Соңғы онжылдықта білім беру саласы әлем бойынша үлкен өзгерістерге ұшырады. Технологиялық прогресс, жаһандану, еңбек нарығындағы сұраныстың өзгеруі мен пандемия секілді факторлар дәстүрлі оқыту тәсілдерін қайта қарауға мәжбүр етті. Бұл өзгерістер оқытудың мазмұны мен формасын ғана емес, мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынасты да түбегейлі өзгертті. El.kz ақпараттық агенттігінің тілшісі әлемдегі және еліміздегі білім беру саласындағы жаңашылдықтар мен оқытудың заманауи әдістеріне тоқталып, тақырыпты кеңінен қарастыруға тырысты.
Сандық технологиялардың ықпалы қандай?
Цифрлық технологиялар білім берудің ажырамас бөлігіне айналды. Электронды оқулықтар, онлайн платформалар, цифрлы зертханалар, білім беру қосымшалары оқушылардың білімге қол жеткізу мүмкіндігін кеңейтті.
Пандемия кезінде енгізілген онлайн оқыту бүгінде толықтай жоғалып кеткен жоқ. Керісінше, ол гибридті форматқа ұласты. Яғни, дәстүрлі және онлайн оқыту әдістері бірге қолданылып келеді. Бұл тәсіл:
- оқушының өз бетімен білім алу қабілетін арттырады;
- уақыт пен орынды тиімді басқаруға мүмкіндік береді;
- цифрлық сауаттылықты дамытады.
Смартфондар мен планшеттер арқылы оқыту - қазіргі заманның басты трендтерінің бірі. Оқушылар кез келген уақытта, кез келген жерде білім ала алады. Мәселен, арнайы қосымшалар арқылы тілді үйрену, тесттер тапсыру, видео-сабақтар көру кеңінен қолданылып жүр.
Ал бұрынғы «бір сынып – бір бағдарлама» жүйесі бүгінде өзектілігін жоғалтып отыр. Оның орнына оқушының жеке ерекшеліктеріне сай жасалған оқу жолдары пайда болды. Олар:
- Бейімделген оқыту (Adaptive Learning) – арнайы бағдарламалар оқушының білім деңгейін сараптап, соған сай тапсырма береді.
- Құзыреттілікке негізделген оқыту (Competency-Based Learning) – оқушы тақырыпты толық меңгермейінше, келесі кезеңге өте алмайды.
- STEM және STEAM бағдарламалары – ғылым, технология, инженерия, өнер және математика бағыттарын біріктіріп, оқушыларды сыни ойлауға, жобамен жұмыс істеуге, креативті болуға үйретеді.
Интерактивті және тәжірибеге негізделген оқыту жайлы не білеміз?
Ойын арқылы оқыту (Gamification)
Ойын элементтері оқушылардың мотивациясын арттырады. Мәселен:
- ұпай жинау жүйесі;
- деңгейлер бойынша өту;
- марапаттар мен мадақтамалар.
Виртуалды шындық (VR) және толықтырылған шындық (AR)
Бұл технологиялар арқылы оқушылар тарихи оқиғаларды «көріп», анатомияны зерттеп, арнайы тәжірибелерді «жасайды». Яғни, теория мен тәжірибе арасындағы алшақтық азаяды.
Жобалық оқыту (Project-Based Learning)
Оқушылар топпен немесе жеке түрде нақты бір мәселені зерттеп, шешім ұсынады. Бұл:
- зерттеушілік дағдыны дамытады;
- жауапкершілікті күшейтеді;
- өз ойын дәлелдеп айту қабілетін арттырады.
Мұғалім рөлінің өзгеруі байқалады ма?
Бүгінде мұғалім білім беруші ғана емес, ментор, бағыттаушы, психологиялық қолдау көрсетуші рөлін де атқарады. Мұғалімдердің цифрлық сауаттылығын арттыру, кәсіби дамуға тұрақты жағдай жасау білім беру сапасының маңызды көрсеткіші болып табылады. Мұғалімдер мен оқушылар үшін білім алу ешқашан тоқтамайды. Курстар, вебинарлар, онлайн сертификаттар үздіксіз кәсіби даму мен жеке өсуге жол ашады.
Қазіргі білім жүйесі академиялық білім берумен шектелмейді. Эмоционалдық интеллект, коммуникативтік дағдылар, топпен жұмыс, көшбасшылық қасиеттерді дамыту оқу процесінің маңызды бөлігіне айналды. Бұл үшін:
- пікірталас сабақтары;
- дебат клубтары;
- психологиялық тренингтер ұйымдастырылады.
Қазақстандағы білім беру жүйесіндегі стратегиялық өзгерістер қандай?
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі соңғы онжылдықта бірқатар реформаны бастан өткерді. Олардың қатарында:
Бұл модель оқушылардың білімді терең әрі жүйелі игеруіне бағытталған. Қазіргі таңда 12 жылдық білім беруге кезең-кезеңімен көшу жүзеге асырылып жатыр.
2016 жылдан бастап мектеп бағдарламалары жаңартылған мазмұнға ауыстырылып келеді. Бұл өзгеріс оқушыны тек білім алушы емес, белсенді зерттеуші, шығармашыл тұлға ретінде қалыптастыруға бағытталады.
Негізгі өзгерістер:
Қазақстан PISA, TIMSS секілді халықаралық зерттеулерге қатысу арқылы өз білім жүйесінің тиімділігін сырттан бағалауға мүмкіндік алып отыр. Бұл ретте еліміздің стратегиялық мақсаты оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру деуге болады.
Қазақстан 2009 жылдан бастап халықаралық PISA (Programme for International Student Assessment) және TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) зерттеулеріне тұрақты түрде қатысып келеді. Бұл зерттеулер оқушылардың функционалдық сауаттылығын бағалауды көздейді.
PISA зерттеулері 15 жасар оқушылардың оқу, математика және жаратылыстану ғылымдары саласындағы білімдерін бағалайды. Қазақстан 2022 жылғы PISA зерттеуінде математикадан 46-орын, оқу сауаттылығынан 61-орын, жаратылыстану ғылымдарынан 49-орын алды. Бұл нәтижелер 2018 жылмен салыстырғанда оң өзгерістерді көрсетеді. Әсіресе жаратылыстану ғылымдары саласында 26 ұпайға өсу байқалды.
TIMSS зерттеулері математика және жаратылыстану ғылымдары саласындағы білімді бағалайды. Қазақстан TIMSS зерттеулеріне қатысу арқылы оқу бағдарламаларын, оқыту әдістерін және мұғалімдерді даярлау бағдарламаларын жетілдіруге мүмкіндік алды.
Елімізде оқытудың қандай жаңа әдістері мен техникалары қолданылады?
Жаңа білім беру мазмұны оқу жоспарын ғана емес, оқыту әдістерін де өзгертуді талап етеді. Қазіргі таңда Қазақстан мектептерінде қолданылып жүрген заманауи әдістерге тоқталайық:
Сын тұрғысынан ойлау технологиясы
Оқушыларға ақпаратты жай қабылдап қана қоймай, оны талдау, салыстыру, бағалау, қорытынды шығару қабілетін дамытатын әдіс. Мұғалім ақпарат беруші емес, бағыт беруші рөлінде көрінеді.
Цифрлық технологияларды қолдану
- BilimLand, Kundelik.kz, Daryn.online сынды платформалар кеңінен қолданылады.
- Виртуалды шындық (VR), бейнесабақтар, онлайн тесттер оқушылардың қызығушылығын оятып, оқуға мотивация береді.
- Пандемия кезінде қашықтан оқыту платформаларының дамуы (Zoom, Google Classroom) жаңа мүмкіндіктерге жол ашты.
Аралас оқыту (Blended learning)
Дәстүрлі сабақ пен онлайн оқытудың тиімді элементтерін біріктіре отырып оқушының білімін жетілдіру тәсілі.
Инклюзивті білім беру
Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды жалпы білім беру ортасына қосу – инклюзивті оқытудың басты мақсаты. Бұл бағытта Қазақстанда инклюзивті сыныптар саны артып, мұғалімдерге арнайы оқыту курстары ұйымдастырылуда.
Заманауи оқыту әдістерін тиімді қолдану үшін мұғалімдердің де кәсіби дамуы басты назарда. Бұл бағытта:
- Назарбаев Зияткерлік мектептерінің тәжірибесі кеңінен қолданылуда.
- Мұғалімдер «Өрлеу» ұлттық орталығы, халықаралық курстар мен онлайн платформалар арқылы үздіксіз кәсіби даму мүмкіндігіне ие.
- 2021 жылдан бастап «Педагог мәртебесі туралы» заң аясында мұғалімдерге қолдау артып, жалақы көтеріліп, жүктемесі азайтылды.
Қазақстандағы білім беру саласы қарқынды жаңғырып келеді. Жаңа оқыту әдістері мен технологиялары арқылы еліміз жаһандық білім кеңістігіне кірігу жолында нақты қадамдар жасап отыр. Бұл өзгерістердің негізінде жүйелік реформалар ғана емес, мұғалімдердің кәсіби дамуы мен оқушының тұлғалық қалыптасуына бағытталған жаңа көзқарас жатыр. Алдағы уақытта бұл бағыттағы жұмыстар тереңдей түсіп, сапалы білім дамыған мемлекеттің негізі болатыны сөзсіз.