13 Қараша 2013, 05:20
Қазақ халқы мен орыс халқының арасындағы мәдени Кітынас өте ерте замандарда басталған. Патшалық дәуірінің халықтарға орнатқан қатаң қанаушылығы асқынған Кездерде, орыс халқының алдыңғы қатарлы адамдары езілген
қазақ еліне туысқандық қолын созып, достық лебіздерін білдірген. Россия патшалығы ұсақ халықтарды қараңғылық түнегінде ұстап, халық пен халықтың араздығын қоздырған шақтарда қара қылды қақ жарған әділ болу деген таңғажайып ерлік еді. Қазақ халқы олардың есімін әрдайым зор ілтипатпен еске түсіреді.
Соңғы кезге дейін орыс саяхатшыларының, зерттеу-шілерінің, жазушыларының қазақ халқының мәдениеті, тұрмыс-салты, тарихы, тілі, әдебиеті жөнінде жазған көптеген қымбатты еңбектері басылып шыққан жоқ еді. Олардың қунды мәліметтерге толы мұраларын жекелеген ғалымдар болмаса, көпшілік оқушының тауып оқуға қолы жетпей жүрді. Міне, осы себептен де орыс адамдарының қазақ халқының мәдениеті, әдебиеті туралы жазған еңбектерінің жеке кітап болып басылып шығуына (Русские о казахской литературе. 1957) ризашылық білдіреміз.
Орыс зерттеушілерінің Қазақстан туралы көбірек айналысып, өнімді еңбектер жасаған шағы - XIX ғасырдың іші. Бұл кезде В.В.Радлов, А.Н.Веселовский, А.Е.Алекторов, Г.Н.Потанин, П.Н.Мелиоранский, В.И.Даль сияқты орыстың алдыңғы қатарлы зерттеуші ғалымдары қазақтың тілі, әдет-ғұрпы, әдебиеті жайында көптеген бағалы мәліметтер жинап, бастырып шығарды. Ол еңбектердің көбінің мәні әлі күнге дейін жойылған жоқ. Олардан қазақ халқының XIX ғасырдағы өмір-тіршілігінің, салт-саііасының, дүниетануының көп салалары көрінеді.
Алдыңғы қатарлы орыс адамдары езілген ұлттардың арасында оқу-ағарту жұмыстарын қолға алуды ең қажетті міндет деп санаған. Олар қазақ халқының мұң-мұқтажын баспасөз жүзінде білдіріп, қамқорлық жасаған. Мәселен, белгілі орыс зерттеушісі А.Е.Алекторов «Қазақ балаларын орыс мәдениетіне тарту тұралы» деген мақаласында: қазақ баласы «мектептеи өзіне сәби кезінен бастап таныс, сүйікті жанына жақын боліан норселерді табатын болсын», олар кітаптан елінің гарихып, одет-салтын, тұрмыс өзгешелігін, тау-тасын, өзен-көлін, шексіз сахарасын көретін болсын, «Сонда ғана мұндай мектеп қазақ балаларына шын мәнінде білім таратушы, олардың ой-санасын, адамшылық сезімдерін оятушы, мәдениет пен цивилизация, жолындағы қозғаушы күш болмақ», - дейді.
Орыс зиялылары қазақ халқының үшан-теңіз ауыз одебиеті мұраларын алғаш жинап, түңғыш баға берушілер Сюлды. Солардың жазғандары арқылы қазақ әдебиетінің жеке нұсқалары орыс оқушыларына танылды.
Атақты саяхатшы, зерттеуші Г.Н.Потаниннің еңбекте-ршдс қазақ халқының өмірі, мәдениеті, әдеби мүралары і..иіі.інда аса көп мәліметтер бар. Әсіресе, оның халқымыздың Міқтанышы Уәлиханов Шоқан туралы жазғандары - аса ы.імбат мүра. Ол қазақ халқының түрмыстық өзгешелігін, елдік салт-санасын аса терең білгірлікпен, зерттеушілік адалдықпен жазып кеткен.
«Қазақтың соңғы ханзадасының киіз үйінде» деген атақты . мақаласында Потанин қазақ елінің сол кездегі ахуалынан аса күиды, терең деректер айтады. Ол қазақ халқының мәдениетке ісетуін, басқалармен терезесі терең ел болуын армандайды. «Өмірді соншалықты сүйетін, оны ән-күйімен әшекейлей білетін халық өз бойынан молдалардың қүрған торын бүзып шыіарлық күшті шынымен-ақ таба алмай кетер ме екен?» -дейді ол. Нағыз достың, үлкен гуманистің сөзі бүл. Орыс цалқьшын ардагер азаматтары езілген халықтарға достық ми.іраймен, ізгі ниетпен қарады дегенде, міне, осындайларды айтамыз.