30 Маусым 2014, 12:23
ІІ БӨЛІМ
АУА ТҮСТЕС ЖЫР
Бабалар ырымы бойынша тiлi шығуы кешеуiлдей бастаған сәбиге итаяқтан су iшкiзедi екен. Сондай жағдай менiң басымда да қайталаныпты.
Жұтаңдаумын, демен бiрақ жарлымын,
Баба ырымы, әлегi емес жарғының.
Қызыл тiлдi сөзге иiлту үшiн де,
Итаяқтан суды да iшкен бар күнiм.
Итаяқтан суды да iшкем, сөкпегiн,
Айыптарға өзге күнәм көп менiң.
Ырзығымды табам қазiр еңбекпен,
Тiлдi бiрақ иемдендiм теп-тегiн.
Итаяқтан суды да iшкен бар шағым,
Кез еместi ол көңiл күптi, арса мұң.
Сен шаршадың сәндi қуып, мен байғұс,
Баба-ырымға баға таппай шаршадым.
Итаяқтан суды да iшкем, Бабаның
ырымына мiнезi жат қаланың
көшесiнде көп – көрiктi қызбен де,
Қызып кетсем ырылдасып қаламын.
Осы болды-ау замананың өлеңi,
Көп болған соң көр сезiмi, көбеңi.
Исi тiлге илiкпеген тiлдерге,
Итаяқпен тамақ бергiм келедi,
Құдай сақтасын.
1990 ж. 11 наурыз
Хат
Сен сұлусың,
Сабырлымын мен бiрақ,
Әнге айналсаң,
Еститұғын мен құлақ.
Бұлтсың ба,
Тосқауылың тау да мен,
Сенi қуған желдi демен
жау көрем.
Бозара атқан таңым болсаң,
Ертеңмiн,
Көрiктiсiң,
Күлкiң оттай.
Өртендiм.
Өртенiп ем өшкенiм жоқ,
Қайтаға
Жалындаған жырға айналдым
жайқала.
Сенi көрсем өзектi өртер шоқтай мұң,
Сырымды ұқсаң менiңдағы жоқ қайғым.
Сен көксiң бе, ернi кепкен жерiң мен
Саған содан бар құпиям көрiнген.
Биiктесiң,
Төмендемiн.
Бар ма амал
Сұлулыққа сезiм барда арбалар,
Жан-жағымнан жетi ел сәлем берсе де
Жалғыздыққа болып алдым арланар.
Ғашық адам не демейдi,
Күлмегiн.
Жасып айтқан сөзiм емес бұл менiң.
Қалай сүйем
Бiле алмадым, бiлмедiм
Болмаса да ерiнде айып, тiлде мiн.
Шешiмiңдi айт,
Бос сөздi ұғар жоқ шама,
Мен қақсадым,
Ал сен бiрақ қақсама.
Сенде анар,
Алақан бар ал менде,
Арыстанмын
Жеме-жемге келгенде.
Тыңдаушым сен,
Содан болар,
Кергiдiм.
Төрттағанмен төрттабандап қалатын
Хаям болмай
Көп бөскенiм –
Ерлiгiм.
Апта тастап келдiм тағы араға,
Сен де менi жайымды ұғып бағала.
Айлы түнде әңгiмем бар айтатын
Иттi үргiзбей шықсаңшы ендi далаға.
1990 ж.
* * *
Махаббат үшiн бiр екен ессiз, естiң де,
Шын ғашықтарда болмайды екен ес мүлде.
Дәл мендей сенi сағына аңсап жалғанда,
Дәл мендей сенi сүймеген шығар ешкiм де.
Дәл мендей сенi сүймеген шығар ешбiр жан,
Өзiңдi iздеп тал түсте көше, кеш қырдан,
Мен қазiр, жаным, шайыр боп жүрмiн жаны мұң,
Махаббат жайлы жазатын әр түн бес жырдан.
Қарақат көзiң есiме түссе ес кетiп,
Қаңғып та кетем көшенi кезiп, кештетiп.
Жанарым тұнып, жасып та қайтам үйге мен,
Меңiреу халде түсiре алмайтын еске түк.
Бәрi де сенi ұмытсам деген бiр тiлек,
Бiр тiлек болмай отырам тағы жыр күреп.
Көктемнiң түнiн жарық қып жарқылдарымен,
Қауышқан бұлттар жатқан шақ көкте күркiреп.
1990 ж.
Шамырқану
Өр теңiздiң
Қайтуы мен тасуын
Ай бiледi...
Бiр бұл емес жасуым.
Жарылуға шақ-шақ қалды шыдамым,
Одан бетер келiп кеттi ашуым.
Пайғамбар деп құрметтеген арабта
Көрiпкел деп дәрiптеген Бабылда,
Ақын ұлын теңеп берген жарымға
Не бетiммен көрiнемiн мына елге,
Не айтамын мына ессiз қауымға?
Кешiр,
Есiл кетсе менен бiр айып,
Ақыл айтқан ауызыңды ұрайын.
Саналарын сәлде ағартқан молдалар
Жайнамазға бас қойғанда
Жырға бас ұрғандығын сезбей ме екен,
Құдайым!
Мен туған шақ
Мезгiл сiрә өлiара,
Қасиеттi қамайтындай қораға
Жалаңаяқ деп сөгедi, ал өзi
Жалаңаяқ бармайтындай молаға.
Жүйелi ойдың жетегiнде жүрмей ме!
Тек тәттi емес,
Қатты айтады-ау тiл кейде.
Қойныма салса қызын қақпас шал
Менен батыр ұл туарын бiлмей ме?
Жолсыз түнде
Жұлдызынан адасқан
Бiр мен бе екем,
Ол жайлы ендi жақ ашпан.
Бақытым бар бiр басыма жететiн,
Өз далам бар, жұтар ауам, бар аспан.
Өр теңiздiң
қайтуы мен тасуын
Ай бiледi...
Бiр бұл емес жасуым.
Күн көзiнен ұялды ма көктегi,
Сабасына түсiп қалды-ау ашуым.
Еш өкпем жоқ
Жарымаған жатырда,
Жетесізге, Жүгенсізге, Батырға,
Мен қоярмын, қоярмын мен өлеңдi,
Жұрттың бәрi айналғанда ақынға.
Бiр қияли керек шығар елге де.
1991 ж.
Сағди ғазалы
Хорасанның,
Бәлкiм Шираз түбiнде,
Ай қорыған махаббаттың түнiнде,
Өзiне-өзi күбiрлейдi қайыршы
Құда елiнiң шайырының тiлiнде:
Пайғамбарлық пейiлiммен құлаған,
Бiр қылығың үшiн сонда ұнаған,
Жанын жалдап,
Тәнiн сатқан күн неме,
Аршып сенi алмап па едiм күнәдан.
Ұмыттың ба?
Ұмыттың-ау!
Ұмыттың.
Мұң боп келiп,
Мысым бастың, құрыттың.
Жаны еркiн кiре алатын жұмаққа
Аңқау басым көрдi әкесiн құлыптың.
Сонау күндер
Түсiретiн сенi еске,
Көз алдымда, айналған жоқ елеске
Махаббатта жүрек жалғыз,
Жалғызға
Пайғамбар мен қайыршы бiр емес пе?
Құдай куә,
Пайғамбарлық еркiммен,
Қайыршы боп жер басуға көндiм мен.
Қайыс болып осу үшiн арқаңнан,
Шайыр болып сүю үшiн ернiңнен.
Амал қанша,
Амал қанша сен менiң,
Жыртық тоннан шын бейнемдi көрмедiң.
Қақпа алдында құр телмiрген кезбемен
Қырық шырағың бәрi бiрдей сөнгенiн
Аязды түн
Ақыл тiстi қақсатып,
Түйсiгi жоқ тұл мойында бас қатып
Жабыққанда, бататыны жаныма,
Сенi бай да алмайтыны, тас қатын.
1991 ж.
* * *
Тау да ұйыған бұл сәтте,
Аспан тұнып,
Жұлдыздарды сұсымен жасқандырып
Түнi бойы салданған салқын аяз,
Ұшып бара жатады тастан күлiп.
Қалаларға асығып мұнаралы,
Жел де тастап кетедi бұл араны.
Түнде жалғыз жылаған жапырақ қыз
Әлдененi үмiт қып жұбанады.
Бiр iзгi ойға
басқадан қалыс бекiп,
Көп опынған
болам деп әр iсте тiк,
Әкесi оның дiң-дi анау
ғұмыр бойы
Көлеңкесiнен көрмеген алыс кетiп.
Бұтағы оның балтаның сабына әлi
айналған жоқ, бар шығар бағы да әрi...
Жүрекке алып баратын сара жолдан
Мұндай сәтте мұң дағы жаңылады.
Ысты өкпеге ауасы iшпей дауа,
Мұндайда еске ештеңе түспейдi-ау-ә.
«Өңкей жалғыз, дүниенiң тұтастығын
«Сездiңдерме-ей?» - деймiн мен iштей ғана
«Бәрiңе ортақ ұзамай күн шығады».
1991 ж.
* * *
Иiлместi жатсаң да иiп мейлi,
Арман қуу шынымен күйiк кей күн.
Арман – тау ғой, қаншалық жақындасаң,
Сұлбасы да соншалық биiктейдi.
Көргенiңе көңiл бұл көнбес бiрақ
«Тақыр жерден батырың өлмес құлап»
дейсiң дағы тартасың тауға тура,
Көкейiңде сенiмiң – сөнбес шырақ.
Ардан жаным садаға, жетемiн деп,
Тау шықсаң, Аспан асып кететiндей.
Жүре-жүре бiр күнi жантаясың
Кер төбеде не таудың етегiнде:
Сенiмiңнiң орнына сапарың қап,
Арманыңның орнына атағың қап.
Ақыреттi күтетiн мәңгi ауылда
Қалжыңы ортақ қасыңа қатарыңды ап.
Сырға толы әр қырын сүйiп, бекiп,
Оған дағы өзiңдi сүйiктi етiп,
Ой-Дала мен Арман-Тау арасында
Туған жердi бiр мысқал биiктетiп.
1991 ж.
Шабытты шақ
Табиғаттан бiр бөлек күй аңғарып,
Сол күйге елтiп, ерiксiз қиялданып.
Ой қаламға ұстатпай отырғанда,
Сүйкелмеген сауытта сияң қалып.
Көзiңдi арбап сан бояу төңiрегiң
Сезiмiңе көшiрiп өңiр өңiн
Күпiнгенде көңiлiң көңiл емес
Гүл қаптаған қырдай боп көрiнедi-ау.
Еш ойда жоқ мезi қып мипаздамақ
«Бүкiл дүние қыз жиған жиһаздай-ақ»
екен-ау деп, кеудеңдi самалға ашып,
Желпiнесiң содан соң жыр жазбай-ақ!
28.04.1993 ж.
Ағаш айтты...
Суығы өтсiн жаһанның жауырыннан:
Ымырасыз ықпасам дауылынан.
Дiлiм таза болса, ол – Табиғаттан,
Дiңiм тiп-тiк тұрғаны ал Тамырымнан.
Аңыз
Жiгiт пен қыз бiрiн-бiрi
Сүйген едi сонау бiр шақ.
Суық пенен сол суықты
Жылытатын алау құсап.
Серт байласты бiр-бiрiне
Жар болуға адал мәңгi.
Рас едi екеуiнiң
Бiр-бiрi үшiн жаралғаны.
Рас едi, рас бұл да,
Арман отқа оранғаны,
Туған жерге жау пиғылы
Қанжар болып қадалғаны.
Кiрiп кеттi қан майданға,
Оқ тидi де өлдi жiгiт.
Тәнмен бiрге топыраққа
Көмiлдi арман, көмiлдi үмiт.
Қайғы жанды сыздатады,
Кiмге керек қаралы арман?
Көп ұзамай қыз байғұс та
Құлап өлдi жаға жардан.
Қажет болса құрбандыққа
Махаббат та шалынады.
О дүниеде, амал қанша,
Бiрiн-бiрi танымады.
Бiрi тозақ, бiрi бейiш
Тұрғынына айналғасын,
Жәннат бақта сайрандасын,
Көңiл қалай қайғы алмасын?
Түстi Құдай көңiлi де:
Ұлы сезiм өтеуiне
Бұл фәниде табысуға
Ғұмыр бердi екеуiне.
Қанат жайып шуақты арман,
Жайлы сырға жанды бөлеп.
Бiрiн-бiрi тану үшiн
Әлi қанша ай, күн керек?
1992 ж.
Дуэль қарсаңыдағы диалогтар
(Пушкиннiң соңғы сәттерiнен)
Баллада
Өз ойымен өзi әуре боп, алмақшы ма тыңайып,
Самдал шамның жарығында ақын отыр мұңайып.
Ақын отыр, жыр жазбақ па еске түскен өткен күн,
Елесiнен сәулесiн ол iздемек пе көктемнiң.
Көңiлде қыс, өңiрде қыс, қар астында жайлана,
Дала жатыр, себезгi мұң себелеп терезеден
жымияды ай ғана.
Ал ақынның кеудесiнде жатпаса да жыр тұнып,
Күдiктi ойлар қанат қағып жатқаны рас қым-қуыт:
– Қайран жарым, қуанышым, жаны аппақ, қайыңым,
Емiп өскен, күн күлкiсi, бұта сыбдыр, ай үнiн.
Өлең сөзбен өрмек едiм жымиысын жаныңның.
Құдiретiмдi көрсетпек ем,
Шерiмдi айтып шағынғым келмеп едi,
Ел де менi сыйлайтынды сол үшiн.
Қиналғанда бермедiң-ау, бермедiң-ау қол ұшын.
Қырсыққанда қарағайдай қайғым болдың еңселi,
Өсек өршiп, сөз еткелi, сөз еткелi ел сенi.
Жiбек емес, бөз өткенi осы шығар шамасы,
Жүректе тас, көзiмде жас, жыр жазуға
шамам да жоқ,
шамам да жоқ, қарашы.
Өз ойымен өзi әуре боп алмақшы ма тыңайып,
Самдал шамның жарығында ақын отыр мұңайып.
Әлсiз ғана жылтырайды самдал шамның жарығы,
Сол жарықтай құлағында талықсиды жар үнi:
– Күллi Ресей мақтан қылған атағың бар,
даңқың бар,
Күншiл көздер көп қадалса қалмайды ғой
алтында ар.
Сан-сарсаңның ортасында маған деген сезiмiң,
Кешiр менi, деп ойлап ем, кешiр менi, салқындар.
Ғасырлардың алыс көшiн аралап,
Асылдарды, жасындарды саралап.
Жазылатын жырларыңды мақтан қылдым ғаламат,
Мақтан қылдым және де сол мақтанымнан үрiктiм.
Әлдебiр көз қарағанда күлiп тым,
Ескегiне ерiк берiп күдiктiң,
Сол күдiктен қызғанышым оянып,
Сенi, жаным, қайрап алуым үшiн де,
Шықпауым үшiн жадыңнан өңiң түгiлi түсiңде,
Сұлулығымды бұлдадым,
Түсiнбеппiн сезiмiңдi,
Кешiр жайсыз сезiгiмдi,
Кешiре гөр, гүл бағым.
Өңiрде қыс, көңiлде қыс,
Қар астында жайлана,
Дала жатыр,
Себезгi мұң себелеп терезеден жымияды
Ай ғана.
Ал ақынның санасында жатпаса да жыр тұнып,
Күдiктi ойлар қанат қағып жатқаны рас қым-қуыт.
– Әркiмнiң өз тағдыры бар, өз соқпағы, өз әнi,
Әнiн шырқап айта алмаған көңiл ерте тозады.
Көңiл ерте тозады да ажалға қол созады.
Ертең-ақ ол күл боп ұшар өшкен оттың тозаңы.
Мен осыны ерте ұғып ем, жаныма мұң жамалды,
Махаббаттың әнi едi ғой әлдилеген санамды.
Сол әнiммен сапар шегем тәңiрiме соңғы сәт,
Ең соңғы дем жарыма адал, арыма адал бол құшақ,
Амал бар ма Қыран жолын кесiп ұшса күшiген,
Сезiм гүлiн аяла сен күз түспестен үсiген.
Кешiр қайың,
Кешiре алсаң,
Жоқты сенiң айыбың.
Ертең менiң саған деген сезiмiмдi дәлелдеп,
Барса келмес арғы бетке ап өтедi қайығым.
Сенiң арың – менiң арым, махаббаттың атынан,
Ертең оны жекпе-жекте атысуға шақырам.
Көңiлде қыс, өңiрде қыс, қар астында күллi алап,
Бiрi күлiп, бiрi ендi көңiлiне гүл қадап,
Екi тұлға омбы қарда бiр-бiрiне тұр қарап.
Көп кешiкпей оқ атылды, құлап түстi гүл көңiл,
Қар ұяттан қызарды да, күңiрендi күллi өңiр,
Күңiрендi тау, су, орман, ұшып жатты қарғалар,
Күн көзiне шағылысты аппақ қарға тамған ар.
Қаншама ару қызғаныштан алды ақынын өлтiрiп,
Ғашық жүрек әрқашанда сезiм-сазға бол түрiк.
Бұл әрине мақтан емес, дастан емес толағай,
Сын есiмнiң орнын басса одағай,
Бөрiлердi талап жатса бөлтiрiк,
Қаншама ару қызғаныштан алды ақынын өлтiрiп.
1991 ж.
Әмiрхан Балқыбек, «Қасқыр құдай болған кез»