Апат айтып келмейді... Арыстағы көкөніс егіп, мал баққан момын шаруа, тіршілігі темір жолға тікелей байланысты жұмысшылар, ұл-қызының бірыңғай ұлттық тестілеуден қалай өтетініне ғана алаңдап жүрген ата-аналар – ешқайсысы ертеңгі таңда бүкіл қала өмірін күрт өзгертетін апат болатынын білген жоқ...
Арыс маңындағы қоймада болған техногендік апат бейбіт өлкенің жайбарақат тіршілігін бір-ақ сәтте астаң-кестең етті. Дана халқымызда «Бейбіт күннің қадірін жау басқанда білерсің, Қаруыңның қадірін шайқасқанда білерсің...» деген сөз бар.
Көршілес елдерде неше түрлі соғыс, этностық және діни қақтығыс, жанжалдар болып жатса да, Тәуелсіздік алғалы снаряд жарылмақ түгілі, атылған оқтың дыбысын естімей тірлік кешкен біздің халық үшін бұл күтпеген жайт, қатты соққы болды. Санаулы сағаттардың ішінде бейбіт күннің қадірін білдірген жойқын апат – жарылыстар, өрт, халықтың қаладан көшірілуі мұндай жағдайлардың қаншалықты қатыгез әрі қорқынышты болуы мүмкін екендігін көрсетті.
Екінші жағынан бұл жай біздің отандастарымыздың – қарапайым адамдардан Мемлекет басшысына дейінгі азаматтарымыздың бет-бейнесін, биік сапалық қасиеттерін, парасат-пайымын да танытты. Әсіресе суыт хабарды естісімен апатты аймаққа ұшып шыққан Президентіміз Қ.К.Тоқаевтың қадамы арыстықтарды ғана емес, барша қазақстандықтарды сүйсінткенін айту парыз.
Жарылыс туралы ақпарат тараған сәттен бастап елдің көзі теледидарға байланды, радиоға құлақ тігіп, интернетке үңілумен болды. Бұқаралық ақпарат құралдарының болған жайды бүркемелемей айтуы ел ішінде жалған ақпараттың жайылмауына әсер еткенін атап өткіміз келеді. Бірінші күннен бастап бүгінге дейін хабарлардың басты тақырыбы – «Арыс, біз біргеміз!» деп аталып, болған оқиғалар, қабылданған шаралар, жасалған көмектер туралы ақпарат ағыны бір толастаған жоқ. Бұл да ашық қоғам қағидатына сай келетін қадам.
Әрине Қазақстанда тап осындай ауқымды техногендік апатты ауыздықтау, тұтас қаланы жедел эвакуациялау тәжірибесі бұрын болмағандықтан, сарбаздардың, жас мамандардың шошып, абдырап қалуы ықтимал жайт. Дегенмен, бұл ретте де жаппай үрейге, көп құрбандыққа жол берілмегенін айтуымыз керек.
Негізінде, мұндай фактілерді табиғи катаклизмдер көп болатын, сұрапыл дауылдар соғатын елдерде зерттеп, жинақтап, халыққа өзін қалай ұстау керектігін түсіндіретін кітапшалар шығарылып, таратылып тұрады. Қазір біздің балаларымыз білім іздеп қаншама елдерге барады, бәлкім, біздің білім беру ошақтарында да болашақта бастауыш әскери дайындық сабақтарында осы бағытта ақпарат берілгені артық болмас...
Ал осы жолғы жағдайда адамдарды құтқару жұмыстарын бір қалыпқа түсіруге, тұрғындардың дүрлігуін басуға ең алдымен оқиғаға мемлекет тарапынан тиісті назар аударылып, пәрменді шаралардың қабылдануы, оған қоса жергілікті жердегі ел алдында жүрген азаматтардың біліктілігі әсер етті дер едік. Бүкіл құтқару, көшіру, көмек ұйымдастыру жұмысында іс басында жүрген, талай жылғы тәжірибелері бар тұлғалар тізгінді өз қолдарына алды.
Қазақстан бойынша мемлекет пен миллиондаған қарапайым адамдардың күшін біріктірген орасан зор операцияға Қазақстан халқы Ассамблеясы алғашқылардың бірі болып үн қатуы, белсене араласып қана қоймай, өзінің өңірлік филиалдары арқылы ауқымды гуманитарлық көмекті ұйымдастыруы – заңдылық.
Ең алдымен зардап шеккендерді төтенше жағдайдан аман алып шығу, халықты сабырлылыққа шақыру, елді дүрліктіретін жайларға жол бермеу қажет еді. Жедел түрде Шымкент қаласындағы Достық үйінде Қазақстан халқы Ассамблеясының республикалық штабы құрылып, барлық жұмысты үйлестіру Мұратәлі Қалмұратов пен Ғани Рысбековке жүктелді.
Сол күні-ақ штабта зардап шеккендерге көмек көрсету жұмысы басталып, хатшылық пен «Қоғамдық келісім» мекемесінің қызметкерлері, этномәдени бірлестіктер өкілдері төтенше жағдайға тап болғандарға қажетті заттарды жинауға кірісті. Кейіннен «Арыс, біз біргеміз!» республикалық акциясы басталып, әуелі сол маңдағылардан, одан соң еліміздің түкпір-түкпірінен гуманитарлық көмек ағылғанда, бұл жұмыс ауқымы әлденеше есе арта түсті.
Қашанда ынтымақтастық, жанашырлық және бір-біріне қолдау көрсетуді басты құндылықтар деп жоғары қоятын біздің қоғам мүшелері арыстықтарға көмек қолын созуды парыз санағаны анық. Міне, сондықтан да мыңдаған адам, ұйымдар, қоғамдық бірлестіктер жарылыстар басылмай жатып, қайырымдылық эстафетасын бір-біріне жалғады. Олардың ішінде қазақ жерін мекен еткен этностардың үлесі өте көп екендігі – қазақстандық бірліктің тағы бір дәлелі.
Штабтан келген ақпарат бойынша алғашқы екі күн ішінде Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшелері көрсеткен көмектің жалпы сомасы 51 331 332 теңгеден асты. Қаражат жинау әлі де жалғасуда.
Акцияға Түркістан облысындағы «Дустлик» өзбек этномәдени бірлестіктері қауымдастығы, Әзербайжан қауымдастығы, «Ахыска» түрік этномәдени орталығы, «Қазақстан корейлері қауымдастығы» және басқа да республикалық және өңірлік этномәдени бірлестіктер бірден қосылған. Алғашқы күні кешке қарай этномәдени бірлестіктер алты эвакуациялық пунктті өз қамқорлықтарына алды.
Елордадағы Достық үйінде де штаб құрылып, қалалық Ассамблея мүшелері, этномәдени бірлестіктер жалпы құны 3 миллион теңгеден асатын киім, қажетті азық-түлік жинады. Өзбек мәдени бірлестігі төрағасының орынбасары Хасан Шәріповтің хабарды ести салысымен Арыс қаласына 22 тонна ұн жібергені белгілі болды.
Алматы қаласының этномәдени бірлестіктері алғашқы күні 1 миллион теңгеге жуық қаражат жинағандарын хабарласа, Ақмола облысының Ассамблеясы 2 миллион 685 мың теңге көлемінде көмек көрсеткен.
Ақтөбе облыстық Ассамблеясы жинаған сома 3 миллион теңгеден асқан, соның ішінде «Урарту» армян этномәдени бірлестігі 2 миллион теңгеге көмек көрсеткенін атап көрсету парыз. ҚХА мүшесі, облыстық Қоғамдық келісім кеңесінің төрағасы С.В.Вишняктің 200 мың теңге аударған бастамасын Алматы облысындағы әріптесі, ҚХА мүшесі З.П.Кузиев жалғастырып, көмек қорына 700 000 теңге салды.
Осы ретте ҚХА мүшелері, этномәдени бірлестіктер төрағалары, ҚХА Кәсіпкерлер қауымдастығының өкілдері «Түркістан» әлеуметтік даму корпоративтік қорына ақша аударуда үлгі көрсеткенін айтпай кетуге болмас. Мысалы, Атырау облыстық ҚХА Кәсіпкерлер қауымдастығының төрағасы В.Ф. Розметов 200 000 теңге, қауымдастық мүшесі А.А.Колузанов 150 000 теңге, «Былина» орыс этномәдени бірлестігінің төрағасы А.А.Короблев 150 000 теңге, «Иверия» грузин ЭМБ төрағасы З.Г. Бобохидзе 100 000 теңге, «Жаңғыру жолы» жастар қозғалысының көшбасшысы Т.В.Розметова 150 000 теңге аударды.
Мұндай мысалдар басқа өңірлерде де көптеп кездеседі. Шымкент қаласы Мартөбе ауылындағы түрік этносының өкілдері (төрағасы – Мұрат Гелашвили) азық-түлікпен көмек көрсетіп, орталық мешіттің есебіне 118 000 теңге аударған. Түркістан облыстық қырғыз этномәдени бірлестігі №87 мектепте орналасқандарға 1 200 000 теңге сомасына азық-түлік, ересектер мен балаларға киім және аяқ киім, дәрі-дәрмек апарып, Қарағанды облысының армян этносының өкілдері «Түркістан» әлеуметтік даму корпоративтік қорына 1 180 000 теңге, Атырау облысы «Вайнах» чешен-ингуш этномәдени бірлестігінің мүшелері 1 773 927 теңге аударды.
Жалпыреспубликалық акциядан бірде-бір облыстық Ассамблея шет қалған жоқ. Қостанай облысының Қазақстан халқы Ассамблеясы 4 613 200 теңге аударып, 5 тонна ұн жөнелтті. Шығыс Қазақстан облысында Достық үйлері, этномәдени бірлестіктер, ҚХА мүшелері 804 мың теңге жинады.
Жамбыл облысында жиналған қаражат пен бірінші кезекте қажет болатын заттардың жалпы сомасы 3 259 551 теңгені құрап, Батыс Қазақстан облысында үш гуманитарлық көмек жинау пунктінен Арысқа 30 тонна азық-түлік жөнелтілді. «Ахыска» этномәдени бірлестігі 200 адамды жатақханаға орналастырса, әзербайжан қауымдастығы мен «Дустлик» өзбек этномәдени бірлестігі әрқайсысы 500 кісіге түскі ас таратты.
Өңірлердегі ҚХА құрылымдары: Аналар кеңесі, жастар қанаты, медиация кабинеттері акцияға белсенді түрде қатысуда: қаражат жиналып, балаларға ойыншықтар, шырындар, киімдер, дәрі-дәрмектер жөнелтуде. «Жаңғыру жолы» ҚХА республикалық жастар қозғалысы 26 маусым күні «JAQSYLYQJASA» жобасы аясында Түркістан облысына көмекке бару үшін еріктілер топтарын жасақтау бойынша акцияны бастады.
Қазақстанның барлық облыстарында ҚХА хатшылықтары мен «Қоғамдық келісім» қызметкерлері Президент Қ.К.Тоқаевтың бір күндік жалақыны техногендік апаттан зардап шеккендерге көмек көрсету есебіне аудару жөніндегі бастамасын қолдады.
Бүгінде зардап шеккендерге көмек көрсету әртүрлі бағытта өріс алып жатқанын айта кету керек. Елордалық Ассамблеяның жастар қанатының мүшелері апатта жарақат алғандар үшін қан тапсырса, Түркістандағы Ауғанстан соғысының ардагерлері адамдарды тасымалдауға көліктер бөлген. Ақсақалдар кеңесінің мүшелері де өз мүмкіндіктеріне қарай ақша қосса, «Ева» дәріханасының иесі Ирина Бродская 140 000 теңгеге дәрі-дәрмек жеткізген. Бірнеше этномәдени бірлестіктің басшылары (З.Мирзаев, М.Хашимжанов) эвакуацияланған адамдарға өз үйлерін босатып берген.
ҚХА Аналар кеңесі республика бойынша «Арыс балаларына» қайырымдылық акциясын өткізіп, балаларға киім-кешек, ойыншық, тазалық заттары, оқу құралдарын жинады. Сондай-ақ меценаттар мен кәсіпкерлерден зақым келген білім ошақтары мен балабақшаларды қалпына келтіріп, мектеп оқушыларын жаңа оқу жылына дайындауға көмектесуді сұрады.
Нұр-Сұлтан қаласы Достық үйінде арнайы құрылған штаб «Арыс, біз біргеміз!» акциясы аясында жиналған 40 тонна азық-түлік, тұрмыстық заттар мен киім-кешек, төсек-орындарды арнайы жүк көлігімен аттандырды. Тура осындай көмек 2 шілде күні Қазақстан халқы Ассамблеясының «Мейірімділік керуені» жалпыұлттық қайырымдылық акциясы аясында Алматы қаласынан жөнелтіледі.
Жалпы, апаттан зардап шеккендерге тамақ, киім, қажетті заттарды әкеліп берген аттары белгісіз азаматтар жүздеп, мыңдап саналады. Бүгінде гуманитарлық көмек орасан ауқымға жетті, бұл – Қазақстан халқының қиын сәтте, барлық кезеңдердегідей бірігіп, қолдау көрсететін бірегей сипатының көрсеткіші, қазақстандық гуманизм мен ынтымақтастықтың баға жетпес үлгісі.
Бұл оқиғаның тіршілігіміздің қалыпты ағынын шайқап, бойымызды жиғызғаны рас. Арыстағы жарылыстар ел тыныштығын сақтау үшін әлі де ойластыратын, жетілдіретін жайлар бар екенін еске салды. Сондай-ақ бұл оқиға қоғамымызда ашықтық дамып келе жатқанын, адамдардың бойында бір-біріне қолдау көрсету, қайырымдылық жасау, жанашырлық таныту сезімдерінің ұлғая түскенін де көрсетті. Елімізде Арысқа көмектесу ісіне қатыспай, немқұрайлы қалған адам жоқ деуге болады.
Енді елде шынымен де қайырымдылықтың, жақсылықтың, жомарттықтың акциясы басталатын сыңайлы. Ақмола және Павлодар облыстарының әкімдіктері Арыс балаларына Көкшетау мен Баянауыл лагерьлерінің есіктері жаз бойы айқара ашық екенін жария етті. Шығыс Қазақстан облысы «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы бойынша 1000-нан астам адамды қоныстануға шақырды. Ал кеше ғана әлеуметтік желілер «BI-Group» компаниясының басшысы А.Рақымбаев корпоративтік қорға 100 миллион теңге аудара отырып, өз компаниясының Арыста үй салуға дайын екенін мәлімдегенін қуана хабарлады.
Міне, осындай халықтың арқасында көп уақыт өтпей-ақ Арыс қаласы жарылыстар салған жарақаттардан жазылып, балалар сыңғырлаған жаңа мектептерге баратынына, өмір қайтадан әдеттегі жаймашуақ қалпына келетініне сенімдімін.
Данагүл Амантай,
ҚХА Баспасөз қызметінің редакторы
Жансейіт ТҮЙМЕБАЕВ,
Қазақстан халқы Ассамблеясы Төрағасының орынбасары
egemen.kz