Елімізде вич инфекциясын жұқтырғандарға қандай көмек көрсетіледі

1 желтоқсан – Дүниежүзілік АИТВ-ке қарсы күрес күні. Бұл күн бүкіл әлемде иммун тапшылығы синдромы (АИТВ) мен оның негізгі себебі –вич инфекциясы (адамның иммун тапшылығы вирусы) туралы ақпарат таратуға, алдын алу шараларын талқылауға және науқастарға қолдау көрсетуге арналған. Қазақстан 2021 жылдан бастап БҰҰ-ның вич эпидемиясын тоқтатуға бағытталған жаһандық саяси декларациясын қолдап келеді. Бүгінде елімізде вич-пен өмір сүретін адамдардың 82%-ы өз статусын біледі. Науқастардың 88%-ы антиретровирустық ем қабылдайды, сондай-ақ басқаларға вирус жұқтыру қаупі жойылған,  деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі.

АИТВ/ЖИТС инфекциясының тарихы

Бұл ауру алғаш рет 1980 жылдары анықталды. Вирус адам ағзасындағы иммун жүйесіне шабуыл жасап, оның қорғаныш қызметін әлсіретеді. Егер емделмесе, вирус АИТВ-ке айналады, яғни ағза басқа ауруларға қарсы тұра алмайтын деңгейге жетеді. Қазақстанда алғашқы вич инфекциясы 1987 жылы тіркелген. Содан бері мемлекеттің денсаулық сақтау жүйесі аурудың алдын алу және емдеу шараларын күшейтіп келеді.

Қазақстандағы статистика қандай

2023 жылдың соңындағы мәліметтер бойынша, дүниежүзінде шамамен 39 миллион адам вич инфекциясымен күресіп келеді. 76 миллионнан астам адам вирус жұқтырған болса, 40 миллионға жуық адам осы дерттен қайтыс болған. Жыл сайын 1,5 миллион шамасында жұқтыру дерегі тіркеледі. Аталмыш инфекцияны жұқтырғандардың 70%-дан астамы Африка құрлығында, әсіресе Сахараның оңтүстігіндегі аймақта тұрады. Бұл статистика ВИЧ-тің әлі күнге дейін ғаламдық деңгейде үлкен қауіп төндіріп отырғанын көрсетеді.

2024 жылдың деректері бойынша, Қазақстанда ВИЧ инфекциясын жұқтырғандардың жалпы саны 30 мыңнан асады. Олардың ішінде 18-ден 49 жасқа дейінгі азаматтар басым. Еліміздің эпидемиологиялық ахуалы күрделі деп бағаланғанымен, жыл сайын аурудың таралу қарқыны тұрақталып келеді. Бұл мемлекеттің алдын алу шараларын жүйелі түрде жүргізуінің нәтижесі.

Ең көп тіркелген жағдайлар Алматы қаласында, Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Павлодар облыстарында байқалады. Алайда, Орталық Азия елдерімен салыстырғанда Қазақстандағы жағдай айтарлықтай бақылауда тұр.

Вич қалай таралады?

Көпшілік ВИЧ инфекциясының қалай жұғатынынан немесе таралу әдісінен бейхабар болып жатады. Инфекцияның негізгі үш жолмен жұғатынын атап өтейік.

Қан арқылы:

• Инфекция жұқтырған инені немесе шприцті пайдалану (көбінесе есірткі қолданушылар арасында таралады).
• Донорлық қан немесе медициналық құралдардың дұрыс зарарсыздандырылмауы.

Жыныстық қатынас арқылы:

• Қорғаныссыз жыныстық қатынас ең кең таралған жолдардың бірі болып табылады.

Анадан балаға беріледі:

• Жүктілік кезінде, босану кезінде немесе емізу арқылы балаға жұғуы мүмкін.

Трансплантация және хирургия:

• Кейбір жағдайларда, стерильді емес құралдарды қолдану арқылы да жұғуы мүмкін.

Ауру қандай жағдайда ғана таралмайды

Көптеген адамдар ВИЧ инфекциясы күнделікті өмірде оңай беріледі деп қателеседі. Вирус келесі жағдайларда берілмейді:

• Құшақтасу немесе қол алысу кезінде;
• Бірге тамақтанғанда;
• Ортақ дәретхананы немесе бассейнді пайдаланғанда;
• Маса немесе басқа жәндіктердің шағуы.

Бұл аурудың тек белгілі биологиялық сұйықтықтар (қан, ұрық, қынаптық сұйықтық, ана сүті) арқылы ғана берілетінін түсіну маңызды.

ВИЧ инфекциясы мен АИТВ жазыла ма?

Қазіргі таңда ВИЧ инфекциясын толықтай емдейтін дәрі-дәрмек жоқ. Алайда, вирустың ағзаға әсерін төмендететін тиімді антиретровирустық терапия (АРТ) бар. Бұл терапия ВИЧ-ті созылмалы, басқаруға болатын ауруға айналдырады. АРТ қолданған науқастар ұзақ өмір сүріп, белсенді өмір салтын ұстана алады.

Анадан балаға ауру қалай беріледі және оны қалай болдырмауға болады?

Егер ВИЧ жұқтырған әйел тиісті ем қабылдаса, жүктілік кезінде баласына инфекцияның берілу қаупі 1%-дан төмен болады. Алдын алу шаралары:

• Жүктілік кезінде АРТ терапиясын қабылдау;
• Босану кезінде арнайы медициналық бақылау;
• Баланы емшек сүтімен тамақтандырмау.

Бұл шаралар анадан балаға ВИЧ берілуін барынша азайтады.

Ауруды емдеудің қандай әдістері бар

Қазақстанда ВИЧ инфекциясы бар азаматтар тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі аясында ем алады. Емдеудің негізгі тәсілі – антиретровирустық терапия. Оның мақсаты:

• Вирустың ағзадағы санын азайту;
• Иммун жүйесінің қалыпты жұмысын қолдау;
• АИТВ-тің дамуын болдырмау.

Сонымен қатар, психологиялық қолдау мен арнайы диеталар да маңызды рөл атқарады.

ВИЧ инфекциясының таралуын болдырмау үшін келесі шараларды ұстану қажет:

• Қорғаныс құралдарын (мүшеқап) пайдалану;
• Инъекциялық есірткіден бас тарту;
• Жүктілікке дейін және кезінде медициналық тексеруден өту;
• Халық арасында ВИЧ туралы білімді арттыру.

 

Қоғамдағы дискриминация

Вич инфекциясы туралы жеткіліксіз білімнің салдарынан науқастарға деген теріс көзқарас қоғамда әлі де кездеседі. Бұл стигма адамдарды тексеруден немесе емделуден бас тартуға мәжбүр етеді. Сондықтан қоғамда ақпараттық науқандар жүргізу және ВИЧ инфекциясын дұрыс түсіндіру маңызды.

Вич инфекциясы – бұл қазіргі медицина толықтай жеңе алмаған, бірақ басқаруға болатын ауру. Қазақстанда мемлекеттің денсаулық сақтау саласында атқарылып жатқан шаралары бұл аурумен өмір сүріп жатқан азаматтарға үміт сыйлайды. Алдын алу мен ақпараттандыру арқылы қоғамды сауатты етіп, инфекцияның таралуын азайтуға болады. Ең бастысы – ВИЧ жұқтырған адамдарды қоғамнан оқшауламау, оларға қолдау көрсету және емдеу мүмкіндігін ұсыну.

Адамның иммун тапшылығы вирусы (АИТВ) жаһандық денсаулық сақтау саласындағы ең өзекті мәселелердің бірі болып қала береді. Вируспен күресу үшін әлем елдері түрлі стратегияларды қолданады, және кейбір елдер АИТВ инфекциясын емдеу мен алдын алу бойынша озық тәжірибелерімен ерекшеленеді. Бұл мақалада АИТВ инфекциясын емдеу әдістері жоғары деңгейде дамыған елдер, олардың стратегиялары, сондай-ақ шетелдердегі инфекция жағдайы туралы баяндалады.

Вич жұқтырған азаматтарға жан-жақты медициналық және әлеуметтік қолдау көрсетіледі. Бұл шаралар олардың денсаулығын сақтау, өмір сүру сапасын арттыру және қоғамға толыққанды интеграциялануына бағытталған.

Медициналық көмек

• Антиретровирустық терапия (АРТ): АИТВ жұқтырған барлық науқастарға АРТ тегін негізде ұсынылады. Бұл терапия вирустың көбеюін тежеп, иммундық жүйенің қызметін қолдауға мүмкіндік береді.
• Диагностика және мониторинг: АИТВ инфекциясының диагностикасы, оның ішінде CD4 жасушаларының деңгейін және вирус жүктемесін анықтау, тегін жүргізіледі. Бұл емдеу тиімділігін бақылауға және қажет болған жағдайда терапияны түзетуге мүмкіндік береді.
• Паллиативтік көмек: Аурудың соңғы сатыларында науқастарға симптоматикалық ем, психологиялық және әлеуметтік қолдау көрсетіледі. Паллиативтік көмек үй жағдайында, ауруханада немесе хосписте ұйымдастырылады.

Әлеуметтік қолдау

• Психологиялық кеңес беру: АИТВ жұқтырған адамдарға және олардың отбасыларына психологиялық қолдау көрсетіледі. Бұл олардың эмоционалдық жағдайын жақсартуға және қоғамдағы стигма мен дискриминацияны жеңуге көмектеседі.
• Әлеуметтік қызметтер: Әлеуметтік жұмыскерлер науқастарға тұрғын үй мәселелері, қаржылық көмек және басқа да әлеуметтік сұрақтар бойынша қолдау көрсетеді.

Құқықтық қолдау

• Құқықтық кеңес беру: АИТВ жұқтырған адамдарға өз құқықтарын қорғау және заңдық мәселелерді шешу бойынша кеңес беріледі.
• Құқықтық қорғау: Стигма мен дискриминация жағдайларында науқастарға құқықтық көмек көрсетіледі.

Алдын алу және ақпараттандыру

• Тегін және анонимді тестілеу: Қазақстанда кез келген азамат АИТВ инфекциясына тегін және анонимді түрде тексеріле алады. Бұл үшін арнайы сенім пункттері мен достық кабинеттері жұмыс істейді.

Ақпараттық-білім беру материалдары:

Халық арасында АИТВ инфекциясының алдын алу, берілу жолдары және қорғану әдістері туралы ақпараттық материалдар таратылады.

Үкіметтік емес ұйымдардың (ҮЕҰ) қатысуы

Қазақстанда АИТВ жұқтырған адамдарға қолдау көрсететін ҮЕҰ белсенді жұмыс істейді. Олар медициналық, әлеуметтік және құқықтық көмек көрсетіп, науқастардың қоғамға интеграциялануына жәрдемдеседі.

Халықаралық ұйымдардың қолдауы

БҰҰ Даму бағдарламасы (БҰҰДБ) сияқты халықаралық ұйымдар Қазақстанда АИТВ инфекциясымен күреске өз үлесін қосуда. Олар зертханалық жабдықтармен қамтамасыз ету, профилактика және емдеу сапасын арттыру бойынша қолдау көрсетеді.

АИТВ инфекциясын емдеу және алдын алу бойынша дамыған елдерге шолу

АҚШ АИТВ инфекциясын емдеу және зерттеу саласында көшбасшы болып табылады.

• Алдыңғы қатарлы терапия:
  АҚШ-та АИТВ инфекциясын емдеу үшін антиретровирустық терапия (АРТ) кеңінен қолданылады. Заманауи дәрі-дәрмектердің арқасында вирустың ағзадағы деңгейі соншалықты төмендейді, ол тіпті қан анализдерінде анықталмауы мүмкін.
• PrEP және PEP қолдану:
  Препексия (PrEP) – АИТВ-ны алдын алудың тиімді әдістерінің бірі. АҚШ-та бұл әдіс жоғары қауіпті топтар арасында кеңінен қолданылып, инфекцияның таралуын айтарлықтай азайтты. Постконтактты профилактика (PEP) шұғыл жағдайларда, мысалы, қауіпсіз емес қатынастан кейін немесе медициналық қызметкерлер арасында қолданылады.
• Зерттеу жұмыстары:
  АҚШ-тың ғылыми-зерттеу институттары АИТВ инфекциясын толық емдеудің жаңа әдістерін іздестіруде. Мысалы, гендік терапия және вирусты ағзадан толық жою жолдары бойынша зерттеулер қарқынды жүргізіліп жатыр.

Швейцария – АИТВ инфекциясын басқару мен алдын алу саласындағы үлгілі елдердің бірі.

• АИТВ-пен өмір сүретін адамдарды қолдау:
  Елдегі медициналық сақтандыру жүйесі барлық АИТВ инфекциясын жұқтырған адамдарды тегін терапиямен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, арнайы психологиялық және әлеуметтік қызметтер де ұсынылады.
• Тест жүйесі:
  Швейцарияда АИТВ тестілеу пункттері өте қолжетімді, ал тестілеу нәтижелері құпия түрде беріледі. Бұл адамдарды өз денсаулығын ертерек тексеруге ынталандырады.

Ұлыбритания АИТВ инфекциясын алдын алу және емдеу шараларын сәтті жүзеге асыруда.

• Денсаулық сақтау жүйесі:
  Ұлыбританияның Ұлттық денсаулық сақтау қызметі (NHS) АИТВ-ны тегін тестілеуді, профилактика мен емдеуді қамтамасыз етеді. PrEP бағдарламасы жоғары қауіпті топтар үшін қолжетімді.
• Қоғамдық сауаттылық:
  Елде АИТВ туралы ақпараттандыруға ерекше мән беріледі. Жастар арасында жыныстық сауаттылықты арттыру бағдарламалары жүзеге асырылып, қауіпті мінез-құлықтан аулақ болуға үйретіледі.

Германияда АИТВ инфекциясының таралуын шектеу үшін кешенді тәсілдер қолданылады.

• Тегін тестілеу мен ем:
  Германияда АИТВ инфекциясын тегін диагностикалау және емдеу медициналық сақтандыру жүйесі арқылы жүзеге асады. Бұл елде АРТ-ты қолдану науқастардың өмір сапасын жақсартып, аурудың асқынуын тежейді.
• Мемлекеттік қолдау:
  Ел үкіметі АИТВ жұқтырған адамдарға толық әлеуметтік қолдау көрсетіп, стигма мен дискриминацияны азайтуға бағытталған шараларды жүзеге асырады.

Австралия АИТВ инфекциясын емдеу мен алдын алу шараларын сәтті іске асырған елдердің бірі.

• Инфекцияның таралуын тежеу:
  АИТВ-ны ерте анықтау және PrEP пайдалану арқылы Австралия инфекцияның жаңа жағдайларын айтарлықтай төмендетті.
• Ақпараттық науқандар:
  Елдегі қоғамдық денсаулық сақтау бағдарламалары АИТВ-ға қатысты мифтерді жойып, адамдарды тестілеу мен профилактикаға ынталандырады.

Африка

Сахараның оңтүстігіндегі Африка елдері АИТВ инфекциясының таралуы бойынша әлі де бірінші орында тұр. Жаңа жағдайлардың 70%-ы осы аймақта тіркеледі. Дегенмен, халықаралық ұйымдардың көмегімен Африка елдерінде АРТ қолжетімділігі артып келеді.

Азия

Азия елдерінде АИТВ жұқтыру жағдайлары салыстырмалы түрде төмен. Алайда кейбір аймақтарда есірткі қолдану мен қорғалмаған жыныстық қатынас арқылы вирус таралу қаупі бар.

Еуропа

Еуропа елдерінде АИТВ инфекциясын басқару деңгейі жоғары. Шығыс Еуропа мен Орталық Азия аймақтарында вирустың таралу қарқыны сәл жоғары болғанымен, алдын алу шаралары қарқынды жүргізілуде.

АИТВ инфекциясын емдеу саласындағы жетістіктер

• Антиретровирустық терапияның дамуы:
  АРТ қолдану арқылы АИТВ инфекциясын созылмалы ауру ретінде басқаруға мүмкіндік бар. Бұл терапия вирустың көбеюін тоқтатып, иммун жүйесін нығайтады.
• Гендік терапия:
  Кейбір зерттеулер АИТВ-ны гендік өзгерістер арқылы емдеудің тиімді әдістерін іздеуде. Бұл бағыттағы жетістіктер болашақта ауруды толықтай жоюға үміт береді.
• Вакцина:
  Қазіргі уақытта АИТВ-ға қарсы тиімді вакцина жасау бағытында ауқымды зерттеулер жүргізіліп жатыр. Бұл жаһандық денсаулық сақтау саласындағы маңызды қадамдардың бірі.

Шетелдік тәжірибені Қазақстанға бейімдеу

Қазақстан АИТВ инфекциясын алдын алу мен емдеу бойынша белгілі бір жетістіктерге жетті. Дегенмен, шетелдік тәжірибені қолдану арқылы келесі бағыттарды жақсартуға болады:

• Тестілеу пункттерінің санын арттыру;
• PrEP және PEP бағдарламаларын енгізу;
• Қоғамдық ақпараттандыру науқандарын күшейту;
• АРТ қолжетімділігін арттыру.

АИТВ инфекциясымен күресу әлем елдерінің алдында тұрған маңызды міндет болып қала береді. Дамыған елдердің тәжірибесі – бұл ауруды басқарудың тиімді жолдарын көрсететін үлгі. АРТ қолжетімділігі, PrEP қолдану, тестілеу және ақпараттық науқандар сияқты шаралар инфекцияның таралуын тежеп, науқастардың өмір сапасын жақсартуға көмектеседі.

Қазақстан үшін шетелдік озық тәжірибелерді қолдану халықтың денсаулығын жақсарту мен аурудың таралуын болдырмау үшін маңызды қадам болмақ. АИТВ-мен күресу тек медициналық емес, сонымен қатар әлеуметтік ынтымақтастықты қажет ететін кешенді процесс.

Жақыныңыздан вич инфекциясы табылса не істеу керек?

Жақыныңызға иммун тапшылығы вирусы диагнозы қойылғанда, бұл жаңалық көбіне абыржу, қорқыныш сезімдерін тудырады. Мұндай жағдайда дұрыс әрекет ету, жақыныңызға қолдау көрсету және жағдайды саналы түрде қабылдау өте маңызды. Вич-пен өмір сүру бүгінде толыққанды әрі ұзақ өмір сүруге кедергі емес екенін ескеру қажет.

Сабыр сақтаңыз және сенімді ақпаратқа сүйеніңіз

Ең алдымен, ВИЧ туралы нақты, ғылыми негізделген ақпарат жинап, оны түсінуге тырысыңыз. Қоғамда ВИЧ туралы көптеген мифтер мен қате пікірлер бар. Осы ауруға қатысты шынайы білім сізге де, жақыныңызға да жағдайды дұрыс бағалап, үрей мен стигмадан арылуға көмектеседі. Мына негізгі деректерді есте ұстаңыз:

• ВИЧ жұқтыру өлім жазасы емес, ол дұрыс емдеу арқылы бақылауға болатын созылмалы ауру.
• Антиретровирустық терапия (АРТ) арқылы ВИЧ-пен өмір сүретін адамдар толыққанды, ұзақ өмір сүре алады.
• ВИЧ күнделікті өмірде (қол алысу, ортақ заттарды қолдану, құшақтасу) берілмейді.

Жақыныңызды қолдаңыз

Жаңа диагнозды қабылдау жақыныңыз үшін оңай болмауы мүмкін. Оны эмоционалды түрде қолдаңыз:

• Тыңдаңыз: Жақыныңыздың сезімдері мен ойларын тыңдап, оның жан күйзелісін түсінуге тырысыңыз. Оны кінәламай, түсіністікпен қараңыз.
• Қолдау көрсетіңіз: "Сен жалғыз емессің, біз бәрін бірге жеңеміз" деп қолдау сөздерін айтыңыз.
• Оң көзқарас танытыңыз: Диагноз өмірдің аяқталғанын білдірмейтінін, оны дұрыс емдеу арқылы толыққанды өмір сүруге болатынын жеткізіңіз.

Медициналық көмекке жүгініңіз

АИТВ/ЖИТС диагнозы қойылғаннан кейін ең маңызды қадам – дұрыс емді бастау:

• Антиретровирустық терапияны бастау: Жақыныңызға дәрігерге баруды және антиретровирустық терапия (АРТ) қабылдауды ұсыныңыз. Бұл терапия вирустың ағзада таралуын тоқтатып, иммунитетті нығайтады.
• Тұрақты бақылау: Жақыныңыз дәрігермен байланыста болып, вирустың деңгейін бақылап отыруы қажет (CD4 жасушалары мен вирус жүктемесін тексеру арқылы).

Құпия сақтаңыз

Қандай да бір тұлғаның вич инфекциясын жұқтырғаны құпия сақталуы тиіс екенін білгеніңіз жөн. Жақыныңыздың рұқсатынсыз бұл туралы басқа адамдарға айтпаңыз. Оның жеке өміріне деген құрмет маңызды, себебі қоғамда әлі де ВИЧ-пен өмір сүретін адамдарға қатысты жағымсыз пікірлер жиі айтылады.

Қауіпсіздік шараларын қолға алыңыз

Сіз жақыныңызбен бірге өмір сүргенде және байланыста болғанда, вирустың күнделікті әрекеттер арқылы таралмайтынын есте ұстаңыз. Дегенмен, қауіпсіздік шараларын сақтау маңызды:

• Қанды, дене сұйықтықтарын қамтитын жағдайларда (мысалы, жараларды тазалау кезінде) қолғап қолданыңыз.
• Тек жеке пайдалануға арналған құралдарды (қырыну құралдары, тіс щеткасы) бөліспеңіз.

Психологиялық қолдау іздеңіз

Диагноз жақыныңызға ғана емес, сізге де эмоциялық әсер етуі мүмкін. Сондықтан:

• Психолог немесе кеңесшіден көмек сұраңыз. ВИЧ-пен өмір сүретін адамдарға және олардың жақындарына арналған арнайы психологиялық қызметтер бар.
• ВИЧ-пен өмір сүретін адамдардың қолдау топтарына қосылыңыз. Бұл топтарда сіз пайдалы ақпарат, тәжірибе және эмоционалдық қолдау ала аласыз.

Денсаулыққа көңіл бөліңіз

ВИЧ инфекциясын басқару үшін жақыныңыздың жалпы денсаулығына көңіл бөлу маңызды:

• Дұрыс тамақтану: Иммунитетті қолдау үшін дәрумендер мен минералдарға бай тағамдарды тұтыну қажет.
• Спорт және белсенділік: Қалыпты физикалық белсенділік денсаулықты нығайтады.
• Ұйқы және демалыс: Толыққанды ұйқы және стресс деңгейін азайту иммундық жүйені қолдайды.

Алдын алу шараларын үйреніңіз

Жақыныңызбен тығыз қарым-қатынаста болсаңыз, инфекцияның сізге жұғуын болдырмау үшін алдын алу шараларын қабылдаңыз:

• PrEP қолданыңыз: Егер сіз жоғары қауіпті аймақта болсаңыз, ВИЧ-ке қарсы профилактикалық дәрі-дәрмектерді қабылдау туралы дәрігерден кеңес алыңыз.
• Тұрақты тексеру: Сіз және жақыныңыз үнемі ВИЧ бойынша тест тапсырып, денсаулығыңызды бақылаңыз.

Қоғамдағы вич-ке қатысты теріс пікірлер мен таптаурын көзқарасты жоюға үлес қосыңыз:

• Басқа адамдарға ВИЧ туралы шынайы ақпарат беріп, олардың қате түсініктерін түзетуге тырысыңыз.
• Вич-пен өмір сүретін адамдарды кемсітуге жол бермеңіз. Олар да қоғамның толыққанды мүшелері екенін есте ұстаңыз.