Қалыпты өмір салтына тұсау болған әлемдік пандемияға тосқауыл болатын жалғыз жол – ол тек вакцинация деп дабыл қағып отыр медицина саласының мамандары. Ұжымдық иммунитет қалыптаспайынша, қалыпты өмір салтына оралу екіталай деген болжамды біреулер дұрыс қабылдаса, енді біреулер қабылдағысы келмейді. Ол да дұрыс шығар, зайырлы мемлекеттің азаматы ретінде әркімнің жеке таңдауына құрметпен қарау керек те. Алайда, халық арасында вакцина туралы пікір екіге жарылды. Бірі ауырмаудың жолын іздеп, ерікті түрде вакцина салдырса, әлі де вакцинаның кейінгі салдарынан қорқып, егілуден қорқып жүрген жандар аз емес. Qazvak, СпутникV, Hayat – ковидке қарсы вакциналар туралы не білеміз? Қайсысын таңдаған дұрыс? Вакцинадан кейін Ковид-пен аурып қалу мүмкін бе? Вакцинациядан кейінгі аурушаңдық сезімін қалай түсіндіруге болады? Дәл осы сауалдарға Назарбаев Университетінің ғылыми қызметкері, Medsupportkz волонтерлік ғылыми қоғамдастығының үйлестірушісі Динара Өскенбаева жауап берді.
(Суретте спикер Динара Өскенбаева)
Qazvac вакцина туралы мәлімет аз. Өйткені бұл вакцинаны жасаушылар бірінші және екінші клиникалық фазалар туралы мәліметтерді әлі жариялаған жоқ. Қазіргі уақытта біз вакцинаның клиникалық зерттеулердің үшінші кезеңінде екенін және оның белсенді емес вакцина екенін білеміз. Белсенді емес вакциналарда тұтас, бірақ өлтірілген вирус бар. Осы вакцинада вирус формальдегидпен өлтірілді.
СпутникV – векторлық вакцины. Векторлық вакциналар тасымалдау қызметін атқаратын аденовирусынан (вектор) және иммундық қорғаныс жасау керек вирустың генетикалық материалынан тұрады, біздің жағдайда бұл ковидтің генетикалық материалы (оның S-ақуыз гені). Осы вакцинада қолданылатын аденовирус көбейе алмайды және ауру тудырмайды.
Препарат екі компоненттен тұрады: I компоненті және II компоненті. I Компонентіне SARS-CoV-2 вирусының S-ақуыз генін алып жүретін 26 серотип (rAd26) адам аденовирусына негізделген векторы кіреді; II компонентіне SARS-CoV-2 вирусының S-ақуыз генін алып жүретін 5 серотип (rAd5) адам аденовирусына негізделген вектор кіреді. Вакцина компоненттері бұлшықет ішіне, 3 апта аралығымен екі кезеңде енгізіледі.
2021 жылғы 2 ақпанда «The Lancet» журналында III фазаны зерттеудің аралық нәтижелері жарияланды, оған сәйкес Спутник V вакцинасының тиімділігі 91,6 %, вакцинаның орташа немесе ауыр covid-19 алдын-алу тиімділігі-100 %.
Hayat вакцинасы БАӘ-де өндірілген қытайлық Синофарм вакцинасы. Құрамында вирус жоқ, белсенді емес вакцина, ол көбейіп, ауруды тудыруы мүмкін емес.
2020 жылдың желтоқсанында БАӘ Денсаулық сақтау және алдын - алу министрлігі вакцинаның COVID-19 инфекциясына қарсы 86% тиімділігі және орташа және ауыр жағдайлардың алдын - алуда 100% тиімділігі бар екенін көрсететін аралық талдау жариялады.
Ал 2021 жылғы мамырда Біріккен Араб Әмірліктері мен Бахрейндегі III фазалық сынақтар кезінде JAMA журналында жарияланған рецензияланған нәтижелер вакцинаның 73% (61-82%) симптомсыз және симптоматикалық инфекцияларды қоса алғанда тиімділікті, 78% (65-86%) тек симптоматикалық жағдайларға қатысты тиімділікті және ауыр жағдайлардың 100%-ық тиімділігін көрсетті.
Егер біз вакциналардың тиімділігінің пайызын салыстыратын болсақ, онда олардың біреуі екіншісіне қарағанда әлдеқайда нашар болып көрінуі мүмкін. Егер сіз 92% ала алсаңыз, неге 73% келісесіз?
Бірақ вакциналарды олардың тиімділігі бойынша салыстыру мүлдем дұрыс емес, өйткені сынақтар әртүрлі жағдайларда жүргізілді. Кейбір вакциналар әртүрлі уақытта және әртүрлі елдерде сыналды, вирустың болуы және әртүрлі карантиндік шаралар тест нәтижелеріне қатты әсер етеді.
Спутник-V және Hayat-Vax вакциналары аурудың ауыр ағымына және жоғары тиімділікпен өлімге жол бермейді.
Вакцинация ағзаны вирусқа қарсы қорғаныс жасауға үйретеді, вакцина вирустың органзимге енуіне жол бермейтін қалқан емес. Өкінішке орай, біздің иммунитетіміз баяу жұмыс істейді, сондықтан адамдар вирусты жұқтырған кезде, денесі не болып жатқанын түсінбей, белсенді күрес жүргізе алмайды. Осы уақыт ішінде, біздің иммунитетіміз белсенді күрес бастағанға дейін, вирус өте тез көбейіп, денемізді жоя бастайды. Пандемия кезінде күтуге уақыт жоқ, сондықтан вакциналар денеге жаттығу ретінде қолданылады. Вакциналардың көмегімен біздің иммунитетіміз алдын-ала иммундық қорғаныс жасай алады, сондықтан вируспен байланыста болған кезде денеміз оны дереу жойып, қорғаныс жасауға уақыт жұмсамайды. Адам вакцинациядан кейін ауырып қалуы мүмкін, бірақ айтылғандай, ол өте жеңіл түрде ауырады, ал вирустың денеге қатты зиян келтіруге уақыты болмайды.
Бірақ жағдай басқа сценарий бойынша өрбуі де мүмкін. Вакцинациядан кейін иммунитет қалыптасқанға дейін ауырып қалу қаупі бар. Жоғарыда айтылғандай, иммунитетті қалыптастыру үшін уақыт қажет, сондықтан бұл иммунитет қалыптасқанға дейін ауырып қалу қаупі бар. Мысалы, вакцина алған күні немесе одан бір күн бұрын. Аурудың инкубациялық кезеңі болғандықтан, сіз вакцинадан кейін ауырып қалдыңыз деп жалған ойлауға болады, бірақ іс жүзінде вирус сіздің денеңізде болды және ауруды дамытуға дайындалып жатты.
Вакцинациядан кейінгі аурушаңдық сезімін қалай түсіндіруге болады?
– Біздің ағзамыз вакцинаның құрамында тірі, организмге зиян келтіре алатын вирус жоқ екенін түсінбейтіндіктен, ол вакцинаға ауру сияқты жауап береді. Ал біз ауырған кезде денеміз температурасын көтереді. Қызба әрдайым жаман белгі емес; шын мәнінде, керісінше: дене температурасының сәл жоғарылауы иммундық жүйенің вирусқа немесе бұзушы бактерияларға қарсы тиісті іс-қимыл жасауын қамтамасыз ететін жасушалық механизмдерді қоздырады.
Қандай вакцинаны таңдау керек?
– Көптеген халықаралық сарапшылар қазіргі уақытта қол жетімді вакцинаны жасауды ұсынады. Вакцинаны бағалау кезінде рецензияланған ғылыми журналдарда клиникалық зерттеулердің жарияланымдарына назар аударуды ұсынамыз.
Есте сақтау маңызды
– Вакциналар Covid-19-ға жауап ретінде кешенді шаралардың бір бөлігі ғана. Әлеуметтік алыстау, қолды жуу, бетперде кию, тестілеу, бақылау және оқшаулау пандемияны тез аяқтау үшін маңызды болып қала береді.