Синология

Синология (латынша sіna —қытай және logos — сөз, ілім) — Қытай тарихын, экономикасын, саясатын, философиясын, тілін, әдебиеті мен мәдениетін зерттейтін ғылымдар кешені. Негізін 17 — 18 ғасырларда француз миссионерлері (Ж.Премар, Ж.Жербильон, М.Мая, т.б.) қалаған. Кейіннен синологияны 6 томдық қытай тілінің сөздігін құрастырған ағылшын Г.Моррисон, ежелгі қытай деректерін аударған неміс ғалымы Ю.Клапрот пен француз Э.К. Био әрі қарай дамытты. 19 ғасырдың 1-жартысында Ресейде Қытай жөнінде жазған еңбектер шығарылып (Н.Я. Бичурин, т.б.), жоғары оқу орындарында қытай және маньчжур тілдерінің кафедралары ашылды. Ресей ғалымдары Г.Н. Потанин, Н.М. Пржевальский, Г.Е. Грум-Гржимайло, сондай-ақ Ш.Уәлиханов, т.б. Синологияны география, этнография жаңа мәліметтермен толықтырды. 19 ғасырдың 2-жартысында Синология кешенді ғылым саласы ретінде қалыптасты. Бұл кезеңде батыс еуропа ғалымдар (С.Куврëр, А.Кордье, Э.Шаванн, т.б.) аса құнды әрі көлемді еңбектер жазды. Жапонияда синология (“Сингаку”) жеке ғылым ретінде қалыптасып, оқу орындары мен ғыл. мекемелерде Қытай мәдениетін, тарихын оқып үйрену қолға алынды. 20 ғасырдың 20 — 30-жылдары АҚШ, Англия, Жапония, Швеция, Италия, Голландия, т.б. елдер Қытайды барынша кеңінен зерттеу ісін қолға алды. Синология мектептері ашылып, синолог ғалымдардың еңбектері жарық көрді. 20 ғасырдың 2-жартысынан бастап Синология (тарих, экономика, әдебиет, т.б. салаларға) бөлінді. Қытайтанушы мамандар дайындауда АҚШ пен Жапония алдыңғы орынға шықты. Ғылыми айналымға жаңа деректер мен материалдар енгізіліп, Қытайдың тарихнамасына деген қызығушылық артты. Қытайдың әлеуметтік-экономикалық тарихы бойынша зерттеулер (Н.Сванн, Г.Франке, Э.Балаш, А.Фейерверкер, Мурамацу Юдзи) жарық көрді. Қытайдың орта ғасырлар мен жаңа заман тарихы бойынша көлемді еңбектер жазылды (В.Франке, М.Райт, В.Парселл, т.б.). Әдебиет саласында Қытайдың прозасы мен драмасына көбірек назар аударылды (В.Эберхард, Р.Бертуччали, Кадзи Ватару, т.б.). 20 ғасырдың 20 — 30-жылдары кеңестік ғалымдар В.М. Алексеев, А.В. Бакунин, П.Е. Скачков, Ю.В. Бунаков, Г.С. Кара-Мурза, т.б. қытай тарихын зерттеуде көп еңбек сіңірді. Қытай тілі мен әдебиеті де назардан тыс қалмай, үлкен зерттеу жұмыстары жүргізілді (А.И. Иванов, Е.Д. Поливанов). Қытай Халық Республикасы құрылғаннан кейін Кеңес Одағында қытайтанушылар дайындау ісі жедел дамып, қытайтану орталықтары мен академикалық институттар ашылды. Қытайдың классикалық шығармалары аударылды. Философия, мәдениет, өнер, театр, музыка, әдебиет, ғылым, экономика, т.б. салалар бойынша бірқатар еңбектер жарық көрді. Кеңес Одағы ыдырап, тәуелсіздік алған республикаларда бұл ғылым саласы дамудың жаңа кезеңін бастады. Ресейде бұрынғы идеологиядан арылған, жаңа көзқараспен жазылған еңбектер жарық көруде. Қазақстан синологиясы өз бастауын Уәлихановтың еңбектерінен алады. Ол Қытайдың батыс аймағы — Шыңжаң өлкесіне екі рет саяхат жасап, шығыстану ғылымында теңдесі жоқ із қалдырды. Кеңес заманында қазақстандық ғалымдар А.Қадырбаев, К.Ш. Хафизова, Ю.А. Зуев, Н.М. Мингулов, А.Құрманбаев, Ж.Накупов, Н.Алдабек, т.б. қазақ халқының шығу тегі мен қалыптасуына, қазақ хандарының Қытаймен байланыстарына, Шыңжаңның тарихына қатысты еңбектер жазды. Қытайтанушылардың жаңа бір легі тарихи отанына келген оралмандар есебінен толықты. Тарихшы-ғалым, т.ғ.д., профессор Н.Мұқаметханұлы, қытайтанушы-ғалым, аудармашы, ф.ғ.д., профессор Д.Мәсімханұлы, жазушы, доцент Ж.Самитұлы, тарихшы, жазушы Т.Зәкенұлы, Г.Ахметбекқызы, т.б. зерттеушілер Қытай тарихы, әдебиеті, диаспора мәселелері бойынша еңбектерін жариялауда. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде 1989 ылы. қытай тілін оқытатын қытайтану бөлімі ашылған. Қазір осындай бөлімдер бірқатар жоғары оқу орындарында бар.

Синология (латынша sіna —қытай және logos — сөз, ілім) — Қытай тарихын, экономикасын, саясатын, философиясын, тілін, әдебиеті мен мәдениетін зерттейтін ғылымдар кешені. Негізін 17 — 18 ғасырларда француз миссионерлері (Ж.Премар, Ж.Жербильон, М.Мая, т.б.) қалаған. Кейіннен синологияны 6 томдық қытай тілінің сөздігін құрастырған ағылшын Г.Моррисон, ежелгі қытай деректерін аударған неміс ғалымы Ю.Клапрот пен француз Э.К. Био әрі қарай дамытты. 19 ғасырдың 1-жартысында Ресейде Қытай жөнінде жазған еңбектер шығарылып (Н.Я. Бичурин, т.б.), жоғары оқу орындарында қытай және маньчжур тілдерінің кафедралары ашылды. Ресей ғалымдары Г.Н. Потанин, Н.М. Пржевальский, Г.Е. Грум-Гржимайло, сондай-ақ Ш.Уәлиханов, т.б. Синологияны география, этнография жаңа мәліметтермен толықтырды. 19 ғасырдың 2-жартысында Синология кешенді ғылым саласы ретінде қалыптасты. Бұл кезеңде батыс еуропа ғалымдар (С.Куврëр, А.Кордье, Э.Шаванн, т.б.) аса құнды әрі көлемді еңбектер жазды. Жапонияда синология (“Сингаку”) жеке ғылым ретінде қалыптасып, оқу орындары мен ғыл. мекемелерде Қытай мәдениетін, тарихын оқып үйрену қолға алынды. 20 ғасырдың 20 — 30-жылдары АҚШ, Англия, Жапония, Швеция, Италия, Голландия, т.б. елдер Қытайды барынша кеңінен зерттеу ісін қолға алды. Синология мектептері ашылып, синолог ғалымдардың еңбектері жарық көрді. 20 ғасырдың 2-жартысынан бастап Синология (тарих, экономика, әдебиет, т.б. салаларға) бөлінді. Қытайтанушы мамандар дайындауда АҚШ пен Жапония алдыңғы орынға шықты. Ғылыми айналымға жаңа деректер мен материалдар енгізіліп, Қытайдың тарихнамасына деген қызығушылық артты. Қытайдың әлеуметтік-экономикалық тарихы бойынша зерттеулер (Н.Сванн, Г.Франке, Э.Балаш, А.Фейерверкер, Мурамацу Юдзи) жарық көрді. Қытайдың орта ғасырлар мен жаңа заман тарихы бойынша көлемді еңбектер жазылды (В.Франке, М.Райт, В.Парселл, т.б.). Әдебиет саласында Қытайдың прозасы мен драмасына көбірек назар аударылды (В.Эберхард, Р.Бертуччали, Кадзи Ватару, т.б.). 20 ғасырдың 20 — 30-жылдары кеңестік ғалымдар В.М. Алексеев, А.В. Бакунин, П.Е. Скачков, Ю.В. Бунаков, Г.С. Кара-Мурза, т.б. қытай тарихын зерттеуде көп еңбек сіңірді. Қытай тілі мен әдебиеті де назардан тыс қалмай, үлкен зерттеу жұмыстары жүргізілді (А.И. Иванов, Е.Д. Поливанов). Қытай Халық Республикасы құрылғаннан кейін Кеңес Одағында қытайтанушылар дайындау ісі жедел дамып, қытайтану орталықтары мен академикалық институттар ашылды. Қытайдың классикалық шығармалары аударылды. Философия, мәдениет, өнер, театр, музыка, әдебиет, ғылым, экономика, т.б. салалар бойынша бірқатар еңбектер жарық көрді. Кеңес Одағы ыдырап, тәуелсіздік алған республикаларда бұл ғылым саласы дамудың жаңа кезеңін бастады. Ресейде бұрынғы идеологиядан арылған, жаңа көзқараспен жазылған еңбектер жарық көруде. Қазақстан синологиясы өз бастауын Уәлихановтың еңбектерінен алады. Ол Қытайдың батыс аймағы — Шыңжаң өлкесіне екі рет саяхат жасап, шығыстану ғылымында теңдесі жоқ із қалдырды. Кеңес заманында қазақстандық ғалымдар А.Қадырбаев, К.Ш. Хафизова, Ю.А. Зуев, Н.М. Мингулов, А.Құрманбаев, Ж.Накупов, Н.Алдабек, т.б. қазақ халқының шығу тегі мен қалыптасуына, қазақ хандарының Қытаймен байланыстарына, Шыңжаңның тарихына қатысты еңбектер жазды.

Қытайтанушылардың жаңа бір легі тарихи отанына келген оралмандар есебінен толықты. Тарихшы-ғалым, т.ғ.д., профессор Н.Мұқаметханұлы, қытайтанушы-ғалым, аудармашы, ф.ғ.д., профессор Д.Мәсімханұлы, жазушы, доцент Ж.Самитұлы, тарихшы, жазушы Т.Зәкенұлы, Г.Ахметбекқызы, т.б. зерттеушілер Қытай тарихы, әдебиеті, диаспора мәселелері бойынша еңбектерін жариялауда. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде 1989 ылы. қытай тілін оқытатын қытайтану бөлімі ашылған. Қазір осындай бөлімдер бірқатар жоғары оқу орындарында бар.