, жаттығу үлгілерін сынап көре алады. Бұл тәжірибе басқа клубтарға үлгі болады.
Балалар академияларында деректер жинау жүйесін енгізу – ойыншыны 13-14 жастан бастап бақылап, даму жоспарын түзетуге көмектеседі. Әлемдік клубтар осы бағытты басымдық ретінде көреді.
Футбол – бұл енді спорт ғана емес, нақты ғылым. Жасанды интеллект пен үлкен деректер қоры оны кәсіби тұрғыда басқаруға жол ашады. Қазақстан футболы да осы бағытқа бет бұрмаса, тек эмоция мен тәуекелге сеніп, тұрақты нәтиже бере алмайды. Еліміздің нақты шешімдер қабылдайтын, ақылды футбол кезеңіне өтуі уақыт еншісіндегі емес – стратегиялық қажеттілікке айналды. Бүгін басталмаған реформаның нәтижесін ертең күтудің өзі кеш.
Аршат Ораз