Қазіргі таңда электромобильдер (ЭМ) әлемдік көлік нарығында қарқынды дамып, жанармаймен жүретін дәстүрлі көліктерге балама ретінде ұсынылып жатыр. Бұл технология климаттың өзгеруі, экологиялық мәселелер және тұрақты даму мақсаттарына жету үшін маңызды рөл атқаруда. Электромобильдердің жаһандық дамуы, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері, Қазақстанда электромобильдерді енгізудің тиімділігі мен кемшіліктері туралы ізденіп көрдік.
Электромобильдер нарығы: Әлемді жаулап алу үдерісі
Электромобильдер нарығы соңғы он жылда айтарлықтай өсім көрсетті. Tesla, BYD, Volkswagen, Nissan және басқа да ірі автоөндірушілер электромобиль өндірісіне үлкен инвестиция салуда. 2023 жылы электромобильдер әлемдік автонарықтың шамамен 15%-ын құрады, ал 2030 жылға қарай бұл көрсеткіш 50%-дан асуы мүмкін.
Электромобильдердің қарқынды дамуының негізгі себебі – климаттың өзгеруімен күресу қажеттілігі. Көптеген елдер көміртегі шығарындыларын азайтуға бағытталған стратегиялар қабылдауда. Мысалы, Еуропа елдері мен Қытай 2035 жылдан бастап іштен жану қозғалтқыштары бар көліктерді сатуға тыйым салуды жоспарлап отыр.
Электромобильдердің танымалдығының өсуіне ықпал ететін факторлар:
Нарық көшбасшылары:
2035 жылға қарай көптеген елдер бензин және дизель қозғалтқышымен жүретін көліктердің сатылымына шектеу қоймақ, бұл электромобильдерге көшу қарқынын одан әрі жеделдетеді.
Электромобильдің пайдасы бар ма?
Электромобильдер көптеген артықшылықтарға ие болғанымен, олардың кемшіліктері де бар. Технологияның дамуымен бұл мәселелердің біразы шешімін тауып жатыр.
Электромобильдердің негізгі артықшылықтары:
Кемшіліктері:
Ғылыми зерттеулер батареялардың қызмет ету мерзімін ұзартуға және зарядтау уақытын азайтуға бағытталған.
Қазақстанда электромобильдер тиімді ме?
Қазақстан – табиғи ресурстарға бай мемлекет болғанымен, көлік секторының экологияға әсерін азайту қажет. Елде электромобильдердің дамуы жаңа басталып келеді, бірақ бірнеше факторлар оның кең таралуына әсер етеді.
Қазақстан билігі электромобильдердің импорты мен өндірісін ынталандыру үшін түрлі салықтық жеңілдіктер ұсынуда.
Зарядтау инфрақұрылымы дамып, Алматы, Астана, Шымкент қалаларында зарядтау станциялары орнатылуда.
Суық климат батарея өнімділігіне әсер ететіндіктен, арнайы жылыту жүйелері бар батареялар қолданылуы тиіс.
Қазақстанда электромобильдер экологиялық және экономикалық тұрғыдан тиімді, бірақ зарядтау станцияларын көбейту және технологияны бейімдеу қажет.
Электромобильдердің болашағы қандай?
Электромобильдер – болашақтың көлігі. Инновациялар оларды қолжетімді әрі тиімді етеді.
Қолжетімділік: Батарея бағасының арзандауы электромобильдердің қолжетімділігін арттырады.
Жылдам зарядтау: 10 минут ішінде толық зарядталатын жүйелер пайда болуда.
Жоғары өнімді батареялар: Бір зарядпен 1000 км жүру мүмкіндігі қарастырылуда.
Ақылды зарядтау жүйелері: Үйде қуаттау мүмкіндігі артуда.
Электромобильдер – экологияны қорғау, үнемділік және көлік технологияларының болашағы. Көптеген елдерде электромобильдер 2050 жылға қарай көліктердің басым бөлігін құрайды.
Автомобиль өнеркәсібінің сарапшысы Артур Мискарян «Курсив Авто» үшін келтірген мәліметтерге сәйкес, 2024 жылдың 1 қарашасына қарай Қазақстандағы электромобильдердің үлесі жеңіл автокөліктер паркі көлемінің небәрі 0,27%-ын ғана құрады. Мискарянның пікірінше, мұндай көлікке деген сұраныстың төмен болуы тек зарядтау инфрақұрылымының жеткілікті деңгейде дамымауымен байланысты емес. Оның айтуынша, бұл үрдіске сондай-ақ елдің географиялық ерекшеліктері, климаттық жағдайы және жолдардың жалпы сапасы да ықпал етеді. Сонымен қатар, баға факторы да маңызды рөл атқарады.
«Әдетте, көлемі мен класы жағынан ұқсас электромобиль бензин немесе дизель қозғалтқышы бар көлікке қарағанда 1,5-2 есе қымбат тұрады. Әлемдік автоөнеркәсіп бұл теңгерімсіздікті технологиялық себептерге байланысты жылдар бойы еңсере алмай келеді», – деп түсіндірді сарапшы.
Қазақстандық автомобиль бизнесі қауымдастығының (ҚАБҚ) президенті Владимир Герасименконың пікірінше, өткен жылы электромобильдердің сатылымы төмендегенімен, 2025 жылы олардың сұранысы артады.
«Бұл үрдіс электромобильдердің танымалдылығының артуымен, олардың төмен пайдалану шығындарымен, импорт кезінде баж салығы мен салықтардан босатылуымен, таксопарктердің электр көліктеріне көшуімен, сондай-ақ жаңа ресми дилерлік орталықтардың ашылуы және модельдік қатардың кеңеюімен байланысты», – деп атап өтті Герасименко.
Оның айтуынша, бұл үрдіске дизель отыны мен бензин бағасының электр қуатымен салыстырғандағы айырмашылығы да қосымша ықпал етеді.
«Мысалы, 2025 жылдың қаңтар айында орташа көлемдегі электромобильді жылдам зарядтау станциясында 80%-ға дейін қуаттау үшін 40 минут жеткілікті болды және бұл шамамен 2000 теңгені құрады. Дәл сондай бензин қозғалтқышы бар көлікке отын құю үш-төрт есе қымбатқа түседі. Сонымен қатар, бензин мен дизель отыны бағасының мемлекеттік реттеуінің жойылуына байланысты өзгерістерді ескере отырып, электр көліктері мен іштен жану қозғалтқыштары бар көліктерді қуаттау арасындағы баға айырмашылығы ұлғая береді. Бұл да электромобильдердің сатылымын ынталандыратын фактор болады», – деп қорытындылады ҚАБҚ президенті.
Қай автомобильді сатып алу тиімдірек – дәстүрлі ме, әлде электрлі ме?
Электромобильдер бастапқыда іштен жану қозғалтқышы бар (ІЖҚ) көліктерге қарағанда қымбатырақ. Бұл олардың өндірісінде қолданылатын жоғары технологиялар мен қымбат аккумулятор батареяларына байланысты. Дегенмен, бұл айырмашылық пайдалану шығындарының төмендігі есебінен 1,5-2 жылда өтеледі.
Бірінші артықшылығы – техникалық қызмет көрсету құнының төмендігі.
Электрлі көліктерде қозғалтқыш майын, ауа мен май сүзгілерін ауыстырудың қажеті жоқ. Трансмиссия жүйесі қарапайым, қозғалтқыштың қозғалмалы бөліктері аз болғандықтан, механикалық ақаулардың пайда болу ықтималдығы төмен.
Жанармай шығынына қатысты үнемділік.
Электромобильдер электр қуатын тұтынады, ал электр бағасы жанармаймен салыстырғанда әлдеқайда арзан. Егер көлік иесі үйде немесе кеңседе арнайы зарядтау станциясын орнатса, бұл шығындар тіпті минималды деңгейге дейін азаяды.
Экологиялық тазалық және салықтық жеңілдіктер.
Электромобильдер көмірқышқыл газын (CO₂) шығармайды, сондықтан қоршаған ортаны ластамайды. Кейбір елдерде және аймақтарда экологиялық таза көлік құралдарына салық жеңілдіктері, тегін автотұрақтар, ақылы жолдарда немесе арнайы экологиялық аймақтарда жүруге рұқсат беру сияқты артықшылықтар ұсынылады.
Бір зарядпен қанша шақырым жүруге болады? Зарядтау қанша тұрады?
Электромобильдің бір толық зарядпен жүретін қашықтығы моделіне, аккумулятор сыйымдылығына және жүргізу стиліне байланысты. Қазіргі заманғы электромобильдер 300-600 км аралығында жүре алады.
Қала жағдайында пайдалану тиімділігі:
Орташа есеппен қала тұрғындары күн сайын 45-50 км жол жүреді. Яғни, электромобильді әр 3-5 күнде бір рет зарядтау жеткілікті.
Зарядтау құны:
Электромобильді толығымен зарядтау жанармайға кететін шығынмен салыстырғанда әлдеқайда арзан. Толық зарядтау құны электр тарифіне байланысты есептеледі, бірақ көп жағдайда жанармай құнынан 3-4 есе төмен болады.
Электромобильді қанша уақытта зарядтауға болады?
Зарядтау әдістері:
Электромобильді зарядтау уақыты қуат көзіне және зарядтау құрылғысының түріне байланысты.
Жылдам зарядтау станциялары (DC зарядтау):
Үйде немесе кеңседе баяу зарядтау (AC зарядтау):
Техникалық қызмет көрсету қаншалықты жиі қажет?
Электромобильдерге жоспарлы техникалық қызмет көрсету (ТҚК) іштен жану қозғалтқышы бар көліктерге қарағанда сирек қажет.
Әр 10 000-15 000 км сайын немесе жылына бір рет:
Кейде қажет болатын ауыстырулар:
Электромобильдерде май ауыстырудың, отын сүзгілерін, свечаларды жаңартудың қажеті жоқ, бұл қызмет көрсету шығындарын айтарлықтай азайтады.
Қыс мезгілінде электромобильмен жүруге бола ма?
Электромобильдер төмен температураларға төзімді.
Арнайы жылыту жүйелері:
Көптеген электромобильдерде батареяны жылыту және салқындату жүйелері бар. Бұл технология батареяның тиімділігін сақтауға және қыста жұмысын тұрақтандыруға мүмкіндік береді.
Қысқы айларда жүріс қоры 20-30%-ға қысқаруы мүмкін, себебі:
Қысқы маусымда электромобильді дұрыс пайдалану кеңестері:
Электромобиль апат кезінде қауіпсіз бе?
Жоғары кернеулі жүйелердегі қауіпсіздік:
Электромобильдерде апат болған жағдайда жоғары вольтты қуат көзін автоматты түрде ажырататын жүйе бар. Бұл қысқа тұйықталу мен өрттің алдын алуға көмектеседі.
Күшейтілген батарея қорғанысы:
Электромобильдердің аккумуляторы берік қаңқамен қорғалған, бұл соқтығыс кезінде оның зақымдануын азайтады.
Жол қауіпсіздігін сақтау маңызды:
Электромобильдерде қозғалтқыштың дыбысы жоқ болғандықтан, жаяу жүргіншілер оларды байқамай қалуы мүмкін. Сондықтан, қала ішінде сақтық шараларын күшейту және жылдамдықты бақылау қажет.
Электромобильдер – экономикалық, экологиялық және технологиялық тұрғыдан тиімді көлік құралы. Олар: Жанармай шығынын үнемдейді. Техникалық қызмет көрсетуге аз қаражат жұмсалады. Қоршаған ортаға зиянды қалдық шығармайды. Қазіргі заманғы қауіпсіздік жүйелерімен жабдықталған.
Қытай бүгінде электромобиль өндірісі мен сатылымы бойынша әлемдегі жетекші ел болып саналады. Дүниежүзіндегі электромобильдердің 60 пайыздан астамы осы елде сатылады. 2023 жылы Қытайда 8,4 миллионнан астам жаңа электромобиль тіркелген.
Қытайдың негізгі артықшылықтарының бірі – жергілікті автоөндірушілердің қарқынды дамуы. BYD, NIO, Xpeng, Geely сияқты қытайлық компаниялар әлемдік нарықта Tesla-мен бәсекелесіп отыр.
Үкімет тарапынан көрсетілетін қолдау бұл үрдісті одан әрі күшейтіп келеді. Қытай билігі электромобиль сатып алушыларға субсидиялар мен салықтық жеңілдіктер ұсынып, оларға қолжетімді несие беру жүйесін енгізді. Сонымен қатар, елде зарядтау станцияларының саны 6 миллионнан асады, бұл кез келген аймақта электромобильді қуаттауға мүмкіндік береді.
Қытайдың кейбір ірі қалаларында бензинмен жүретін көліктерге жаңа нөмір алу қиын, ал электромобильдерге шектеусіз беріледі. Бұл экологиялық таза көліктерді таңдауға қосымша ынталандыру болып отыр.
Норвегия электромобильдерді қолдану бойынша әлемдегі ең жоғары көрсеткішке ие. 2023 жылы елде сатылған жаңа көліктердің 90 пайызы электрлі көліктер болды. Бұл – басқа ешбір мемлекетте кездеспейтін жоғары көрсеткіш.
Елдегі әрбір үшінші көлік электромобиль болып табылады. Норвегияда электромобильдерге қосымша салық салынбайды, сондықтан олар бензинмен жүретін көліктерден 25 пайызға арзан тұрады.
Сонымен қатар, электромобиль иелері көптеген артықшылықтарға ие. Қала орталықтарында автотұраққа тегін қоюға болады және кейбір жолдарда төлемсіз жүруге мүмкіндік бар. Елдің инфрақұрылымы да жақсы дамыған: жылдам зарядтау бекеттері әр 50 шақырым сайын орнатылған.
Норвегия билігі 2025 жылдан бастап жанармаймен жүретін көліктердің сатылымын толық тоқтатуды жоспарлап отыр.
АҚШ электромобильдер нарығы бойынша жетекші елдердің бірі болып табылады. Мұнда барлық жаңа сатылған көліктердің шамамен 8-10 пайызы электрлі көліктер болып саналады.
Tesla – әлемдегі ең ірі электромобиль өндіруші компаниялардың бірі. Оның нарықтағы үлесі 20 пайыздан асады. АҚШ-та электромобильдер ең көп тараған аймақ – Калифорния штаты.
Америкалық үкімет электромобиль сатып алушыларға 7500 доллар көлемінде салықтық жеңілдік береді. Tesla, Ford, Chevrolet сияқты брендтер қазір арзан электромобильдер шығара бастады.
Зарядтау инфрақұрылымы кеңінен дамыған, әрбір Tesla иесі өз үйіне жеке Supercharger орната алады.
2023 жылы Tesla Model Y әлемде ең көп сатылған электромобиль болды.
Германия Еуропада электромобиль өндірісі бойынша алдыңғы қатарда. 2023 жылы бұл елде 600 000-нан астам жаңа электромобиль сатылды.
Volkswagen, BMW, Mercedes-Benz сияқты ірі неміс компаниялары электромобиль технологияларын белсенді түрде дамытып келеді.
Еуропалық Одақ экологиялық стандарттарды қатайтып жатқандықтан, Германия жанармаймен жүретін көліктерді 2035 жылдан бастап сатуға тыйым салуды жоспарлап отыр.
Германия үкіметі электромобиль сатып алушыларға 4500 еуроға дейін жеңілдік береді. Елде зарядтау инфрақұрылымы жақсы дамыған: автобандарда көптеген жылдам зарядтау бекеттері жұмыс істейді.
2030 жылға қарай Германия 15 миллион электромобиль пайдалануға беруді жоспарлап отыр.
Оңтүстік Корея электромобиль өндірісі мен технологиялары бойынша әлемдегі жетекші елдердің бірі. Hyundai және Kia компанияларының электромобильдері жаһандық нарықта жоғары сұранысқа ие.
2023 жылы бұл елде сатылған жаңа көліктердің 25 пайызы электрлі болды. Елдегі зарядтау станцияларының саны 30 000-нан асады.
Корея үкіметі электромобиль сатып алушыларға қаржылық қолдау көрсетіп, олардың бағасын бензин көліктерімен теңестіруге мүмкіндік берді. Сонымен қатар, ел билігі электромобиль технологияларын дамытуға миллиардтаған доллар инвестиция құйып жатыр.
Hyundai электромобильдерінің жаңа үлгілері 800 вольттық жылдам зарядтау технологиясын қолданады, бұл небәрі 15 минутта батареяны 80 пайызға дейін қуаттауға мүмкіндік береді.
| Ел | Электромобиль үлесі | Негізгі брендтер | Артықшылықтары |
|---|---|---|---|
| Қытай | 60% | BYD, NIO, Xpeng, Geely | Көп зарядтау бекеттері, мемлекеттік қолдау |
| Норвегия | 90% | Tesla, Volkswagen | Салықсыз, тегін тұрақ, жасыл аймақтарға қолжетімділік |
| АҚШ | 8-10% | Tesla, Ford, Chevrolet | Субсидиялар, жеке зарядтау бекеттері |
| Германия | 20-25% | Volkswagen, BMW, Mercedes | Жаңа заңдар, Еуропалық Одақ экостандарттары |
| Оңтүстік Корея | 25% | Hyundai, Kia | Инновациялық технологиялар |
Жалпы алғанда, электромобильдерге көшу үрдісі бүкіл әлем бойынша байқалып отыр.
2030 жылға қарай көптеген елдер жанармаймен жүретін көліктердің сатылымын тоқтатуды жоспарлап отыр. Электромобильдердің бағасы батарея өндірісінің арзандауына байланысты төмендейді. Сонымен қатар, жаңа өндірушілердің нарыққа шығуы электромобиль индустриясында бәсекелестікті күшейте түседі.
Қазақстанда электромобильдер кеңінен тарала ма? Бұл сұрақтың жауабын уақыт көрсетеді.