5 Желтоқсан 2012, 08:57
Қытай тілінде екі категория бар, олар дәстүрлі классификация бойынша жіктелмейді. Олардың бірі – «кеңейтілген» иероглифтер категориясы мысалы, саі «материалы» – фоноидеограмма, негізгі mu элементі «алғаш және саі «талант» фонетикасынан құралға. Бірақ талант және материал арасында мағыналы байланыс бар және «кеңейтілген» иероглиф «материал, табиғи жабдықтар» деген кең мағынаға ие. Бұл ағылшын тіліндегі cheque және cheek сөзінің айырмашылығын еске түсіреді, сол жағдайлар қытай тілінде көптеп кездеседі. Келесі категория бұл 3 (бірігуі) және 2 (фонодиаграмалар) категориялар гибриді. Мысалы, өз алдына билеп тұрған бейненің бір неше өзгермелі формасын көрсетеді және фонетикалық кірме wu «ие болмау» сөзін жазуда қолданылады. Кейінірек бұл иероглифке айырмашылығын көрсететін элемент қосылды, wu «билеу» сөзі бастапқы мағынасында қолданылмады.
Кейбір ғалымдар мұндай иероглифтерді туынды деп есептейді. Иероглифтер саны түбір сөздердің санын көбейту нәтижесінде иероглифтер формасының нұсқалары көбейді, оның ішінде сызықтар басқа графикалық нұсқаларды айтпағанда, иероглифтің саны бойынша ең үлкен сөздіктен 50 000 – ға жуы иероглиф бар. Телеграфты код анықтағыштар, әр иероглифтен 4 арабша цифр (0000 ден 9999-ға дейін) бар, әрине, 10 000 иероглиф пен шектеледі. Бірақ оған кеңінен қолданылатын иероглифтер енгізілген, кей бір жиі емес жалқы есімдер атауынан басқа көптеген жалқы есімдер атауы қарапайым иероглифтен құралған. Қазіргі газеттерден 6 000 иероглиф қолданылады.
Ауызекі тілінде әдебиетінің қозғалысына тілді қолдану мақсаты қойылған, бұл тілді күнделікті өмірде қолданады және оның веньяньнің орнына байхуа деп атайды, әуел баста веньяньды Ху Ши 1919 жылғы қозғалыста байхуаны қолдануды ұсынбағанға дейін мәтіндерде жазудан қолданылған жалғыз тіл ретінде қабылданған. Таң әулетінің дәуірінде буддалық өсиеттер (618-907) және кей бір Цун әулетінің (960-1269) кезеңінде философиялық мәтіндерді есепке алмағанда, барлық жазулар ауызекі тілінде жергілікті халықтың әйгілі әңгімелерімен шектелді. Енді байхуа тілінде кітаптар мен кезеңдік басылымдар жарық көріп, веньяньды ығыстырып тастауда.
Бір процесс түрі - жазу формасы. Жазудың қытайша жүйесі б.з.д. ІІ ғасырдан радикалды құрылымдық өзгерістерге ұшырамады. Бәрі бір негізді болған сөздер веньянь жазуы үшін қолайлы иероглифтер де болды. Байхуаның таралуы мен сөздердің фонетикалық өзгеріске көптеген ескі фонетикалық ерекшеліктер жоғалды және бұл веньянь тілінде қытай диалектісін қолданушылар сөйлемейді.
Осылайша байхуаны көптеп қолдану жазбада қосымша себеп тудырады – иероглифтерді оқу қиындығынан бөлек – жазбаны фонетикалық жүйесін жасау. 1910 жылдан осы күнге дейін сауаттылық үшін түрлі науқандық күрестер жүргізілуде, әдетте путунханы оқыту мен бірыңғайлы сандарды оқуға үйрету бар. Осы мақсатта иероглифті оқуды жазу үшін 37 ұлттың фонетикалық белгілер жүйесін қолданды. Ол қытай иероглифтері ерекшеліктері нәтижесінде жасалған. Осы күнге дейін қытайда еш бір үкімет басындағылар тұсында еш бір ресми акция иероглиф органы фонетикалық жүйені шұғыл түрде қабылдауды мақсат етіп қоймайды, сонда да жеке адамдар мен билік басындағылар реформаға дайындық қадамдарын жасады. Дәл сол уақытта иероглифтердің жазылуын бекіту шаралары қабылданып жатты, олар графикалық құрылымын реттеуге үнемі мүмкіндік берді. 1960-1970 жылдарда көп негізді сөздер оқыту тенденциясы шетелдік терминдердің енуі мен, веньянь көптеген саяси ұрандардың пайда болуына негізгі бұлақ көзі болып жұмыс істей берді. Иероглифтердің жазылуын нығайту біраз қиындықтармен жүзеге асты. Оның орнына путунха сәтті қолданыла бастады, деген мен ешқашан өз алдына күнделікті ауызекі тілде жергілікті диалектілерді ауыстыру мақсатын жүзеге асырмады. Путунха мемлекеттік тілген айналғаннан кейінгі процесстерде түрлі мемлекет басшыларының тілге әсерін тигізгеннен кейін бұл тіл пекин диалектілерімен тығыз байланысты жоғалтады.
Жазба тіл көне қытай тілінен ажыратылып, ХХ қасырда әдеби тіл қызметін атқарған, wenyan өз күшін жоғалта бастады. Б.з.б. І м.ж қарсаңында жаңа бір жазба тіл пайда болды. Ол ауызекі тіл сипатын бейнелеген – байхуа (қарапайым түсінікті тіл). Солтүстік байхуа - жалпы халықтық қытай тілі. (жалпы түсінікті тіл). ХХ ғасырдың І жартысында путунхуа түгелімен дерлік жазбаша қатынас құралы болып, wenyan-ды ысыра отырып, халықтық әдеби тіл болды. Қазіргі қытай тілінде екі тілдік форма бар, олар – ауызша және жазбаша. Грамматикалық және лексикалық қатынас халықтық әдеби тіл – қытай тілі солтүстік диалектіге бағынылған. Оның фонетикалық формасы пекиндік дыбыстау арқылы жасалған .