Тиранада (Албания) күрес түрлерінен өтіп жатқан 23 жасқа дейінгі ересектер арасындағы әлем чемпионатында еркін күрестен 97 келіде ел намысын қорғаған Ризабек Айтмұқан әлем чемпионы атанды, деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі.
Албанияның Тирана қаласында өтіп жатқан 23 жасқа дейінгі ересектер арасындағы әлем біріншілігінде жерлесіміз қарсылас шақ келтірмеді. 97 келіге дейінгі салмақта белдескен Ризабек финалда ирандық Махди Морафамен белдесті. Бірінші кезең 2:2 есебімен тең аяқталды, алайда соңғы ұпайды Ризабек еншіледі.
Ал екінші кезеңде жерлесіміз 6:2 есебімен алға шықты. Артынша есепті 10:4-ке жеткізді. Сөйтіп 11:6 есебімен жарыс жеңімпазы атанды. Ал іріктеу кезеңдерінде ол Канада, Беларусь, Ресей балуандарын ірі есеппен ұтты.
Осымен тоқтап қалмаймын, алдымызда әлем чемпионаттары, олимпиада, Азия ойындары бар. Сол жарыстарға дайындалып, бар күш-жігерімді саламын. Қазақ елін әріқарай да қуанта беремін, – деді Ризабек.
Еске сала кетейік, бұған дейін Ризабек Айтмұқан қыркүйек айында 20 жасқа дейінгі жастар арасында да әлем чемпионы атанған болатын. Енді міне, ол бір айдан астам уақыт ішінде екінші рет әлем біріншілігінде топ жарып отыр. 20 жасқа дейінгі спортшылар арасында 97 келіге дейінгі салмақта сынға түскен Ризабек финалда әзербайжандық Хетаг Карсановпен белдесіп, қарсыласын мерзімінен бұрын 10:0 есебімен жеңген болатын.
2023 жылы қыркүйек айында Сербия астанасы Белград қаласында күрес түрлерінен өтіп жатқан әлем чемпионатында Ризабек Айтмұқан қарсыласын 4:2 есебімен жеңіп, әлем чемпионы атанды. Осылайша Ризабек - еркін күрестен тәуелсіз Қазақстан тарихындағы тұңғыш әлем чемпиондығына қол жеткізген азамат.
Сол кезде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев әлем чемпионы Ризабек Айтмұқанды жеңісімен құттықтаған болатын.
Еркін күрес шебері Ризабек Айтмұқанды Белградта өткен күрес түрлерінен Әлем чемпионатында алтын медаль иеленуімен құттықтаймын! Ол қазақ балуандары арасында тұңғыш рет Әлем чемпионы атанды. Бұл – тарихи жетістік. Ризабек Айтмұқанның жарқын жеңісі жас буынның спортқа құлшынысын арттырады деп сенемін, – деген еді ел президенті.
1990 жылдан бері ол әлем чемпионатында еркін күрестен алтын алған тұңғыш әрі ең жас қазақстандық палуан атанды. Оған дейін ұлттық құрама 17 жүлдеге қол жеткізген. Оның 5-уі күміс, 12-сі қола медаль болатын.
2023 жылы Ризабек Айтмұхан қатысқан барлық жарысында жеңіс тұғырына көтерілді. Мәселен 2023 жылдың басында Алматыда өткен күрестен Қазақстанның VI жазғы спартакиадасында ешкімге дес бермеді. Содан кейін көктемде Астанада өткен ересектер арасындағы Азия чемпионатында, сондай-ақ Амман қаласында өткен жастар арасындағы әлем чемпионатында күміс медаль жеңіп алды.
Ризабек Айтмұқан 2004 жылы Солтүстік Қазақстан облысы, Уәлиханов ауданының Кішкенекөл ауылында дүниеге келген. Бұл ауылдың бұрынғы аты – Қызыл ту.
Болашағынан зор үміт күттіретін бозкілем шебері үш түрлі жас санаты бойынша әлем біріншілігінде алтын алған тұңғыш қазақ баласы. Ел мерейін асырған чемпионды жеңісімен СҚО әкімі Ғауез Нұрмұхамбетов құттықтап, әлеуметтік желісінде жазба қалдырды.
Біздің балуан Ризабек Айтмұқанды 23 жасқа дейінгі жастар арасындағы әлем чемпионатында жеңіске жетуімен шын жүректен құттықтаймын. Ризабек үш дүркін әлем чемпионы атанды. Балуанның табандылығы мен күш-жігері ел намысын қорғауда үлгі боларлық. Ризабек Қазақстанның атын асқақтатып, жас ұрпаққа жол көрсетті. Болашақта жеңімпазға спорт әлемінде биік белестерді бағындыруға тілектеспін, – деді облыс әкімі Ғауез Нұрмұхамбетов.
Еркін күрес шебері 2018 жылдың 24 тамызында Қажымұқан мектебіне оқуға түседі. Ол осы мектепте бір жыл білім алып, одан кейін Алматыға көшіп, оқуын әріқарай жалғастырады. Оның қарым-қабілетін байқаған жаттықтырушы Самат Жақыпов Ризабекті өзінің қарамағына алады. Осылайша спортшы бір жарым жыл осы оқу-спорттық ордасында тәлім-тәрбие алып, шынығып, жаттығады.
Қ.Мұңайтпасов спорт мектебінде оқып жүргенде Ризабек кіші жасөспірімдер арасында Азия чемпионатының және бүкіләлемдік дүниежүзілік ойындарының қола жүлдегері атанады.
Ризабекті осы спорт түріне әкесі Қанат Жолдасбаев әкелген екен. Ол сондай-ақ спортшының бірінші жаттықтырушысы болған. Ұлының қасында әкесі балалар жарысындағы алғашқы кішкентай жетістіктерінен бастап әлем чемпионатына дейін жетелеп келеді.
Сонымен Ризабек – еркін күрестен 3 санат бойынша ( ересектер, U20, U23) әлем біріншілігінде топ жарған алғашқы қазақстандық тұңғыш қазақ. Сондай-ақ 2023 жылы U20 санатында 92 келіде бақ сынап, күміс жүлде олжалаған болатын. Енді міне жаңа салмақта топ жарды.
Ризабек жастар арасында әлем чемпионы атанған төртінші қазақстандық балуан. Бұған дейін 2000 жылы Францияның Нант қаласында өткен әлем біріншілігінде Иосиф Момцелидзе (63 келі) мен Әбіл Ибрагимов (58 келі), және 1996 жылы Ресейде Рамзан Мұртазалиев (74 келі) алтын алған.
Ризабек Понтеведрада бозкілемде алдымен 2023 жылғы әлем чемпионы Иран балуаны Аболфазл Бобалуды 12-1 есебімен жеңді. Ширек финалда грекиялық Николас Караваностанда 12-1 есебімен басым түсті. Финалда АҚШ балуаны Жастин Радемахерді 9-1 есебімен қапы қалдырды. Финалда биылғы Еуропа чемпионы әзербайжандық Хетаг Карсановты айқын басымдықпен (10-0) жеңіп, алтын жүлдеге қол жеткізді. Ризабек Айтмұқан осымен екі әлем чемпионатының финалында екі әзербайжан балуанынан айласын асырған болатын.
Осылайша әлем чемпионы өзінің спорттық мансабында көптеген халықаралық жарыстарда табысты өнер көрсетіп келеді және өз салмағында көптеген медальдар жеңіп алған, сондай-ақ жастар арасында да бірнеше рет жеңіс тұғырынан көрінген. Ризабек еркін күрес техникасын жетік меңгерген.
Оның жаттықтырушылары спортшыны халықаралық ареналарда танытуға зор үлес қосуда. Ризабек — табандылығы мен еңбекқорлығы арқасында жастарға үлгі болатын спортшы.
Спорттағы жетістіктері мен күрес техникасының ерекшеліктері арқасында ол Қазақстанның спорт әлемінде маңызды орынға ие.
Спорттық нәтижелер:
VI жазғы Спартакиада Қазақстан 2023 (ел чемпионаты) – алтын
Күрес бойынша Азия чемпионаты 2023 – күміс
Күрес бойынша әлем чемпионаты 2023 – алтын
Күрес бойынша Азия чемпионаты 2024 – күміс
Еркін күрестен әлем чемпионаты U23 2024 – алтын
Қазірдің өзінде Ризабек 20 жасында еркін күрестен Қазақстан командасының негізгі көшбасшысы деп айтуға болады. Ұлттық құрамада мұндай нәтижелерді ешкім көрсетпеді.
Еркін күрес Қазақстанда XX ғасырдың басында пайда болды. Оның шығу тарихы мен даму кезеңдері мынадай:
Еркін күрес спорттық күрестің бір түрі ретінде 20 ғасырдың басында, әсіресе 1900-1910 жылдар арасында Қазақстанға енді. Бұл кезеңде күрес халық арасында кең танымал бола бастады.
Кеңес Одағы дәуірі: 1920-1930 жылдары кеңестік спорт жүйесінің енгізілуімен еркін күреске назар аударылды. 1934 жылы Қазақстанда күрес федерациясы құрылды, және спортшылар халықаралық ареналарда өнер көрсете бастады. Кеңес уақыты кезінде күрес мектептері мен жаттығу базалары ашылып, жас спортшыларды тәрбиелеу қолға алынды. Күрес жекпе-жектері кеңес спортында танымал болды.
Дамыту кезеңі: 1950-1960 жылдары еркін күрес Қазақстанда үлкен даму жолына түсті. Бұл уақытта бірнеше ұлттық жарыстар мен оқу-жаттығу базалары ашылды.
Нәтиже: 1980 жылдардан бастап, Қазақстанның еркін күрес шеберлері халықаралық аренада танымал бола бастады. Азия чемпионаттары мен Олимпиада ойындарында медальдар жеңіп алу жиіледі.
Тәуелсіздік жылдары: 1991 жылдан кейін, Қазақстанның тәуелсіздігімен бірге еркін күрес одан әрі дамып, халықаралық деңгейде танымал болды. Қазақстандық спортшылар әлем чемпионаттары мен Олимпиадаларда жоғары нәтижелер көрсете бастады. Елімізде ұлттық жарыстар мен турнирлер өткізіліп, спортшылар халықаралық ареналарда танымал бола бастады.
Еркін күрес Қазақстанда тек спорт емес, сонымен қатар мәдени құндылықтардың бірі болып қалыптасты. Ол жастар арасында танымалдыққа ие болып, елдің спорттық имиджін көтеруде маңызды рөл атқарады.
Еркін күресті дамыту үшін спорттық инфрақұрылымдар, оқу-жаттығу орталықтары мен күрес залдары салынды. Жаттықтырушылар мен спортшылардың кәсіби деңгейі артты.
Еркін күрес Қазақстанда жастар арасында танымалдылығын жоғалтпады. Бұл спорт түрі еліміздің спорттық мәдениетінің бір бөлігі болып қалуда, ал жастардың күреске қызығушылығы артып келеді.
Елімізде еркін күрес өзінің дамуы мен жетістіктерімен ерекшеленеді. Спортшылар халықаралық ареналарда табысты өнер көрсетіп, елдің абыройын асқақтатуда маңызды рөл атқарады.
Еркін күрес шет мемлекеттерде бірнеше кезеңде дамып, халықаралық спорт ретінде кеңінен танымал болды. Міне, оның даму тарихының негізгі аспектілері:
Тарихи тамыры
Еркін күрестің негізі ежелгі дәуірдегі күрес түрлерінен басталады. Мысалы, Грекия мен Римде жарыстар өткізіліп, күрес техникасы дамыды.
Кеңес Одағының әсері
Кеңес Одағы кезінде еркін күрес спорттық жүйеде үлкен маңызға ие болды. Көптеген мемлекеттерде күрес федерациялары құрылып, спортшылар халықаралық деңгейде дайындалды. Кеңес дәуіріндегі спортшылар әлем чемпионаттарында және Олимпиадада жеңістерге жетті.
Халықаралық федерация
1951 жылы халықаралық еркін күрес федерациясы (FILA, қазіргі UWW) құрылды. Бұл ұйым күрес спортын әлемдік деңгейде дамытуға және ұйымдастыруға ықпал етті.
Дамушы елдер
АҚШ, Жапония, Түркия, Иран және Ресей сияқты елдерде еркін күрес ерекше дамыды. Бұл елдерде спорттық инфрақұрылым, кәсіби жаттықтырушылар мен жастардың қызығушылығы жоғары.
Бәсекелестік
Еркін күрес көптеген елдерде мектеп, колледж және университет деңгейінде танымал. АҚШ-тың NCAA жүйесі мен Жапониядағы университеттік лигаларда бәсекелестік жоғары.
Олимпиада және халықаралық жарыстар
Еркін күрес Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізілгеннен бері (1904 жылы), бұл спорт түрі әлемдік деңгейде танымал бола бастады. Олимпиадада жарысқан спортшылардың табыстары медиа арқылы кеңінен насихатталды.
Заманауи даму
Қазіргі таңда еркін күрес жастар арасында танымал, әртүрлі медиа платформаларда насихатталады. Көптеген халықаралық жарыстар мен турнирлер өткізіледі, бұл спорт түрінің дамытуына оң әсер етеді.
Еркін күрес шет мемлекеттерде спорттық мәдениеттің бір бөлігі ретінде дамып, әлемдегі ең танымал спорт түрлерінің бірі болып табылады. Кәсіби деңгей мен инфрақұрылымның артуы спортшылардың жетістіктерін қамтамасыз етеді.