Айтыс – қазақ халқының рухани өміріндегі аса құнды жәдігер, ұлттық мәдениеттің алтын арқауы болып саналады. Бұл өнер ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып қалды, қазақ халқының мәдени, әлеуметтік және философиялық дүниетанымын тереңінен танытты. Айтыс – тек өнер ғана емес, ол халықтың тарихы мен тұрмыс-тіршілігін, әлеуметтік қарым-қатынастарды, мәдени құндылықтарды бейнелейтін қуатты құрал.
Аталған өнер – сөзбен жырлаған тартыс, шығармашылық күштің, тапқырлықтың, ақындық шеберліктің көрінісі. Оның түптамыры қазақ халқының бай ауыз әдебиетінде жатыр, әрі бұл өнер түрі халықтың тарихи кезеңдерін, әлеуметтік өзгерістерін, қоғамдық өміріндегі маңызды мәселелерді көрсетіп келеді. Айтыс – халықтың рухани өміріндегі айшықты құбылыс, ол тек өнердің бір түрі емес, сонымен қатар қоғамдық пікірдің, әлеуметтік динамиканың, ұлттық сана-сезімнің көрінісі.
Айтыс өнерінің түптамыры тереңде жатыр. Ерте заманнан бері халықтың өзара түсіністігін, бағалауын және шығармашылық күшін көрсетуге арналған. Ол халықтың мәдени мұрасын сақтаудың, ұлттық бірлікті нығайтудың және қоғамдық мәселелерді талқылаудың маңызды формасы болып табылады. Бұл өнер түрі ақындардың тапқырлығын, шешендігін, халықтың дәстүрлі құндылықтарын көрсету арқылы ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі болып келеді.
Айтыс қазақ халқының тарихымен бірге дамып, оның ұлттық сана-сезімін қалыптастыруға, қоғамдық қатынастарды дамытуға ықпал етті. Қазақ айтысы арқылы халықтың ақындық шеберлігі, тіл байлығы, философиялық көзқарастары мен моральдық құндылықтары көрініс тапты. Ол қоғамдық пікірлер мен өзгерістерді насихаттау құралы болды.
Бүгінгі мақаламызда айтыстың дамуы, оның әртүрлі кезеңдері мен түрлері, қазіргі жағдайы мен болашағын жан-жақты қарастырып, халықтың рухани өміріндегі рөлі мен маңызын айшықтадық.
Айтыстың тарихы қазақ халқының мәдени және әлеуметтік өмірінің ажырамас бөлігі. Ол ғасырлар бойы дамып, өзінің тарихи кезеңдерінде түрлі өзгерістерге ұшыраған. Айтыстың тарихи жолы халықтың қоғамдық өміріндегі өзгерістер мен тарихи оқиғаларды көрсетті.
Ерте кезеңдер. Айтыстың түп тамыры терең тарихи дәуірлерге кетеді. Қазақ халқының көне заманнан бері жалғасып келе жатқан ауыз әдебиеті мен жырларында айтыстың алғашқы нышандары көрініс тапқан. Бұл кезеңде айтыс көбінесе тарихи оқиғалар, халықтың тұрмыс-тіршілігі мен моральдық құндылықтарына қатысты жүргізілді. Айтыс халықтың рухани өмірінің айнасы болып, халықтың әлеуметтік және мәдени санасын қалыптастырды.
XVI-XVII ғасырлар. Бұл кезеңде айтыс өнері өзінің шарықтау шегіне жетті. Қазақ халқының әлеуметтік өмірі мен тұрмысы айтыста кеңінен сипатталды. Айтыстың бұл кезеңдегі дамуы ақындардың шығармашылық қабілеттерінің жоғары деңгейде болғанын көрсетеді. Ақындар халықтың күнделікті өміріне, әлеуметтік мәселелеріне, тарихи оқиғаларға өлеңмен жауап беріп отырды. Айтыстың бұл кезеңі қазақ халқының рухани мәдениетінің маңызды кезеңдерінің бірі болды.
XVIII-XIX ғасырлар. Бұл кезеңде айтыс өнері жаңа бір даму кезеңіне өтті. Ақындар халықтың рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жаңа тақырыптарды көтерді. Айтыс өнерінің бұл кезеңдегі дамуы халықтың әлеуметтік және мәдени өмірінің тереңдігін көрсетеді. Ақындардың шығармалары халықтың философиялық көзқарастарын, моральдық құндылықтарын білдірудің басты құралы болды.
XX ғасырдың басы. Кеңес үкіметінің орнауы айтыс өнеріне үлкен әсер етті. Кеңестік идеологияның ықпалымен аталған өнер түрі шектеліп, табиғи дамуы бұзылды. Кеңестік саясат айтыстың мазмұны мен форматына әсер етті, оның шығармашылық сипаты мен көркемдік деңгейі төмендеді. Бұл кезеңде айтыс өнері саяси және идеологиялық мақсаттарға пайдаланылды.
Тәуелсіздік кезеңі. Кеңес үкіметінің құлауы мен тәуелсіздікке қол жеткізу айтыс өнерінің қайта жандануына мүмкіндік берді. Тәуелсіздік кезеңінде айтыс ұлттық мәдениетті сақтау мен дамытуда маңызды рөл атқарды. Айтыстың жаңа даму кезеңі басталып, оның заманауи форматтары мен талаптары енгізілді. Айтыстың бұл кезеңі қазақ халқының мәдени мұрасын сақтау мен жаңғырту үшін маңызды болды.
Айтыстың түрлері қазақ халқының мәдени өмірінің әр қырын көрсетуге арналған. Оның әрбір түрі өзінің ерекшелігімен және мазмұнымен ерекшеленеді.
Бәдік айтысы табиғаттың зиянды әсерлеріне қарсы дұға жасау мақсатында жүргізілген. Бұл айтыстың өзіндік ерекшелігі бар, себебі ол табиғатпен үйлесімділік орнатуға, аурулардан құтылуға бағытталған. Ақындар бәдік айтқанда өлеңмен дұға жасап, ауруларды жоюға тырысты. Бәдік айтысы халықтың табиғатпен байланысын көрсетеді және оның рухани байлығын бейнелейді.
Жар-жар айтысы қазақтың үйлену салт-жоралғыларына байланысты қалыптасқан. Бұл айтыста қыз бен жігіт арасындағы қарым-қатынас өлеңмен жеткізіледі. Жар-жар айтысы – жастардың жаңа өмірге қадам басуына арналған сәттің бейнесі. Бұл айтыс түрінде әзіл мен қуаныштың үйлесімділігі көрінеді, әрі бұл салт-жоралғы қазақтың әлеуметтік өмірінің бір бөлшегі болып табылады.
Мақал айтысында ақындар мақал-мәтелдерді пайдалана отырып сөз жарысын өткізеді. Мақал-мәтелдер халықтың даналығын, өмірлік ұстанымдарын көрсетеді. Бұл айтыс түрі халықтың сөз байлығын паш етіп, өмірлік философияны ұрпақтарға жеткізеді. Ақындар мақал-мәтелдерді шебер қолдана отырып, ұлттық құндылықтарды дәріптейді.
Қыз бен жігіт айтысында махаббат, өмірдің мәні, тұрмыс-тіршілік туралы сөз қозғалады. Мұнда әзіл мен шындық араласқан өлеңдер арқылы қыз бен жігіттің арасындағы қарым-қатынас көрсетіледі. Бұл айтыс түрінде ақындардың суырыпсалмалық шеберлігі, сөзге шешендігі сынаққа түседі. Қыз бен жігіт айтысының мақсаты – жастардың өмірге деген көзқарастарын, махаббатты түсінуін көрсету.
Саяси айтыс елдің саяси және әлеуметтік мәселелерін талқылауға арналған. Ақындар елдің басшылары мен билеушілерінің әрекеттерін сынап, олардың саяси шешімдеріне баға береді. Бұл айтыс түрі қоғамның саяси жағдайын ашық түрде талқылаудың маңызды құралы болды. Ақындардың саяси айтыстары халықтың саяси санасын қалыптастырып, қоғамдағы әділетсіздіктерге қарсы күресуге ықпал етті.
Сөз жарысы ақындардың шығармашылық қабілеттерін сынауға бағытталған. Ақындар белгілі бір тақырып бойынша еркін түрде өлең жазып, бір-бірімен сөз жарыстырады. Бұл айтыс түрінде ақындардың шеберлігі, тіл байлығы мен шығармашылық даралығы анықталады. Сөз жарысы көбінесе мәдени іс-шараларда, фестивальдерде өтеді.
Күй айтысы қазақтың күй өнерімен байланысты. Мұнда ақындар күйдің мәні мен маңызы туралы өлеңдер жазып, күйші мен ақын арасындағы байланыс көрсетіледі. Бұл айтыс түрі қазақтың музыкалық мәдениетін паш етіп, күйдің халықтың рухани өміріндегі орнын айқындайды.
Айтыс өнерінің ХХ ғасырдағы үзіліп қалуы кеңес үкіметінің идеологиялық қысымымен байланысты. Кеңес үкіметі ұлттық өнерлерді шектеуге, идеологиялық мақсаттарға пайдалануға тырысты. Бұл кезеңде айтыстың табиғи дамуы тоқтатылып, оның мәдени және рухани мәні бұзылды.
1920-1930 жылдары. Кеңес үкіметінің ұлтшылдыққа қарсы саясаты айтыс өнеріне айтарлықтай әсерін тигізді. Кеңестік идеологияның ықпалымен айтыс өнері идеологиялық мақсаттарға бағытталып, оның дамуы шектелді. Бұл кезеңде айтыстың көркемдік деңгейі төмендеді, оның әлеуметтік және мәдени мәні бұзылды. Айтыс өнерінің көркемдік сапасы мен мазмұны идеологиялық талаптарға сай өзгертілді.
Ұлы Отан соғысы жылдары. Соғыс жылдарында айтыс өнері сахна өнеріне айналды. Бұл кезеңде айтыстың мазмұны мен форматы кеңестік идеологияға сәйкес келетін болды. Айтыстың шығармашылық сипаты мен көркемдік деңгейі төмендеді, халықтың рухани құндылықтары бұзылды. Соғыс жағдайы айтыстың табиғи дамуына кедергі келтірді, оның рухани мәні өзгерді.
1980-1990 жылдар. Кеңес үкіметінің құлауы мен тәуелсіздікке қол жеткізу айтыс өнерінің қайта жандануына мүмкіндік берді. Бұл кезеңде айтыс ұлттық мәдениетті сақтау мен дамытуда маңызды рөл атқарды. Айтыстың жаңа даму кезеңі басталып, оның заманауи форматтары мен талаптары енгізілді. Айтыс өнері қайтадан халық арасында кеңінен таралып, ұлттық мұра ретінде сақталды.
Айтыстың қазаққа қайта оралуы туралы айтқанда ақын Жүрсін Ерманның атын айтпай кету мүмкін емес. Себебі, ол төл өнеріміздің қайта жаңғыруына, халақ арасына кең таралуына, еліміздің түкпір түкпірінен бірнеше буын айтыскер ақындардың шығуына себеркер болған жалғыз адам. Еліміз нарықтық экономикаға ауысып, рухани тұсымыз елеусіз қалған жылдары да осы айтысты алға сүйреген, қалталы азаматтарды айтсқа демеушілік қылуға үгіттеген, қазақ ұлтының айтыс өнерін қайта құрдымға кетуінен сақтап қалған жан. Жүрсін Ерманның сол женкешті еңбегінің арқасында айтыс өнері бүгінгі күнге дейін жалғасып, жаңғырып, жаңарып келеді.
Айтыс этикасы – айтыс өнерінің маңызды элементі. Қазақтың дәстүрлі айтыс өнерінде сөзге тоқтау дәстүрі үлкен мәнге ие болды. Бұл дәстүр ақындардың өзара сыйластығын, мәдениеттілігін көрсетеді. Сөзге тоқтау – қарсыластың пікірін тыңдау, құрметтеу және оған жауап беру принциптерін сақтауды білдіреді. Бұл дәстүр айтыстың мәдени құндылықтарын сақтауға ықпал етеді.
Сөзге тоқтау дәстүрінің маңызы. Айтыс өнеріндегі сөзге тоқтау дәстүрі қарсыластың пікірін тыңдау, құрметтеу және оған жауап беру принциптерін сақтауды білдіреді. Бұл дәстүр ақындардың өзара сыйластығын, мәдениеттілігін көрсетеді. Сөзге тоқтау дәстүрі айтыстың мәдени құндылықтарын сақтауға ықпал етеді. Аталған дәстүр айтыстың мәдени құндылықтарын сақтауға ықпал етеді. Бұл ақындардың өзара сыйластығын, мәдениеттілігін көрсетеді. Сөзге тоқтау дәстүрі айтыстың мәдени құндылықтарын сақтауға бағытталады.
Қазіргі кезеңде сөзге тоқтау дәстүрінің әлсіреуі. Бүгінгі айтыстарда сөзге тоқтау дәстүрінің әлсіреуі байқалады. Жас ақындар көбінесе қарсыласының пікірін тыңдамай, өз ойларын үстем көрсетуге тырысады. Бұл айтыстың негізгі мақсатына қайшы келеді, өйткені сөзге тоқтау дәстүрі ақындардың өзара сыйластығын, мәдениеттілігін көрсетеді. Бұл дәстүрдің сақталуы айтыстың қоғамдағы рөлін нығайтып, халықтың мәдениеті мен ұрпақтар арасындағы байланысты сақтауға көмектеседі.
Сөзге тоқтау дәстүрінің сақталуы. Сөзге тоқтау дәстүрін сақтау үшін арнайы тренингтер мен семинарлар ұйымдастыру қажет. Ақындарға қарсыласының пікірін сыйлау, тыңдау және құрмет көрсету принциптерін түсіндіру маңызды. Бұл дәстүрдің сақталуы айтыстың мәдени құндылықтарын сақтау мен дамытуға ықпал етеді. Сөзге тоқтау дәстүрі айтыстың мәнін сақтау мен оның мәдени құндылықтарын дамыту үшін маңызды болып табылады. Қазіргі кезеңде оны қайта жандандыру айтыстың сапасын арттырып, қоғамдағы рөлін нығайтуға ықпалын тигізетіні анық.
Айтыс – қазақ халқының рухани мәдениетінің маңызды бөлігі, оның әр кезеңінде ерекше дарынды ақындар мен айтыскерлермен толығып отырды. Бұрынғы және қазіргі танымал айтыскерлердің шығармашылығы қазақтың айтыс өнерінің байлығын, түрлі кезеңдердегі әлеуметтік, мәдени және философиялық мәселелерді тереңінен көрсетті.
Бұрынғы айтыскерлер:
Жамбыл Жабаев (1846-1945 жылдар)
Жамбыл Жабаев – қазақтың ұлы ақыны, айтыстың ең көрнекті өкілі. Ол өзінің ұзақ өмірінде халықтың әлеуметтік, мәдени мәселелерін тереңнен қозғап, өз шығармашылығымен кеңінен танылды. Жамбылдың айтыстары халықтың тарихымен байланысты болып, патриоттық сезімді, әлеуметтік теңдікті, ұлттық бірлікті дәріптейді. Оның «Сүйінбаймен айтысы» – айтыс өнерінің шыңын көрсететін туындылардың бірі.
Сүйінбай Аронұлы (1822-1898 жылдар)
Сүйінбай Аронұлы – қазақтың айтыс өнерінде ерекше орын алған ақын. Оның айтыстары халықтың тұрмыс-тіршілігі мен моральдық құндылықтарын көрсетеді. Сүйінбай өзінің өткірлігімен, тапқырлығымен және көркемдік деңгейімен белгілі болды. Оның шығармалары халықтың рухани әлемін, дәстүрлерін бейнелейді.
Ақын Сара (1853-1939 жылдар)
Ақын Сара – қазақтың алғашқы әйгілі әйел айтыскерлерінің бірі. Ол өз шығармашылығында әйелдердің құқықтары мен әлеуметтік рөлдерін көтерді. Ақын Сараның айтыстары халықтың әлеуметтік және мәдени өмірін бейнелейді. Оның сөздері әйелдер мен жалпы қоғамның мәселелерін ашық көрсетеді.
Нартай Бекежанов (1898-1969)
Нартай Бекежанов – қазақ айтысының көрнекті өкілі, өз шығармашылығында ұлттық мәдениетті сақтау мен дамытуға бағытталған. Нартайдың айтыстары патриоттық рух пен халықтың тәуелсіздігін дәріптейді. Оның айтыстары қазақ халқының мәдени мұрасын сақтап, жаңа буынға жеткізді.
Жүрсіннің жүйріктері
Қазір ауыз толтырып айтуға, мақтануға тұрарлық азулы айтыскер ақындар аз емес. Солардың ішінде ерекшелеп бес ақынды айтсақ.
Мұхтар Ниязов айтыстың ақтаңгері атанып, еліміздегі ең дүбірлі дода, республикалық Алтын домбыра айтысының үш мәрте жеңімпазы атанған ақын. Оның тапқырлығы, суырсалмалығы тыңдаған жұрттың талайын тамсандырып жүр.
Аманжол Әлтай – қазіргі заманның көрнекті айтыскерлерінің бірі. Оның шығармашылығы әлеуметтік мәселелерді көтеріп, халықтың моральдық құндылықтарын дәріптейді. Аманжолдың айтыстары айтыс өнерінің заманауи талаптарына сай дамуына ықпал етті.
Ринат Зайытов – қазіргі қазақ айтысының көрнекті өкілдерінің бірі. Ол өзінің айтыстарында ұлттық және әлеуметтік тақырыптарды терең қозғайды, өзіне тән ерекше стилі бар.
Көсемсөзден алдына жан салмайтын өнерлі жандардың бірі Жандарбек Бұлғақов. Жас болса да, бүкіл Қазақстанға танылған қазақтың дарынды ұлы айтыс әлемінен ойып орын тапқан айтулы ақын Айтақын Бұлғақовтың ұлы. Әке мен баланың тамаша айтысын көрсеткен Бұлғақовтар отбасы жайлы көпшілігі біледі.
Сондай-ақ "Алтын домбыраның" иегері айтыскер ақын, батыстың тумасы Жансая Мусинаның да айтыстағы әр шумағы елдің есінде жатталып қалады. 2005 жылдардан бастап айтыс өнерінде өзіндік үнін, өзіндік ерекшелігін қалыптастырған Жансая айтыстың қай жанрына салса да дара шауып жүреді.
Бұлардан бөлек, Еркебұлан Қайназаров, Аспанбек Шұғатаев, Мейірбек Сұлтанхан, Нұрмад Мансұров, Мақсат Аханов, Рүстем Қайыртайұлы, Әсем Ережеқызы, Балғынбек Имашов, Бекарыс Шойбеков, Айбек Қалиев; Дидар Қаменов сынды өзге де айтыскерлерді халықтың қошеметіне бөленген ерекше өнер иесі ренде айтуға болады.
Қазақ айтысы ғасырлар бойы халықтың рухани және мәдени өмірінің бір бөлігі болып қалыптасып келеді. Бұрынғы және қазіргі танымал айтыскерлердің шығармашылығы айтыс өнерінің байлығын, оның әлеуметтік, мәдени және философиялық мәнін тереңінен көрсетті. Жамбыл Жабаев, Сүйінбай Аронұлы, Ақын Сара, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы және Нартай Бекежанов сияқты бұрынғы ақындар айтыс өнерінің тарихында ерекше орын алса, Жандарбек Мұса, Аманжол Әлтай, Мақсат Рахмет, Қанат Айтбаев және Ринат Зайытов сияқты қазіргі айтыскерлер өнердің заманауи даму бағыттарын айқындауда маңызды рөл атқарды.
Айтыстың әрбір кезеңі мен өкілі қазақ халқының дүниетанымын, мәдени құндылықтарын және әлеуметтік құрылымын нақты бейнелеп отыр. Айтыстың тарихи және қазіргі даму жолдары оның ұлттық мәдениетті сақтау мен дамытудағы маңыздылығын көрсетеді.
Айтыс өнерін сақтау және дамыту үшін бірнеше маңызды шараларды жүзеге асыру қажет. Бұл шаралар айтыстың мәдени және рухани мәнін қайта жаңғыртып, оны ұрпақтан-ұрпаққа мұра етіп қалдыруға бағытталады.
Айтыс мәдениетін жаңғырту. Айтыс өнерін насихаттау және халық арасында кеңінен танылуына ықпал ету үшін түрлі мәдени іс-шараларды ұйымдастыру қажет. Айтыстың тарихы мен мәдени маңызын көрсету үшін көрмелер, фестивальдер мен конференциялар өткізу маңызды. Бұл шаралар айтыстың тарихи және мәдени мәнін көрсетуге көмектеседі. Мәдени іс-шаралар арқылы халықтың айтыс өнеріне деген қызығушылығын арттыру және оның қоғамдық рөлін нығайту мақсатында түрлі жобаларды жүзеге асыру керек.
Сөзге тоқтау дәстүрін қайта жандандыру. Жоғарыда айтып кеткендей, айтыс ақындары арасында сөзге тоқтау дәстүрін сақтау үшін арнайы тренингтер мен семинарлар ұйымдастыру қажет. Ақындарға қарсыласының пікірін сыйлау, тыңдау және құрмет көрсету принциптерін түсіндіру маңызды. Бұл дәстүрдің сақталуы айтыстың мәдени құндылықтарын сақтау мен дамытуға ықпал етеді. Сөзге тоқтау дәстүрін қайта жандандыру үшін айтыс мектебінде немесе шығармашылық үйірмелерде арнайы сабақтар өткізген дұрыс.
Айтыстың сапасын арттыру. Айтыстың жоғары деңгейде өтуін қамтамасыз ету үшін шығармашылық конкурстар, фестивальдер мен жарыстар ұйымдастыру қажет. Бұл ақындардың шеберлігін шыңдайды және жаңа таланттарды анықтауға мүмкіндік береді. Қазіргі заманда айтыстың сапасын арттыру мен оның көркемдік деңгейін көтеру маңызды. Құрылатын шығармашылық жобалар арқылы айтыстың сапасы мен көркемдік деңгейін арттыруға мүмкіндік болады.
Айтыстың заманауи форматтарын дамыту. Қазіргі заманауи технологияларды пайдаланып, айтысты жаңа форматта көрсету, интернет кеңістігінде кеңінен танылуына ықпал ету маңызды. Бұл айтыстың халық арасында танымалдығын арттырады және оның заманауи талаптарға сай болуын қамтамасыз етеді. Заманауи медиа құралдарды пайдаланып, айтыстың түрлі форматтарын көрсету арқылы оның аудиториясын кеңейтуге болады.
Ұрпақтар арасындағы байланысты нығайту. Айтыс өнерін жастар арасында кеңінен насихаттап, олардың бұл өнерге деген қызығушылығын арттыру үшін мектептер мен жоғары оқу орындарында айтыс сабақтарын өткізу қажет. Жастардың қатысуымен айтыс алаңдарын ұйымдастыру арқылы олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға болады. Бұл шаралар жастарды айтыс өнеріне тартуға және оның болашағын қамтамасыз етуге ықпал етеді.
Халықаралық деңгейде таныту. Айтыс өнерін халықаралық деңгейде таныту үшін халықаралық айтыс фестивальдерін ұйымдастыру, басқа елдердегі мәдени шараларға қатысу қажет. Бұл айтыстың әлемдік мәдениеттегі орны мен маңызын көрсетуге мүмкіндік береді. Халықаралық деңгейде таныту айтыстың глобализацияға ықпал етуіне және оның мәдени байланыстарын нығайтуға көмектеседі.
Ғылыми зерттеулер жүргізу. Айтыс өнерінің тарихи және мәдени аспектілерін тереңірек зерттеу үшін ғылыми зерттеулер жүргізу керек. Бұл зерттеулер айтыстың мәдени маңызын, оның халықтың рухани өміріндегі орнын анықтауға көмектеседі. Ғылыми зерттеулер айтыстың дамуын бақылап, оның мәдени мұра ретінде сақталуына ықпал етеді. Сондай-ақ ғылыми зерттеулер арқылы айтыстың тарихы мен мәдени аспектілері туралы жаңа деректер мен ақпараттарды ашуға болады.
Түйін: Айтыс – қазақ халқының рухани және мәдени өміріндегі алтын арқау, ұлттық мәдениеттің бірегей әрі қастерлі бөлігі. Бұл өнер түрі ғасырлар бойы халықтың жүрегінде терең із қалдырып, оның тарихи даму жолында ерекше орын алды. Айтыстың әрбір кезеңі мен түрі қазақ халқының дүниетанымын, әлеуметтік құрылымын және мәдени құндылықтарын нақты бейнелейді.
Айтыстың тарихы мен дамуы, оның әртүрлі кезеңдері мен түрлері қазақ халқының рухани мұрасы мен мәдениетін сақтаудың және дамытудағы маңыздылығын көрсетеді. Айтыстың өзіндік ерекшелігі мен мәні оның жан-жақтылығында, тапқырлықта, шешендік шеберлікте және халықтың философиялық көзқарастарын көрсетуде жатыр. Бұл өнер түрі халықтың қоғамдық сана-сезімін қалыптастырып, оның ұлттық бірлігін нығайтуға зор үлес қосты.
Қазіргі кезеңде айтыстың жаңғыруы мен қайта жандануы оның дәстүрлі құндылықтарын сақтап қалуға және дамытуға мүмкіндік береді. Сөзге тоқтау дәстүрінің сақталуы, айтыстың заманауи форматтарға сай келуі, жастар арасында насихатталуы мен халықаралық деңгейде танылуы – айтыстың болашағы үшін жасалған маңызды қадамдар болып есептеледі.
Айтыс қазақ халқының ұлттық мәдениетінің жарық үлгісі ретінде сақталуы және дамуы тиіс. Оның тарихи және мәдени құндылықтары ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып қалуға лайық. Айтыс тек өнер ғана емес, ол қазақ халқының рухани байлығы, мәдениетінің тереңдігі мен философиялық мәнін көрсететін құнды қазына. Айтыстың әрбір жолы, әрбір өлеңі – халықтың жүрегіндегі алтын жыр, оның мәдениетінің әрі қарай дамуындағы маңызды бағдаршам іспеттес.