16 Қазан 2013, 03:56
X ғасырға дейін Фараб пен Отырар қалалары қатар аталып жүреді де, кейіннен бірақ атаумен Отырар деп аталатын болды. 1219 жылы Шыңғыс хан шапқыншылығы қарсаңында барлығы бір орталыққа біріккен Отырар қаласы болды.
Ескендір Зұлқарнайын заманынан Шыңғыс хан жорығына дейін Отырар өлкесіне қатысты ауыр соғыстар мен қала халқын қырғындау, қаланы қирату сияқты мәліметтер тарихта кездеспейді. Әрине, басшылардың ауысуы, династиялардың ауысуы, өлкенің қолдан-қолға өтуі сияқты тарихи оқиғалар болып тұрғанымен, қалаға үлкен зияны келгені туралы дерек жоқ. Бұл бір жағынан қаланың экономикалық маңыздылығын көрсетсе, екінші жағынан сол кездегі ел билеушілерінің адамгершілік қағидаттарын жоғары ұстанғанын көрсетеді.
Әрине, Отырар қаласының осы өлкедегі ондаған шағын қалалардың бірігуінен шыққан қосындысы, жиынтығы екенін ескерсек, солардың ішіндегі ең алғашқысы Отырар тарихының басы болып саналатыны түсінікті.
Өзіміздегі бар мәліметтер жойылып кеткендіктен, шетел мәліметтеріне жүгінуге мәжбүрміз. Солардың ішіндегі екі қаланың қашан салынғаны бізге аян. Оның бірі – б.д.д. 329 жылы Ескендір Зұлқарнайын салдырған қала болса, екншісі – б.д.д. 529 жылы Кир салдырған қала.
Ескендір Зұлқарнайынның заманында Кирдің салдырған қаласынан басқа бұл өлкеде кем дегенде алты қала болғаны белгілі. Бірақ олардың тарихы бізге беймәлім. Осыдан бірнеше жыл ғана бұрын 1500 жылдығын тойлаған Түркістаннан өткен жылы б.д.д. IV ғасырға жататын қала құрылысы орны табылды. Енді ғалымдар дәлелдесе Түркістанның тарихы 1500 жыл емес, 2500 жыл болып шығуы да мүмкін.
Алдыңғы Азияға барып жоғары өркениеттің негізін қалаған Шумерлер, Хаттар, Арилер біздің Ұлы Даланың байырғы тұрғындары екенін ескерсек, бір кездері олардан да қалған қалалардың іздері табылуы ғажап емес. Ал қазіргі қолда бар ең көне дерек – Кир қаланы б.д.д. 529 жылы салғызған. Демек, Отырардың жасы 529+2012=2541 жыл, 2500 жылдан асқан деп айтуға толық хақымыз бар.
Отырарды – «Ұлылардың Отаны», «Қазақ өркениетінің алтын бесігі» дейміз. Бірақ солай аталарлық қандай негіз бар еді? Бұл туралы ойланып көрдік пе? Бұл орайда жазушы Қойшығара Салғараұлының «Көне заманның айтулы өркениеттері тек екі мәдениеттің – отырықшылар мен көшпелілер мәдениетінің түйіскен жерінде ғана пайда болып отырған» деген сөзі «өркениет» ұғымының астары тереңде екенін көрсетеді.
Бейсенбай Бекжан
«Ана тілі»