9 Желтоқсан 2013, 05:45
Біз шипажайдағы қонақ үйде таныстық. Фойеде ылғи жастар шулап жүретін де, ол бір бұрышта ешкіммен әуресі болмай кітап оқып отыратын.
«Әне, әне мұз адам» деп сыбырлады жанымдағы құрбым. Түс ауса да маған оның жанында қысқы таңның салқын лебі есіп тұрғандай көрінді. Мен онда Мұз адам дегеннің кім екенін, қандай болатынын білмейтін де едім. Құрбым осындай ныспыдағы тірлік иесінің барын жақында ғана естіген екен. «Бәлкім шынымен мұздан жаралғасын да солай атайтын шығар» деді тағы ол, тап елес әлде жұқпалы ауру туралы айтып тұрғандай үрке.
Мұз адам ұзын бойлы, қапсағай денелі көрінді. Шашы өңіне қаталдық беріп тұрады екен. Бет-әлпеті жас екенін аңғартқанмен, шаштарының арасынан ерімеген қар сынды ақ шалған тұстары көрінеді. Жағы қатып қалған құз секілді, саусақтарын ешқашан ерімейтін қырау басқан. Осылары болмаса, кәдімгі көп адамнан айырмасы шамалы: алып бара жатқандай көрікті де емес, бірақ бір қараған жанды тартатын қасиеті бар. Әсіресе отты көздері өңменіңнен өтеді, тұлғасындағы тірліктің жалғыз нышаны да сол. Әріректе тұрып біраз уақыт қарап қалыппын. Бірақ ол бірде-бір рет басын көтерген жоқ, кітап оқуын жалғастыра берді.
Келесі күні де сол уақытта, сол жерден табылды. Асханадан түстеніп келдім, сол орында, далаға шығып шаңғы теуіп келсем, әлі сол қалып. Бұл келесі күні де жалғасты.
Төртінші күні түстен кейін әйтеуір бір сылтау тауып шаңғы тебуге бармай қалдым. Ойым – онымен тілдесу. Үнсіздік орнаған дәлізде әрі-бері жүрдім де, фойеге барып терезеге телміріп тұрып алдым. Ол каминнің жанында отыр. Терезеден далаға көз тастадым, газет парақтадым, сосын бойыма бар жігерімді жиып, жанына таядым. Мен негізі тұйық адамдар санатынанмын, белгілі бір себеп болмаса бейтаныс адамдармен жылы ұшырай кетуім екіталай. Бірақ тап сол сәтте Мұз адаммен танысқым келді. Әйтпесе бүгін шипажайдағы соңғы түн. Бұл мүмкіндікті жіберіп алсам, енді қайтып онымен жолығар-жолықпасым белгісіз.
- Сіз шаңғы теппейсіз бе?
- Жоқ. Маған даладағы қарға терезеден көз тастап қойып кітап оқығаннан артық нәрсе жоқ.
Бетім ду ете түсті. Енді қайтерімді, не дерімді білмеген күйде бір орында тұрып қалыппын. Мұз адам менің бетіме барлай қарады. Жымиған секілді ме. Шынымен сүйтті ме, әлде маған солай көрінді ме, түсініксіз.
«Егер қаласаңыз, отырыңыз, әңгімелесейік. Сізді көп жайт қызықтыратын секілді, Мұз адам деген қандай болады деп ойлайсыз ғой. Қорықпаңыз, менімен сөйлескеннен кейін сізге суық тимейтін болады».
Солай танысып кеттік. Фойе бұрышында тұрған кереуетке отырып, терезе сыртында жапалақтап жауып тұрған қарға көз тастай әңгіме құрдық. Мен ыстық кофеге тапсырыс бергем, ол бас тартты. Қанша әңгімеге тартпақ болғаныммен, бұл әрекетімнен ештеңе өнбеді. Оның үстіне, бізде әңгіме-дүкен құра кететіндей ортақ тақырып та жоқ қой, басында ауа-райы туралы айтқанбыз, сосын қонақ үйдің жайлылығы жайлы қозғадық.
- Сіз мұнда жалғыз келдіңіз бе? – деп сұрадым мен.
- Иә. Ал сізге шаңғы тепкен ұнай ма?
- Қатты қызығушылығым жоқ. Тек құрбыларым бірге баруымды өтінгесін...
Мұз адам жайлы бәрін-бәрін білгім келді: шынымен оның тәні мұздан жаралған ба, ол немен қоректенеді, жазда қайда болады, отбасы бар ма екен? Бірақ ол өзі туралы жақ ашпайтын. Менен де айтпағанды қазбалай қоярлық батылдық шықпады.
Оның орнына менің отбасылық жағдайым, жасымның нешеде екенін, денсаулығымды, мектебім мен жолдастарымның жайын, тіпті еленбейтін ұсақ-түйектерге дейін сайрап берді.
-Түк түсінсем бұйырмасын! – дедім қорқақтап. – Мен туралы осыншалық мәліметті қайдан алдыңыз? Мүмкін сіздің жұрттың ойын оқитын өнеріңіз бар шығар?
- Адамның ойын оқи алмаймын.Бірақ маған бәрі түсінікті. Жай ғана түсінікті, - деді ол.
- Ал болашағым-ше?
-Болашағыңыз көрінбейді. Оны білуге құмартқаным да шамалы. Анығы, мен үшін «болашақ» деген ұғым жайлы түсінік жоқ, өйткені Мұз адамда болашақ болмайды.
- Қандай қызық! – деп қуанып кеттім мен. Шындығында, болашағым жайлы білуге құмартқан да жоқ едім.
Кейін біз бірнеше рет Токиода жолықтық. Тіпті жексенбі күндері кездесу ұйымдастыратын болдық. Қанша кездессек те бірде-бір рет не киноға, не кафеге барып көрмеппіз. Тіпті бірге тамақтанбаппыз да, өйткені Мұз адам ештеңе сызып алмайтын. Есесіне бақта сәкіде отырып, әңгімелесетінбіз. Әр жайттың басын бір шалғанымызбен, ол өзі жайлы жұмған аузын ашпайтын. «Неге? – деп сұрадым бір күні. – Неге сен өзіңнің өткенің жайлы ештеңе айтпайсың? Сенің қайда туғаныңды, ата-анаңның кім екенін, қалай Мұз адамға айналғаныңды білгім келеді».
Ол маған біраз уақыт үнсіз қарап отырды да, басын шайқады. «Мен ештеңе білмеймін, - деді кеңістікке өзінің аппақ демін шығарып. – Менде өткен күн деген жоқ. Тіпті қайда туғанымнан, ата-анамның кімдер екенінен де бейхабармын.Солардың менде болған-болмағанынан да. Жасымның нешеде екенін, сол жас дегеннің менде бар-жоғын да...»
Мен оған ғашық болдым. Ол өткенін де, болашағын да да емес, бүгінін – мені ғана сүйді. Мен де. Бұл ғажап еді.
Әңгіменің ақыры отбасын құруға кеп бір-ақ тірелді. Жасым жиырмада, Мұз адам осы азды-көпті ғұмырымда шын ұнатқан бірінші жаным. Мен тіпті ол кезде «Мұз адамды сүю» дегеннің нені аңғартатынын білетіндей жағдайда емес едім. Ол Мұз болсын, басқа болсын, маған бәрібір еді.
Әрине, анам мен әпкем Мұз адаммен тұрмыс құруыма қарсы болды. «Күйеуге тиюге әлі жассың, - деді олар. – Оның үстіне, мінезінің қандай екенін де толық білмейсің. Өзінің қайда туғанын, жасы нешеде екенін білмейтін адамға шықты деп туыстарымызға қалай айтамыз? Мұз адам... ал келеді де, еріп кетеді. Сонда не болмақ? Сен әлі де болса неке дегеннің не екенін ұқпайсың-ау деймін. Осы Мұзыңның еркектің жауапкершілігін мойнына ала алатынына сенімдісің бе?»
Бұл оның шаруасы емес қой! Мұз адам бар болғаны мұз секілді суық, бірақ ол жылы жерге барғанда еріп кетеді дегенді аңғартпайды. Және оның тәні басқа адамдардың денесіндегі жылуды тартып әкететіндей салқын емес.
Не керек, біз ақыры үйлендік. Достарым да, ата-анам да, туғандарым да, ешкім біздің бөлек үй болғанымызға қуанған жоқ. Той да жасамадық. Некемізді ресімдеуге барғымыз келген, оның қалада тіркелімі жоқ боп шықты. Сонда да бірауыздан үйлендік деп шештік. Кішкентай торт алдық та, тең бөліп жедік – той дегеннің сиқы осы болды. Пәтер жалға алдық. Ол ет сақтайтын мұздатқыш қоймада жұмыс істеді. Шаршау дегенді білмейтін. Қанша жұмыс істесе де қарбытып тамақ жеген емес. Қызметінде оны осы қасиеттері үшін бағалады, сосын да басқалардан жалақысы көтеріңкі болды. Бақытты, бейбіт тірлік кешіп жаттық. Жолымызға ешкім тұрған жоқ, біз де жан баласына кесел келтірмедік.
Ақыры өзі жайлы ештеңе айтпады, мен де қазбаламадым.
Біздің бірлескен одағымызда кикілжің деген болып көрген емес. Бір-бірімізді қабағымыздан түсіністік. Айналамдағылар да оған бірте-бірте үйренісе бастады. Тіпті уақыт өте келе сөйлесетін болды. «Мұз болса да қарапайым адамдардан айырмасы шамалы» дегенді жиі айтып қоятынды шығарды. Бірақ менің тұрмысымды қабылдай алмағандары секілді, шын мәнінде оны да түсінген жоқ.
Сәбилі бола алмадық. Мүмкін жай адам мен Мұз адамның гендері сәйкеспейтіндіктен шығар. Келе-келе, алданыш ететін баланың болмағанынан ба, әлде басқа да себептер бар ма, уақытымды қайда жұмсарымды білмей сандалатын болдым. Барып әңгімелесетін, сыр бөлісетін дос та жоқ еді. Анам мен әпкемнің әуелгі ашуы әлі тарқай қоймаған. Менімен байланыс орнатқылары келмейді. Оның үстіне, маған біздің отбасыны масқаралаған адамдай қарайды. Сондықтан күйеуім үйде жоқ кездері музыка тыңдап, кітап оқудан басқа ермегім болмады. Шындығында, маған онымен бір болғаннан гөрі үйде осылай жалғыз отырған ұнайтын. Келе-келе жалғыздықтан да жалықтым. Оның үстіне жас едім ғой. Басылмаған желігім бар. Бірінен бірі аумайтын сұрқай көшірме күндер мені қатты шаршатты. Мезі етті. Өзімді өзімнің көлеңкем секілді сезіне бастадым. Сондай күндердің бірінде күйеуіме зеріккенімді, саяхатқа шыққым келетінін айттым.
-Саяхат? – деді ол тыңданысын жасыра алмай. – Басқа жаққа баратындай қандай қажеттілік туа қалды? Біз осында да бақытты емеспіз бе?
- Мәселе мұнда емес. Мен – бақытты әйелмін, біздің арамызда ешқандай мәселе жоқ. Жай ішім пысып кетті. Бұрын-соңды аяқ баспаған жерлерді шарлап көргім келеді. Біз үйленгеннен соң да саяхатқа шыққан жоқпыз ғой. Ақша жетеді, демалысыңды да тиімді пайдалана аласың...
(Ол ауыр дем алды).
- Жарайды. Егер шынымен саяхатқа шыққың кеп тұрса, келісемін. Бұл ойдың алып бара жатқандай керемет екеніне күмәнім бар, бірақ сенің талпынысыңа қарсы болмайын. Қайда барғың келеді?
- Оңтүстік полюске барсақ-шы? – Оны суық жерлер қызықтыратын шығар деп әдейі осы жерді таңдағанмын. – Ол жерге бару менің арманым болатын. Қалың тон киіп, поляр шұғыласында пингвиндермен ойнап жүргенім көзіме үнемі елестейді.
Үнсіз ойланып қалды да, «Жақсы» деді.
- Жақсы. Егер шынымен қалап жүрсең, оңтүстік полюске-ақ бара салайық. Ризасың ба?
Басымды изедім.
- Екі аптадан кейін демалыс аламын. Дайындала бер.
Уақыт өте келе Оңтүстік полюске барам деген алғашқы ойымнан айни бастадым. Неге? Өзім де білмеймін. «Оңтүстік» деген сөзді айтсам болды-ақ, күйеуімнің бет-әлпеті бұзылып кете беретін: көзқарасы әдеттегіден өткірленіп, демалысы үскірік қарып, саусақтарындағы қырау қалыңдай түсетін. Мінезінде де өзгерістер байқалды: үндемейтін боп алды, қырсығатынды шығарды, тамақ ішуді тіпті қойды. Мен мазасыздана бастадым. Ақыры саяхатқа бес күн қалғанда шешім шығардым:
- Онда Оңтүстік полюске бармай-ақ қоялық. Суық шығар. Денсаулығымызды бұзып ап жүрерміз. Еуропаға барсақ қайтеді? Әлде Испанияда демаламыз ба? Шарап ішеміз, поюльге барамыз, коррида қараймыз.
Тыңдамады.
-Жоқ. Мүмкін өкпелеп қаларсың, бірақ мен үшін Испания тым ыстық, әрі шаңды өлке. Тамағының бәрі ащы. Оның үстіне, оңтүстікке екі билет ап қойдым, сенің аң терісінен жасалған ішігің мен аяқ киімдеріңді қайтеміз? Оның бәрін лақтырып тастай алмаймыз ғой.
Шынымды айтсам, қорықтым. Полюсте жайсыз бірнәрсе болатын секілді сезім иектеп алды. Күндесін-күнде бір түс көретін болдым. Жалғыз-жаяу келе жатып, терең қазылған орға құлап кетемін. Денемді түгел аяз қарып барады. Мұз құрсаулаған аспанға қараймын. Есім бар, бірақ саусағымды қимылдатарлық әл жоқ. Сұмдық сезім. Сәт өткен сайын өткен күніме қайта оралып жатқандай күй кешемін. Бәрі маған қарап тұрады. Мен жоғалып, сағымға сіңіп барамын. Оянып кеттім. Ол демалысы білінбей жанымда ұйықтап жатыр. Тап бір кеудесінде жаны жоқ мүрде секілді. Сонда да оны сүйемін...
Жылап жатырмын. Көз жастарым бетіне тиюде. Ол оянып кетеді де, мені аймалай бастайды.
- Қорқынышты түс көрдім, - деп оның құшағына тығыла түсемін. Ол қараңғылықта үнсіз басын шайқайды.
- Бұл жай түс қой, - деп жұбатады сосын. – Түс – болашақтан емес, өткеннен келеді. Түс сенің мазаңды ала алмайды, қайта сен оның мазасын кетіресің. Түсінемісің?
- Иә, - деймін мен түк ұқпасам да.
Ақыры екеуміз Оңтүстік полюске баратын ұшаққа отырдық. Саяхатты кейінге шегеруге сылтау таба алмадым. Ұшқыштар мен стюардессалар тым тұйық көрінді. Терезеден сыртқа көз салғым келген, қою бұлттан ештеңе байқай алмадым. Кейін терезені мұз жапты. Күйеуім төмен қарап кітап оқумен болды. Саяхат деген санамдағы түсінік атаулының тас-талқаны шықты.
Оңтүстік полюске табан тірегеніміз сол, оның аза бойы қаза болды да қалды. Әрине ішкі қобалжығанын байқатқысы келген жоқ, бірақ қабағының әр қимылы менің бақылауымда еді. Тпті денесінің аздап тітіркеніп кеткенін де сезініп үлгердім. Жанынан тұрып бетіне көз тастағам. Ол бір сәт тұра қалды да, аспанға қарап, терең күрсінді. Сосын түк болмағандай менің бетіме қарап күлген сыңай танытты.
- Сенің армандаған жерің осы ма?
- Иә,- дедім мен.
Полюс шынымен мен елестеткендей екен. Адам аяғы аз. Іліп алар түгі жоқ шағын қалашық. Және қалашықта жалғыз-ақ қонақ үй. Бұл жер әдетте туристерге арналмаған, пингвиндер де көрінбейді, полярлық шұғыла тіпті жоқ. Жүргіншілерден: «Мұнда пингвиндерді қайдан көруге болады?» деп сұрағам, бәрі бастарын шайқап кете барды. Сірә менің сөзімді түсінбеген болса керек. Тіпті болмағасын ақ параққа пингвиннің суретін салып, әрі-бері өтіп жатқандардан ымдап сұрап көргем, тағы жөнді жауап ала алмадым. Мұнда да сол жалғыздық ізімнен қалмай қойды. Қала түгел мұзға оранған. Не терек, не гүл, не өзен тапсаң кәне. Көз жетер жеріңнің бәрі мұз.
Күйеуім жергілікті халықтың тілін тез меңгеріп алды, әлдебір ысқырған тілде сөйлеседі де жүреді. Олардың сонша жарқылдасып не айтып жатқандарын түсіне алмай-ақ дал болдым. Оған бұл жер ұнайтын секілді. Басында бұл маған қатты әсер етті, ен далада жалғыз қалған жандаймын, күйеуім де көңіл аударуын азайтқан.
Көк мұздан басқа көзге ілінер дәнеңесі жоқ мекен мені шынымен шаршатты. Әлімді құрытты. Тіпті ашуланарлық күшім қалған жоқ. Тап бір сезіну компасын жоғалтып алғандаймын. Осының бәрі қашан басталды, қашан аяқталады, түкті айырар емеспін. Бағытты да, уақытты да, тіршілігімнің мәнін де жоғалттым.
Көзімді ашу керек болды. Аштым да. Көргенім: мұз құрсанған мәңгілік қыс. Жалғыз нәрсені түсіндім: Оңтүстік полюсте күйеуім тіпті өзгеріп кетіпті, ол бұрынғы адам емес.
Жо-жоқ, өзгерген түгі жоқ. Ниеті де, көңілі де бұрынғыдай. Тіпті маған деген сүйіспеншілігінің тарқамағанына дәлел іздеме. Бірақ сол бұрынғы, алғаш танысқандағы
Мұз адамды сағындым... Жергілікті тұрғындардың оған деген ерек көңілі мені таң қалдырды. Олар бір-біріне қатты ұқсайтын: үскірік демалыстары да, беттеріндегі қырау да. Өзара әзілдеседі, әңгімелеседі, ән айтады. Мен тордағы құстай қонақ үйдің кішкене бөлмесінде бірнеше ай бойы өңін өзгертпестен тұрған көк аспанға көз тастап , оңтүстік-полюс тілінің грамматикасын оқып отырамын. Бізді мұнда әкеліп тастаған ұшақтың ізі өшкелі қай заман. Ол біздің табанымыз осы жерге тигеннен-ақ көкке сіңіп жоқ болған. Аэродром да бос. Енді жақын арада самғау алқабы да менің жүрегім секілді мұздың қалың қабатымен қапталатын шығар.
«Қыс келді,- деп түсіндірді күйеуім. – Мұнда қыс өте ұзақ болады. Қыс біткенше бұл жерге бірде-бір ұшақ, не кеме келмейді. Бәрі қатып қалады. Басқа амал жоқ, көктемді күтеміз.»
Үш айдан кейін жүкті екенімді аңғардым. Мен дүниеге әкелетін сәби кіп-кішкентай Мұз адам болады. Ішімде кішкентай мұз түйіршіктері жүрген секілді құрсағым мұздап кетеді. Нәрестемнің көзі әкесінікі секілді әйнектей мөлдір, қолдары қыраумен қапталады. Біздің жаңа отбасымыз енді қайтып мына мәңгілік мұз құрсанған өлкеден шыға алмайтынын да үшінші түйсігім ұқтырғандай еді. Менде «жүрек» деп айтатындай да ешнәрсе қалған жоқ. Өйткені жылулық атаулыны сезіне алмайтын болдым. Бір жұбанышым - әзірге әйтеуір жылай аламын. Көзімнен жас шығара аламын. Жыласам, ол аймалап, еркелетеді. Сол кезде көзімнен аққан жастың қалай мұз түйіршігіне айналып, пытырлап түсіп жататынын көрсеңіз ғой. Ол болса, сол түйіршік мұздарды тіліне салып тамсап отыратын: «Мен сені сүйемін» деп.
Кенет, қайдан пайда болғаны белгісіз жел ұшып келеді де, оның сөздерінің үскірік дәмін өткен күнге... өткен күнге алып кетеді...
Мен жылаймын. Жанарымнан жас боп шығып, мұзға айналған түйіршіктерді ағыза, адам аяғы баспас мекендегі мұз үйде жападан-жалғыз жылап отырамын.